Przypołudnik

Przypołudnik
	; Przypołudnik kryształkowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	pryszczyrnicowate
Rodzaj	przypołudnik
	Nazwa systematyczna
	Mesembryanthemum L.; Sp. Pl. 480. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Mesembryanthemum nodiflorum L.
Synonimy
	Amoebophyllum N.E.Br.; Aptenia N.E.Br.; Arenifera Herre; Aridaria N.E.Br.; Aspazoma N.E.Br.; Brownanthus Schwantes; Callistigma Dinter & Schwantes; Caulipsolon Klak; Caulipsolon Klak; Cryophytum N.E.Br.; Dactylopsis N.E.Br.; Derenbergiella Schwantes; Eurystigma L.Bolus; Ficoides Mill.; Gasoul Adans.; Gynicidia Neck.; Halenbergia Dinter ex H.Jacobsen; Hydrodea N.E.Br.; Litocarpus L.Bolus; Manettia Adans.; Mesembryanthes Stokes; Mesembryanthus Raf.; Mesembryum Adans.; Neo-aridaria A.G.J.Herre; Nycteranthus Neck. ex Rothm.; Nycterianthemum Haw.; Opophytum N.E.Br.; Pentacoilanthus Rappa & Camarrone; Perapentacoilanthus Rappa & Camarrone; Phyllobolus N.E.Br.; Platythyra N.E.Br.; Prenia N.E.Br.; Pseudobrownanthus Ihlenf. & Bittrich; Psilocaulon N.E.Br.; Sceletium N.E.Br.; Sphalmanthus N.E.Br.; Synaptophyllum N.E.Br.; Tetracoilanthus Rappa & Camarrone; Trichocyclus N.E.Br.; Volkeranthus Gerbaulet;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przypołudnik^[5], kryształka^[6] (Mesembryanthemum L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pryszczyrnicowatych (przypołudnikowatych). Obejmuje 106 gatunków. Rośliny te występują w Afryce Południowej oraz w basenie Morza Śródziemnego, na Wyspach Kanaryjskich i w południowo-zachodniej Azji po Iran i Oman na wschodzie^[3]. W szerszym ujęciu systematycznym należą tu także gatunki z zachodniej części Ameryki Południowej i z Australii^[2]. Jako rośliny introdukowane rosną w Ameryce Północnej i Południowej, w Australii i Nowej Zelandii, w Azji Środkowej i Europie Zachodniej^[3]. Wiele gatunków pokrytych jest komórkami magazynującymi wodę, co nadaje im charakterystyczny wygląd (zdają się być pokryte kroplami wody błyszącymi jak kryształki lodu)^[7]^[5].

Gatunki z tego rodzaju są rzadziej uprawiane jako ozdobne niż inne z rodziny^[7], ale są użytkowane jako warzywa^[8], a ich tolerancja gleb zasolonych i suchych, sprawia, że ich użyteczność i perspektywiczne znaczenie jest bardzo duże^[7].

Morfologia

*Mesembryanthemum cordifolium (Aptenia cordifolia)*

Pokrój: Wiele gatunków to rośliny jednoroczne, zamierające po owocowaniu, ale należą tu też długowieczne byliny^[7] i nawet krzewy do 3 m wysokości. W przypadku części bylin ich pędy nadziemne zamierają, a organem przetrwalnym są spichrzowe korzenie. Często są to rośliny o silnym wzroście, wzniesione, podnoszące się lub płożące^[9].
Liście: Często rozetowe, u nasady pędu często naprzeciwległe, wyżej zwykle skrętoległe. Obłe, ale też często spłaszczone, kształtu trójkątnego, o brzegach falistych. Często sezonowe^[9]^[7].
Kwiaty: Często liczne, rzadziej pojedyncze, zwykle okazałe. Kielich 5-działkowy. Płatki korony bardzo liczne, wąskie, białe, różowe lub żółte, u samej nasady zrośnięte w krótką rurkę. Często tworzą formy pośrednie przechodząc w prątniczki i w końcu w pręciki. Zalążnia wpół dolna do dolnej^[9].
Owoce: Torebka podzielona na 4–5 komór^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny pryszczyrnicowatych Aizoaceae, w obrębie której zaliczany jest do monotypowej podrodziny Mesembryanthemoideae^[2], w niektórych ujęciach rozbijany jest na jeszcze 10 innych rodzajów^[10]. Dawniej rodzaj ujmowany był bardzo szeroko – należało tu ok. 2,5 tys. gatunków wyodrębnianych w bardzo liczne rodzaje^[9], aczkolwiek w niektórych współczesnych ujęciach część z nich ponownie jest tu włączanych (np. Aptenia, Phyllobolus, Psilocaulon)^[3].

Wykaz gatunków^[3]

