Pawian niedźwiedzi
| Papio ursinus | |||||
| (Kerr, 1792) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
pawian niedźwiedzi | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[15] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Pawian niedźwiedzi[16], pawian czakma[17], czakma[17], pawian niedźwiedziowy[17] (Papio ursinus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr jako podgatunek P. hamadryas i nadając mu nazwę Simia (Cercopithecus) hamadryas ursinus[2]. Miejsce typowe to Przylądek Dobrej Nadziei, w Prowincja Przylądkowa Zachodnia, Południowa Afryka[18][19][20]. Kerr swój opis oparł o „Baboons” Thomasa Pennanta z 1781 roku[21].
W odpowiednich strefach kontaktu występujących w Zambii podgatunek griseipes krzyżuje się z P. kindae i P. cynocephalus cynocephalus[22][23]. Dokładne granice zasięgu występowania podgatunków i zakres hybrydyzacji są niejasne[22]. Populacje południowe i północne, mające genetycznie różne mitochondria (najprawdopodobniej P. u. ursinus i P. u. griseipes), pokrywają się geograficznie w rezerwacie przyrody Loskop Dam Nature Reserve w Południowej Afryce na wschodzie i w środkowej Namibii na zachodzie[22][23]. Trzecia linia mitochondrialna, najprawdopodobniej ruacana, występuje w skrajnie północnej Namibii i południowo-zachodniej Angoli[22][23].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[23]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
|---|---|---|---|---|
| P. u. griseipes | Papio porcarius griseipes | Pocock, 1911 | Potchefstroom, Transwal (= Prowincja Północno-Zachodnia), Południowa Afryka[24][25]. | Skóra dorosłej samicy (sygnatura BMNH Mammals 1911.3.26.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał J.J. Adams[25]. |
| P. u. ruacana | Papio comatus ruacana | Shortridge, 1942 | Otjiwau (10 mi (16 km) na północ od Kaoko-Otavi), pustynia Kaokoveld, Namibia[13][24]. | Dorosły samiec (sygnatura nr 3646) ze zbiorów Amathole Museum; okaz zebrany 23 czerwca 1927 roku[13]. |
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Papio: fr. papión „pawian”, od hiszp. papion „pawian”; nazwa w nowoczesnej łacinie została zaadaptowana przez Buffona[26].
- ursinus: łac. ursinus „podobny do niedźwiedzia, niedźwiedzi”, od ursus „niedźwiedź”[27].
- griseipes: średniowiecznołac. griseum „szary”; łac. pes, pedis „stopa”, od gr. πους pous, ποδος podos „stopa”[28].
- ruacana: Ruacana Falls, rzeka Kunene, Namibia/Angola[13].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Pawian niedźwiedzi występuje w zależności od podgatunku[23]:
- P. ursinus ursinus – pawian niedźwiedzi – zachodnia i południowa Namibia, Południowa Afryka (z wyjątkiem północno-wschodniej części), Eswatini i Lesotho; granice z podgatunkami griseipes lub ruacana są niejasne.
- P. ursinus griseipes – pawian szarostopy – południowo-zachodnia Zambia, południowo-zachodnie Zimbabwe, Botswana, południowy Mozambik (na południe od rzeki Zambezi) i północno-wschodnia Południowa Afryka.
- P. ursinus ruacana – pawian namibijski – południowo-zachodnia Angola (na północ wzdłuż wybrzeża do około 11°30′S) i północna Namibia.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) samic 51–62 cm, samców 68–100 cm, długość ogona samic 37–44 cm, samców 42–84 cm; masa ciała samic 12–20 kg, samców 25–35 kg[22][29]. Dymorfizm płciowy jest wyrażony rozmiarami (samice osiągają 52–60% masy ciała samca) i ubarwieniem. Duży, silnie zbudowany pawian o bardzo długim i wąskim pysku, część twarzowa czarna. Ciało pokryte szarobrązowym lub czarnym włosem.
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Zasiedlają łąki i sawanny porośnięte krzewami oraz okolice skaliste w pasie od brzegu morza do wysokości ponad 2100 m n.p.m.[15] Prowadzą przede wszystkim naziemny tryb życia. Przebywają w mieszanych grupach, złożonych z 20–80 osobników.
Ciąża trwa od 173 do 193 dni, po czym rodzi się jedno młode w miocie. W niewoli żyją do 45 lat.
