Półbóg

Półbóg – postać obdarzona szczególnymi mocami, zrodzona ze związku bogów z istotami niższymi (w tym także z ludźmi – p. herosi) lub poprzez innego rodzaju ingerencję boską.

Słowo półbóg wywodzi się od łacińskiego słowa semideus^[1], które zostało utworzone przez rzymskiego poetę Owidiusza w związku z określeniem mniej ważnych bóstw, takich jak driady^[2].

W starożytnym Rzymie i Grecji, słowo to nie posiadało dokładnej definicji oraz było rzadko używane^[3][4]. Najwcześniejsze użycie tego terminu pochodzi z twórczości greckich poetów okresu archaicznego – Homera i Hezjoda. Oboje opisują umarłych herosów jako hemitheoi lub półbogów, wyraz ten nie oznacza, że postacie te miały jako jednego z rodziców boga lub śmiertelnika^[5]. Zamiast tego, ci którzy byli silni, mężni, ich rodziny i zachowanie było dobre byli określani herosami, a po śmierci mogli uzyskać tytuł hemitheoi w procesie, który mógłby zostać nazwany heroizacją^[6]. Pindar także używał bardzo często tego sformułowania jako synonimu herosa^[7].

Jak podaje rzymski pisarz Kasjusz Dion, Juliusz Cezar został włączony w poczet półbogów przez Senat rzymski po zwycięstwie w bitwie pod Tapsus^[8]. Jednakże Kasjusz Dion pisał w trzecim wieku n.e. – kilkaset lat po śmierci Juliusza Cezara, przez co współcześni komentatorzy jego dzieł podają w wątpliwość, aby rzymski Senat podjął taką uchwałę^[9].

Pierwszym Rzymianinem używającym pojęcia półboga mógł być poeta Owidiusz używając słowa semideus kilka razy w odniesieniu do mniej ważnych bóstw^{[potrzebny przypis]}. Poeta rzymski, Lukan także używa tego pojęcia w odniesieniu do Pompejusza, który został ubóstwiony po swojej śmierci^[10]. Pod koniec ery antycznej, rzymski pisarz Marcjanus Kapella zaproponował następującą hierarchię bóstw: bogowie właściwi lub główne bóstwa; geniusze lub dajmony; półbogowie lub semones, które zamieszkują wyższe piętra atmosfery; many oraz duchy bohaterów, zamieszkujące niższe piętra atmosfery i zamieszkujący ziemię bożkowie – faunowie i satyrowie^[11].

Pojęcie półboga pojawiło się w kulturze europejskiej (anglojęzycznej) w późnych latach XVI wieku i początkowych latach XVII wieku, kiedy to zostało użyte do przedstawienia greckich i rzymskich koncepcji odnoszących się do pomniejszych bóstw (semideus i dajmon)^[1]. Od tamtej pory, pojęcie to było często używane jako przenośnia do określania ludzi o nad przeciętnych zdolnościach^[12]. John Milton stwierdza w Raju utraconym, że anioły to półbogowie^[13].

Półbogowie są ważnymi postaciami w serii książek Ricka Riordana, gdzie wielu bohaterów, włączając w to głównego bohatera Percy Jacksona, jest półbogami. W twórczości Riordana, półbóg jest zdefiniowany jako osobnik posiadający jednego ludzkiego i jednego boskiego rodzica^[14].

W hinduizmie, pojęcie półboga jest używane w związku z bóstwami, które będąc ludźmi stały się później dewa (bogami)^[15]. W tradycji wedyjskiej czci się jako półbogów także zwierzęce bóstwa takie jak, Hanuman, Nandi, który jest boskim środkiem lokomocji, w postaci byka, boga Śiwy oraz Garuda, jako boski wierzchowiec boga Wisznu. Przykładem półbogów wielbionych w południowych Indiach są Madurai Veeran i Karuppu Sami^[16].