Mesembryanthemum aitonis Jacq.
Mesembryanthemum amabile (Gerbaulet & Struck) Klak
Mesembryanthemum amplectens L.Bolus
Mesembryanthemum archeri (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum articulatum Thunb.
Mesembryanthemum barklyi N.E.Br.
Mesembryanthemum baylissii (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum bicorne Sond.
Mesembryanthemum brevicarpum (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum bulletrapense Klak
Mesembryanthemum canaliculatum Haw.
Mesembryanthemum caudatum L.Bolus
Mesembryanthemum chrysophthalmum (Gerbaulet & Struck) Klak
Mesembryanthemum clandestinum Haw.
Mesembryanthemum corallinum Thunb.
Mesembryanthemum cordifolium L.f.
Mesembryanthemum coriarium Burch. ex N.E.Br.
Mesembryanthemum crassicaule Haw.
Mesembryanthemum cryptanthum Hook.f.
Mesembryanthemum crystallinum L. – przypołudnik kryształkowy, kryształka lśniąca
Mesembryanthemum deciduum (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum decurvatum (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum delum L.Bolus
Mesembryanthemum digitatum Aiton
Mesembryanthemum dimorphum Welw. ex Oliv.
Mesembryanthemum dinteri Engl.
Mesembryanthemum emarcidum Thunb.
Mesembryanthemum englishiae L.Bolus
Mesembryanthemum eurystigmatum Gerbaulet
Mesembryanthemum exalatum (Gerbaulet) Klak
Mesembryanthemum excavatum L.Bolus
Mesembryanthemum expansum L.
Mesembryanthemum fastigiatum Thunb.
Mesembryanthemum flavidum Klak
Mesembryanthemum gariepense (Gerbaulet & Struck) Klak
Mesembryanthemum gariusanum Dinter
Mesembryanthemum geniculiflorum L.
Mesembryanthemum gessertianum Dinter & A.Berger
Mesembryanthemum glareicola (Klak) Klak
Mesembryanthemum granulicaule Haw.
Mesembryanthemum grossum Aiton
Mesembryanthemum guerichianum Pax
Mesembryanthemum haeckelianum A.Berger
Mesembryanthemum holense Klak
Mesembryanthemum hypertrophicum Dinter
Mesembryanthemum inachabense Engl.
Mesembryanthemum junceum Haw.
Mesembryanthemum juttae Dinter & A.Berger
Mesembryanthemum knolfonteinense Klak
Mesembryanthemum kuntzei Schinz
Mesembryanthemum ladismithiense Klak
Mesembryanthemum lancifolium (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum latipetalum (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum leptarthron A.Berger
Mesembryanthemum lignescens (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum ligneum (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum lilliputanum Klak
Mesembryanthemum longipapillosum Dinter
Mesembryanthemum longistylum DC.
Mesembryanthemum marlothii Pax
Mesembryanthemum namibense Marloth
Mesembryanthemum napierense Klak
Mesembryanthemum neglectum (S.M.Pierce & Gerbaulet) Klak
Mesembryanthemum neofoliosum Klak
Mesembryanthemum nitidum Haw.
Mesembryanthemum noctiflorum L.
Mesembryanthemum nodiflorum L.
Mesembryanthemum nucifer (Ihlenf. & Bittrich) Klak
Mesembryanthemum occidentale Klak
Mesembryanthemum oculatum N.E.Br.
Mesembryanthemum oubergense (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum pallens Aiton
Mesembryanthemum parviflorum Jacq.
Mesembryanthemum paulum (N.E.Br.) L.Bolus
Mesembryanthemum pellitum Friedrich
Mesembryanthemum prasinum (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum pseudoschlichtianum (S.M.Pierce & Gerbaulet) Klak
Mesembryanthemum quartziticola Klak
Mesembryanthemum rabiei (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum rapaceum Jacq.
Mesembryanthemum resurgens Kensit
Mesembryanthemum rhizophorum Klak
Mesembryanthemum salicornioides Pax
Mesembryanthemum schenckii Schinz
Mesembryanthemum schlichtianum Sond.
Mesembryanthemum serotinum (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum sinuosum L.Bolus
Mesembryanthemum sladenianum L.Bolus
Mesembryanthemum spinuliferum Haw.
Mesembryanthemum splendens L.
Mesembryanthemum springbokense Klak
Mesembryanthemum stenandrum (L.Bolus) L.Bolus
Mesembryanthemum subnodosum A.Berger
Mesembryanthemum subtruncatum L.Bolus
Mesembryanthemum suffruticosum (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum tenuiflorum Jacq.
Mesembryanthemum tetragonum Thunb.
Mesembryanthemum theurkauffii (Maire) Maire
Mesembryanthemum tomentosum Klak
Mesembryanthemum tortuosum L.
Mesembryanthemum trichotomum Thunb.
Mesembryanthemum vaginatum Lam.
Mesembryanthemum vanheerdei (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum vanrensburgii (L.Bolus) Klak
Mesembryanthemum varians Haw.
Mesembryanthemum viridiflorum Aiton

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Mesembryanthemum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-07].
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-01-10].
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 722. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 107.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e FredF. Dortort FredF., The Timber Press guide to succulent plants of the world: a comprehensive reference to more than 2000 species, Portland, Or.: Timber Press, 2011, s. 167, ISBN 978-0-88192-995-9, OCLC 666223938 .
↑ Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, [cop. 1998], s. 430, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Klaus Kubitzki, Jens G. Rohwer, Volker Bittrich: Flowering Plants · Dicotyledons: Magnoliid, Hamamelid and Caryophyllid Families. Springer Science & Business Media, 1993, s. 38, 47. ISBN 978-3-662-02899-5. (ang.).
↑ Genus Mesembryanthemum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-07].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).

[powo-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Mesembryanthemum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-07].

[A-4] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-01-10].

[slownik-5] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 722. ISBN 83-214-1305-6.

[karpowiczowa-6] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 107.

[fred-7] FredF. Dortort FredF., The Timber Press guide to succulent plants of the world: a comprehensive reference to more than 2000 species, Portland, Or.: Timber Press, 2011, s. 167, ISBN 978-0-88192-995-9, OCLC 666223938 .

[encyk-8] Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, [cop. 1998], s. 430, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232 .

[kubitzki-9] Klaus Kubitzki, Jens G. Rohwer, Volker Bittrich: Flowering Plants · Dicotyledons: Magnoliid, Hamamelid and Caryophyllid Families. Springer Science & Business Media, 1993, s. 38, 47. ISBN 978-3-662-02899-5. (ang.).

[grin-10] Genus Mesembryanthemum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-07].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]