Szantung

Ten artykuł dotyczy chińskiej prowincji. Zobacz też: półwysep Szantung, szantung - tkanina i lotniskowiec Shandong.

Prowincja Szantung

Nazwa chińska Pismo uproszczone 山东省 Hanyu pinyin Shāndōng Shěng Nazwa skrócona 鲁 (Lǔ)
prowincja
Państwo	ChRL
Stolica	Jinan
Kod ISO 3166-2	CN-37
Gubernator	Li Ganjie[1]
Powierzchnia	156 700 km²
Populacja (2020) • liczba ludności	101 527 453[2]
• gęstość	643 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba prefektur	17
Liczba powiatów	140
Liczba gmin	1941
Położenie na mapie Chin
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Szantung^[3] (wymowa^ⓘwymowa; chiń. upr. 山东; chiń. trad. 山東; pinyin Shāndōng; Wade-Giles Shan-tung) – prowincja na wschodnim wybrzeżu Chin. Używa się także historycznej nazwy Lu, wywodzącej się od państwa z okresu Wiosen i Jesieni.

Nazwa prowincji oznacza "na wschód od gór" i odnosi się do łańcucha gór Taihang Shan (太行山), który rozciąga się na przestrzeni około 500 km na terenie prowincji położonych na zachód, tzn.: Hebei, Henan i Shanxi. Przez północną część prowincji przebiega dolny odcinek Rzeki Żółtej, która wpada do Zatoki Pohaj. Od południa Szantung graniczy z prowincjami Jiangsu i Anhui.

Stolicą prowincji jest miasto Jinan.

Prowincja Szantung stanowi część rejonów uważanych za kolebkę cywilizacji chińskiej. Jej zachodnia część wchodziła w skład terenów kontrolowanych przez najstarsze historycznie dynastie Shang i Zhou. Wschód zamieszkiwał lud Laiyi uważany przez starożytnych Chińczyków za barbarzyńców, który w ciągu wieków uległ sinizacji.

W okresie Wiosen i Jesieni oraz w okresie Walczących Królestw rejon dzisiejszej prowincji Szantung stał się potęgą. Narodziły się w nim państwa: Qi ze stolicą w Linzi, Zou (z którego pochodził Mencjusz) oraz Lu ze stolicą w Qufu. Lu było ojczyzną Konfucjusza (w Qufu znajduje się jego grób oraz domostwa należące do jego potomków). Państwo Lu było niewielkie i zostało wchłonięte przez państwo Chu.

Państwo Qi było potężne, ale uległo państwu Qin, którego władca zjednoczył całe Chiny i w 221 r. p.n.e. proklamował się ich pierwszym cesarzem. Dynastia Han, która wydzieliła na terenie Szantung dwie prefektury (zhou). Za czasów tej dynastii wybuchły tam dwa wielkie powstania: Czerwonych Brwi i Żółtych Turbanów. W okresie Trzech Królestw ziemie Szantung przypadły królestwu Wei.

W kolejnych epokach Szantung, podobnie jak całe północne Chiny, stał się celem najazdów z północy i przechodził z rąk jednego barbarzyńskiego państwa do drugiego.

W 412 mnich Faxian wylądował w południowej części półwyspu Szantung i udał się do miasta Qingzhou, gdzie zajął się przekładem buddyjskich sutr, które przywiózł ze swej słynnej wyprawy do Indii.

Odkąd dynastia Sui zjednoczyła kraj w 589, Szantung był już zawsze częścią Chin. W obecnym kształcie istnieje od czasów dynastii Ming, choć w tym czasie w jej skład wchodziły także obszary dzisiejszej prowincji Liaoning, które jej odebrano za czasów dynastii Qing.

Tereny prowincji były często niespokojne i wybuchały tam liczne powstania m.in. Wang Luna; w Szantungu bardzo aktywni byli powstańcy Nian. W późniejszych czasach tam właśnie narodzili się anty-cudzoziemscy Bokserzy.

W XIX wieku półwysep Szantung stał się celem dla imperiów kolonialnych. Po I wojnie chińsko-japońskiej miasto i baza morska Weihaiwei były okupowane przez Japonię. W 1897 miasto Qingdao stało się niemiecką koncesją, a rok później Weihaiwei przejęli Brytyjczycy. W tym okresie półwysep stał się punktem przerzutowym dla chińskich emigrantów w drodze m.in. do USA.

