Polonia (cykl)

Polonia – cykl dziewięciu czarno-białych rysunków autorstwa polskiego malarza Artura Grottgera przedstawiających sceny z powstania styczniowego z roku 1863. Znajduje się w zbiorach Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie.

Artur Grottger zamierzał brać udział w powstaniu styczniowym i w tym celu w marcu 1863 roku^[1] przybył do Lwowa, aby stamtąd przedostać się do zaboru rosyjskiego. Powstrzymali go jednak przyjaciele, którzy wyperswadowali mu ten pomysł. Artysta był słabego zdrowia, a ponadto był jedynym żywicielem rodziny, dlatego ostatecznie nie zdecydował się na uczestnictwo w walce. Wraz z matką i siostrą wrócił do Wiednia. Artysta z losami powstania był jednak bezpośrednio związany. W 1864 roku młodszy brat artysty Jarosław Grottger za udział w powstaniu został zesłany na Syberię^[2]. Samemu malarzowi wytoczono również proces sądowy w Wiedniu za pomoc jaką świadczył uchodzącym z zaboru rosyjskiego powstańcom. Z powodu szykan policyjnych zmuszony był opuścić Wiedeń w 1865 roku.

Reprezentował XIX-wieczne podejście do sztuki i za swoją misję uważał zadedykowanie swojej twórczości sprawie niepodległości ojczyzny. Nie mogąc walczyć w powstaniu, starał się walczyć za pomocą swojej sztuki. Mimo że nigdy nie widział na własne oczy wydarzeń powstania styczniowego, stworzył dwie serie rysunków zadedykowanych temu wolnościowemu zrywowi: Polonia (wykonana w 1863 roku i przedstawiająca przebieg wydarzeń w Królestwie Polskim) oraz Lithuania (wykonana w latach (1864–1866) poświęcona Litwie)^[3]. Stały się one patriotyczną inspiracją dla wielu pokoleń Polaków^[4].

Część rysunków z cyklu Polonia Grottger narysował podczas krótkiego pobytu w kraju. Były to trzy pierwsze kartony cyklu: Branka, Kucie kos i Bitwa^[1]. Reszta prac powstała w wiedeńskiej pracowni artysty. W listopadzie 1863 roku rysunki zostały wystawione w salach Kunstverein. Cykl został zakupiony przez Węgra Jánosa Pálffy, który przekazał go muzeum budapeszteńskiemu^[5].

Cykl rysunków Artura Grottgera zatytułowany Polonia jest wykonany czarną i białą kredką na ciemnożółtych kartonach. Składa się on z 9 ułożonych chronologicznie prac zatytułowanych: Obraz symboliczny Polski (karta tytułowa), Branka, Kucie kos, Bitwa, Schronisko, Obrona dworu, Po odejściu wroga, Żałobne wieści, Na pobojowisku.

Numer	Tytuł	Ilustracja	Opis
I	Obraz symboliczny Polski		Strona tytułowa – Alegoria zniewolonej Polski, wyzwalanej z kajdan przez młodzieńca we frygijskiej czapce (symbol wolności), patrzącej w przyszłość (dwaj młodzieńcy)[6].
II	Pobór w nocy		Przedstawia przymusową brankę do carskiego wojska zarządzoną przez Aleksandra Wielopolskiego w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 w Warszawie. Branka, która miała zapobiec wybuchowi powstania, w rzeczywistości je przyspieszyła. Pobór miał objąć około 12 tys. Polaków podejrzanych o działalność konspiracyjną i udział w przygotowaniach do powstania. Przymusowy werbunek do armii carskiej udał się tylko częściowo, ponieważ informacji o planowanej brance nie zdołano utrzymać w tajemnicy. Część spiskowców umieszczonych na listach 12 stycznia[7] uciekła z miejsca zamieszkania i pomimo ostrej zimy ukryła się w lasach. Przywódcy powstania nie chcieli biernie czekać, aż poborowi zostaną wyłapani przez wojsko i policję i zdecydowali się w nocy z 22 na 23 stycznia na rozpoczęcie powstania[8]. Karton przedstawia rozpaczającą kobietę, której mąż wyprowadzany jest w więzach podczas nocnego aresztowania.
III	Kucie kos		Przedstawia kucie kos bojowych przeznaczonych dla powstańczych oddziałów kosynierów. W tle dwóch uzbrojonych w pistolety powstańców w rogatywkach z naszytymi biało-czerwonymi kokardami w narodowych barwach trzymających w dłoniach drzewce do kos, którzy czekają, aby osadzić na nich ostrza[9]. Na rysunku przedstawione jest wnętrze, istniejącej do dziś, kuźni w Igołomi. Jednostki kosynierów wzięły udział w wielu bitwach i potyczkach powstania styczniowego, m.in. ok. 1000 z nich walczyło w zwycięskiej dla Polaków bitwie pod Węgrowem. Kosynierzy polscy odznaczyli się także m.in. w bitwie pod Grochowiskami, bitwie pod Panasówką i innych.
IV	Bitwa		Przedstawia jedną z około 2500 bitew i potyczek, do których doszło w latach 1863–1865 w czasie trwania powstania styczniowego. Pomimo ostatecznej klęski powstania wiele z nich zakończyło się zwycięstwem Polaków.
V	Schronisko		Przedstawia starego Żyda ostrzegającego ukrywających się we wsi powstańców przed armią carską.
VI	Obrona dworu		Przedstawia obronę szlacheckiego dworu przed żołnierzami rosyjskimi.
VII	Po odejściu wroga		Przedstawia zniszczenia szlacheckiego dworu dokonane przez Rosjan.
VIII	Żałobne wieści		Przedstawia żałobę rodziny, która dowiaduje się o śmierci powstańca.
IX	Na pobojowisku		Przedstawia rozpacz rodzin szukających swych bliskich na pobojowisku po bitwie.

• Wojna (cykl)

• Artur Grottger, z serii: „Wielka kolekcja sławnych malarzy” nr 44, Oxford Educational, Poznań 2008. ISBN 978-83-252-0123-4
• Mariusz Bryl, Cykle Artura Grottgera, poetyka i recepcja, Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1994.
• Magdalena Czapska-Michalik, Artur Grottger, z serii: „Kolekcja czasy, ludzie, dzieła” nr 30, Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007.
• Wiesław Juszczak: Artur Grottger. Pięć cyklów. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1957. ISBN 978-83-213-4495-9. Brak numerów stron w książce.
• Ludwik Świeżawski, Dobry geniusz, Łódź: Wyd. Łódzkie, 1975.
• Jerzy Wolf, Wybrańcy sztuki. Szkice, wybrał i posłowiem opatrzył Stanisław Cichowicz, Warszawa 1982.

Zobacz multimedia związane z tematem: Polonia (cykl)

• Cykl Polonia na Pinakotece
• Alojzy Rachański, Analiza dzieła malarskiego Kucie kos – Artur Grottger, cykl "Polonia"