Relacje z ludźmi
[edytuj | edytuj kod]Pawian niedźwiedzi jest szeroko rozpowszechniony i nie należy do zagrożonych gatunków zwierząt. Jednak w niektórych miejscach, takich jak południowy Półwysep Przylądkowy w Republice Południowej Afryki, lokalne populacje zmniejszają się z powodu utraty siedlisk i drapieżnictwa ze strony innych chronionych gatunków, takich jak lamparty i lwy[30]. Wiele stad stało się zagrożeniem na przedmieściach, szukając jedzenia przewracają pojemniki na śmieci i włamują się do samochodów i domów, gdzie wyrządzają wiele szkód. Te grupy mogą być niebezpieczne i agresywne, kradną nawet żywność bezpośrednio od ludzi. Te negatywne doświadczenia spowodowały, że sfrustrowani lokalni mieszkańcy polują na pawiany i zatruwają je. Uważa się, że ta izolowana południowoafrykańska populacja stanie w obliczu wyginięcia w ciągu 10 lat[31].
Status zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[15].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ P. Boddaert. Abhandlung über den Affen mit dem Schweinskopfe, nebst Beschreibung und Abbildung desselben. „Der Naturforscher”. 22, s. 17, 1787. (niem.).
- ↑ a b Kerr 1792 ↓, s. 63.
- ↑ J. Hermann: Observationes zoologicae. Quibus novae complures, aliaeque animalium species describunter et illustrantur. Paris: Argenorati, 1804, s. 2. (łac.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 19, s. 103, 1812. (fr.).
- ↑ A. Smith: A descriptive catalogue of the South African Museum. Cz. 1: Of Mammalia. Cape Town: W. Bridekirk, 1828, s. 3. (ang.).
- ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: Die Affen und Fledenthiere. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. 162. (niem.).
- ↑ R.I. Pocock. [Bez tytułu]. „Abstract of the Proceedings of the Zoological Society of London”. 93, s. 17, 1911. (ang.).
- ↑ a b P. Goldblatt. The cranial characters of some South African baboons. „South African Journal of Science”. 23 (12), s. 782, 1926. (ang.).
- ↑ L. Zukowsky: Carl Hagenbeck’s Illustrierte Tier- und Menschenwelt. Cz. 2. Hamburg: Köhler & Krüger, 1927, s. 57. (niem.).
- ↑ a b Roberts 1932 ↓, s. 18.
- ↑ Roberts 1932 ↓, s. 19.
- ↑ R. Broom. A new fossil baboon from the Transvaal. „Annals of the Transvaal Museum”. 18, s. 393–396, 1936. (ang.).
- ↑ a b c d G.Ch. Shortridge. Field notes on the First and Second Expeditions of the Cape Museums’ Mammal Survey of the Cape Province; and descriptions of some new subgenera and subspecies. „Annals of the South African Museum”. 36, s. 80, 1942–1947. (ang.).
- ↑ W.T. Roth: The taxonomy of the baboon and its position in the order of Primates. W: H. Vagtborg (red.): The Baboon in Biomedical Research; Proceedings of the First International Symposium on the Baboon and its Use As an Experimental Animal. Cz. 1. Austin: University Of Texas Press, 1965, s. 10. (ang.).
- ↑ a b c R. Sithaldeen, Papio ursinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-30] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 256, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Kerr 1792 ↓, s. 64.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Papio ursinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-30].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Papio ursinus (Kerr, 1792). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-20]. (ang.).
- ↑ T. Pennant: History of Quadrupeds. T. 1. London: Printed for B. White, 1781, s. 186. (ang.).
- ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 662–663. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 230. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b J.A.J. Meester, I.L. Rautenbach, N.J. Dippenaar & C.M. Baker. Classification of Southern African Mammals. Contents, foreword and introduction. „Transvaal Museum Monograph”. 5 (1), s. 88, 1986. (ang.).
- ↑ a b 1911.3.26.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-20]. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 511, 1904. (ang.).
- ↑ Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 247, OCLC 637083062 (ang.).
- ↑ griseipes, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 149. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Leopard and Lion Predation upon Chacma Baboons in Moremi [online], curtbusse.com [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Lorna Thomas, South African Chacma Baboons In Danger Of Extinction [online], gonomad.com, 2006 [dostęp 2022-02-27] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 1–462. (ang.).
- A. Roberts. Preliminary description of fifty-seven new forms of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 15 (1), s. 1–19, 1932. (ang.).
- N. Shefferly: Papio ursinus. (on-line), Animal Diversity Web, 2004. [dostęp 2008-12-31]. (ang.).
- Encyklopedia Dzikich Zwierząt: Sawanny Świata
- Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 114. ISBN 83-01-14344-4.