Po proklamowaniu Republiki Chińskiej w 1911, Qingdao w 1922 wróciło w ręce Chin, a Weihai w 1930. W 1937 prowincja Szantung stała się celem japońskiego najazdu. Japończykom udało się ją opanować, chociaż w głębi lądu trwał opór partyzancki. Po kapitulacji Japonii w 1945 fragmenty Szantungu były kontrolowane przez komunistów, a od czerwca 1949 - cała prowincja. W październiku powstała Chińska Republika Ludowa.

Dziś, dzięki położeniu na wybrzeżu i inwestycjom zagranicznym prowincja Szantung jest jedną z najbogatszych w Chinach, choć znać na niej piętno niemieckiego kolonializmu. Tutaj ma siedzibę Haier, jeden z największych na świecie producentów sprzętu AGD, który zaczynał jako firma joint-venture z niemiecką firmą Liebherr. Najbardziej znane eksportowe piwo Chin, Tsingtao, jest warzone w poniemieckim browarze w mieście Qingdao.

Większa część prowincji Szantung położona jest na Nizinie Północnochińskiej. Górzysta jest natomiast centralna część prowincji, w której znajdują się m.in. góry Tai, Lu i Meng. Pofałdowany jest również półwysep Szantung stanowiący wschodnią część prowincji. Oddziela on zatokę Bohai od Morza Żółtego. Najwyższym wzniesieniem prowincji jest szczyt o nazwie Jadeitowy Cesarz (chiń. upr.: 玉皇顶; trad.: 玉皇頂; pinyin: Yùhuáng Dīng) o wysokości 1545 metrów.

W wyniku niesionych mułów lessowych, w swoim dolnym biegu na terenie prowincji Szantung Rzeka Żółta płynie po podwyższonej grobli ograniczonej wałami rozbudowywanymi przez setki lat. Powoduje to podział prowincji na dwa działy wodne: rzeki Hai na północy i rzeki Huai na południu. Wielki Kanał dochodzi do Szantungu od północnego zachodu i wychodzi w części południowo-zachodniej. Jezioro Weishan to największe jezioro w prowincji. Linia brzegowa Szantungu liczy 3000 km. Wybrzeże półwyspu Szantung jest skaliste, pełne klifów, zatok i wysp.

Klimat Szantungu jest umiarkowany, lata są wilgotne, a zimy zimne i suche. Średnie temperatury w styczniu wynoszą pomiędzy -5 a -1 °C, a w lipcu pomiędzy 24 – 28 °C. Roczne opady wynoszą 550–950 mm.

Największe miasta w prowincji to:

• Jinan (stolica)
• Qingdao
• Zibo
• Yantai
• Weifang
• Weihai
• Zaozhuang

Mapa	Lp.	Nazwa	Chiński	Hanyu pinyin	Siedziba
	— Miasta zarządzane bezpośrednio przez władze prowincji —
	1	Jinan	济南市	Jǐnán Shì	Dzielnica Shizhong
	2	Qingdao	青岛市	Qīngdǎo Shì	Dzielnica Shinan
	— Prefektury miejskie —
	3	Binzhou	滨州市	Bīnzhōu Shì	Dzielnica Bincheng
	4	Dezhou	德州市	Dézhōu Shì	Dzielnica Decheng
	5	Dongying	东营市	Dōngyíng Shì	Dzielnica Dongying
	6	Heze	菏泽市	Hézé Shì	Dzielnica Mudan
	7	Jining	济宁市	Jìníng Shì	Dzielnica Shizhong
	8	Laiwu	莱芜市	Láiwú Shì	Dzielnica Laicheng
	9	Liaocheng	聊城市	Liáochéng Shì	Dzielnica Dongchangfu
	10	Linyi	临沂市	Línyí Shì	Dzielnica Lanshan
	11	Rizhao	日照市	Rìzhào Shì	Dzielnica Donggang
	12	Tai’an	泰安市	Tài’ān Shì	Dzielnica Taishan
	13	Weifang	潍坊市	Wéifāng Shì	Dzielnica Weicheng
	14	Weihai	威海市	Wēihǎi Shì	Dzielnica Huancui
	15	Yantai	烟台市	Yāntái Shì	Dzielnica Laishan
	16	Zaozhuang	枣庄市	Zǎozhuāng Shì	Dzielnica Shizhong
	17	Zibo	淄博市	Zībó Shì	Dzielnica Zhangdian