Bohaterowie hinduskiej epopei Mahabharata, pięciu braci Pandawów, również pasują do zachodniej definicji półboga, chociaż nie do końca są jako tacy przedstawiani w hinduizmie. Królowa Kunti, żona króla Pandu, otrzymała błogosławieństwo (mantrę) od mędrca Durwasy, który przewidział iż nie będzie mogła mieć dzieci ze swoim mężem, pozwalające jej na spłodzenie dzieci z wybranym przez siebie półbogiem. Tak też się stało, gdyż Pandu tuż po ślubie z Kunti i Madri został obłożony klątwą, przez którą nie mógł mieć dzieci. Przebywając z żonami w lesie, na dobrowolnym wygnaniu, poprosił Kunti o przywołanie trójki półbogów, aby w ten sposób dała mu potomstwo. Pierwszym dzieckiem urodzonym przez Kunti był Yudhishthira spłodzony przez Dharmę – półboga religii, drugi Bhima spłodzony przez Vayu, półboga wiatru. Po roku wyrzeczenia na prośbę Pandu, Kunti przywołała Indrę, króla niebios. Z tego związku narodził się Arjuna. Niedługo potem, przy pomocy błogosławieństwa Kunti, młodsza żona Pandu – Madri połączyła się z Aśvini Kumarami^[a] urodziła dwójkę bliźniąt – Nakulę i Sahadevę^[17]. Bhishma jest kolejną postacią, która pasuje do zachodniej definicji półboga, w związku z tym iż był synem króla Shantanu i bogini o imieniu Ganga^[18].

Wisznuici, którzy często tłumaczą termin deva jako półbóg cytują różne wersety, które mówią o podrzędnym statusie tych bytów. Na przykład, Rygweda (1.22.20) zawiera takie stwierdzenie, "oṃ tad viṣṇoḥ paramam padam sadā paśyanti sūrayaḥ", które można przetłumaczyć jako "Wszystkie sury (inne określenie dewów^[19]) zawsze szukają stóp Pana Wisznu"^[20]. Podobnie w hymnie Wisznu Sahasranama, końcowe wersety mówią o Riszis (wspaniałych mędrcach), przodkach, dewach, wielkich elementach, faktycznie, wszystkich rzeczach tworzących ten wszechświat, wywodząc je z Narayana (tj. Wisznu)^[21]. W związku z tym dewy są określone jako podlegające Wisznu lub Narajanie.

A.C. Bhaktiwedanta Swami Prabhupada, założyciel Międzynarodowego Stowarzyszenia Świadomości Kryszny (ISKCON) tłumaczy sanskryckie słowo "deva" jako "półbóg" w swoich pismach tam gdzie termin ten jest użyty w stosunku do boga innego niż Bóg Najwyższy. Wynika to stąd, że tradycja Stowarzyszenia naucza, że jest tylko jeden Bóg Najwyższy a pozostałe bóstwa są jego sługami. Starając się podkreślić ich służebny charakter Prabhupada używa słowa półbóg jako tłumaczenie słowa deva^[22]. Jednakże, w 11 rozdziale Bhagawadgity co najmniej trzy razy występuje słowo deva w odniesieniu do Pana Kriszny i słowo to tłumaczone jest jako Pan^[23][24]. Słowo deva może zostać użyte w odniesieniu do Boga Najwyższego, niebiańskich istot^[25] [b] oraz świętych dusz w zależności od kontekstu. Słowo to jest paralelą słowa Bhagavan, które jest także tłumaczone w zależności od kontekstu w jakim zostało użyte^[27].

• Stephen Knapp: The Heart of Hinduism: The Eastern Path to Freedom, Empowerment and Illumination. Nowy Jork, Lincoln, Szanghaj: iUniverse, 2005. ISBN 978-0-595-35075-9. [dostęp 2017-06-27]. (ang.).
• Wprowadzenie. W: A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhupāda: Nauki królowej Kunti. The Bhaktivedanta Book Trust, 1997. ISBN 91-7149-367-0. (pol.).
• W.J. Wilkins: Hindu Mythology, Vedic and Puranic. Kalkuta, Londyn: Thacker, Spink & Co., W. Thacker & Co., 1900. [dostęp 2017-07-01]. (ang.).
• Wash Edward Hale: Ásura- in Early Vedic Religion. Wyd. reprint. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited, 1999. ISBN 978-8120800618. [dostęp 2017-07-05]. (ang.).
• Friedhelm Hardy: The Religious Culture of India: Power, Love and Wisdom. Nowy Jork: Cambridge University Press, grudzień 2005. ISBN 0-521-44181-1. [dostęp 2017-07-26]. (ang.).
• Paramahamsa Nithyananda: Bhagavad Gita Demystified. Wyd. III. T. I. Kallugopahalli: eNPublishers, 2011. ISBN 978-1-60607-071-0. [dostęp 2017-07-26]. (ang.).
• Edwin Francis Bryant: Bhakti Yoga: Tales and Teachings from the Bhagavata Purana. Wyd. pierwsze. Farrar, Straus and Giroux, 2017. ISBN 978-0-86547-775-9. [dostęp 2017-07-26]. (ang.).