Pilica

Ten artykuł dotyczy rzeki, lewego dopływu Wisły. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Pilica

Pilica na wysokości Tomaszowa Mazowieckiego
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Rzeka
Długość	319 km
Powierzchnia zlewni	8341 km²
Średni przepływ	48,6 m³/s w pobliżu ujścia
Źródło
Miejsce	w okolicy miasta Pilica
Wysokość	350 m n.p.m.
Współrzędne	50°27′11,2″N 19°38′24,3″E/50,453111 19,640083
Ujście
Recypient	Wisła
Miejsce	w okolicy wsi Mniszew (powiat kozienicki)
Wysokość	96 m n.p.m.
Współrzędne	51°51′46″N 21°16′51″E/51,862778 21,280833
Mapa
Mapa zlewni Pilicy
Szlak 319 w okolicy miasta Pilica 350 m n.p.m. Drzewiczka Czarna Konecka Luciąża Wolbórka Biestrzykówka 0 → w okolicy wsi Ostrówek
Położenie na mapie Polski źródło ujście
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Pilica – rzeka w południowej i centralnej Polsce, najdłuższy lewy dopływ Wisły. Długość rzeki wynosi 319 km^[1], a powierzchnia dorzecza 8341 km². Płynie przez Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Niziny Środkowopolskie oraz Nizinę Środkowomazowiecką i wpada do Wisły w okolicach wsi Ostrówek, w regionie geograficznym zwanym Doliną Środkowej Wisły.

W 1974, przez wybudowanie zapory i spiętrzenie wód, w okolicy Sulejowa utworzono Zalew Sulejowski, długości ok. 17 km, maksymalnej szerokości 2 km i powierzchni 2700 ha.

Obszar dorzecza Pilicy określany jest nazwą Nadpilicze. W 1997 powstało Stowarzyszenie Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza.

W kolejności od źródeł do ujścia.

Nadpiliczne Parki Krajobrazowe:

• Przedborski Park Krajobrazowy
• Sulejowski Park Krajobrazowy
• Spalski Park Krajobrazowy

• Pilica
• Szczekociny
• Koniecpol
• Przedbórz
• Sulejów
• Tomaszów Mazowiecki (największe miasto. Nad rzeką w lipcu 2020 roku oddano do użytku wielofunkcyjną przystań z amfiteatrem^[2] o powierzchni ponad 1 ha)
• Inowłódz
• Nowe Miasto nad Pilicą
• Wyśmierzyce
• Białobrzegi
• Warka

Dobra, Dobra-Kolonia, Sławniów, Wierbka, Kleszczowa, Wola Libertowska, Łany Małe, Żarnowiec, Łany Wielkie, Brzeziny, Małoszyce, Jasieniec, Dąbrowica, Grodzisko, Rudka, Maluszyn, Krzętów, Będzyn, Taras, Faliszew, Łęg Ręczyński, Skotniki, Ostrów, Smardzewice, Spała, Inowłódz, Rzeczyca, Mysiakowiec, Gapinin, Domaniewice, Łęgonice, Pobiedna, Wola Pobiedzińska, Gostomia, Tomczyce, Ulaski Stamirowskie, Przybyszew, Michałów Górny, Pilica, Ostrołęka, Przylot, Sudzinek, Pacew, Wola Przedborska, Przyłęk, Bobrowniki, Góry, Grotowice, Ponikła, Kozłowiec, Brzeg, Brzeźce.

Długość: 228 km

Trasa: Zarzecze – Przedbórz – Faliszew – Skotniki – Sulejów – Zalew Sulejowski – Tomaszów Mazowiecki – Spała – Inowłódz – Żądłowice – Grotowice – Domaniewice – Nowe Miasto nad Pilicą – Białobrzegi – Warka – ujście Pilicy.

Stopień trudności według klasyfikacji międzynarodowej: CL I (przejazd łatwy), miejscami CL II (przejazd trudniejszy – wąskie koryto, znaczny spadek, kamieniste dno).

Długość: 122 km

Wzdłuż środkowego odcinka Pilicy przebiega pieszy Szlak Rekreacyjny Rzeki Pilicy.

Trasa: Piotrków Trybunalski – Barkowice – Bronisławów – Swolszewice – Borki – zapora na Pilicy – Smardzewice – Tresta – Zarzęcin – Sulejów – Taraska – Szarbsko – Dąbrówka – Diabla Góra – Wacławów – Skotniki – Faliszew – Taras – Przedbórz – Biały Brzeg – okolice wsi Rączki – Krzętów

Przez wieki Pilica stanowiła granicę między historycznymi krainami: Małopolską, Wielkopolską i Mazowszem. Podział ten utrzymał się częściowo w czasach zaborów, a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę został zatarty. Tereny nadpiliczne przez większość okresów dziejów Polski pozostawały na uboczu głównych nurtów życia kulturalnego, jednak niektóre z okolicznych miejscowości były lokalnymi ośrodkami kultury (zamki, klasztory, pałace) i słyną z wydarzeń historycznych lub cyklicznych wydarzeń kulturalnych (np. Pilica, Żarnowiec, Koniecpol, Przedbórz, Bąkowa Góra, Majkowice, Skotniki, Sulejów, Tomaszów Mazowiecki, Spała, Inowłódz, Nowe Miasto nad Pilicą, Przybyszew, Warka, a na pobliskich terenach na wschód od Pilicy znajdują się ośrodki górnicze, hutnicze i metalurgiczne dawnego Staropolskiego Okręgu Przemysłowego (m.in. Maleniec, Skórnice i Pląskowice)^[3].

W latach 1965–1994 w Tomaszowie Mazowieckim istniały duże zakłady odzieżowe nazwane – od położenia w największym mieście nad Pilicą – Zakładami Przemysłu Odzieżowego „Pilica”.

Przy innym dużym zakładzie produkcyjnym w Tomaszowie – Wistomie, przez czterdzieści lat działał zespół kultury ludowej „Piliczanie”, który w okresie PRL występował z wieloma koncertami w Polsce i za granicą^[4].

W Tomaszowie Mazowieckim od początku XXI wieku działa „Skansen Rzeki Pilicy”, gromadzący pamiątki związane z Pilicą; do największych atrakcji należą budynek młyna wodnego, jak również wyłowiony z Pilicy i odrestaurowany do stanu używalności niemiecki pojazd pancerny^[5].

Na wyposażeniu Wojska Polskiego od drugiej dekady XXI wieku znajduje się przeciwlotniczy zestaw bardzo krótkiego zasięgu Pilica^[6].

• rzeki w Polsce
• most im. gen. Tadeusza Buka w Spale

• Pilica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 135 .
• Nadpilicze Zielone
• Archiwalne widoki rzeki w bibliotece Polona