Stronnictwo Pracy

Ten artykuł dotyczy partii politycznej działającej w II RP. Zobacz też: Stronnictwo Pracy w III RP.

Stronnictwo Pracy (SP) – polska chadecka partia polityczna działająca w II RP, na emigracji (od 1939 do 1990) oraz w pierwszych latach Polski Ludowej (1945–1950).

Stronnictwo Pracy powstało 10 października 1937 w wyniku połączenia Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji, Narodowej Partii Robotniczej i Związku Hallerczyków). Na powstanie Stronnictwa Pracy istotny wpływ wywarła uprzednia działalność Frontu Morges. Początkowo występowało ono przeciw sanacji. Pierwszym prezesem partii został Wojciech Korfanty, a przewodniczącym rady naczelnej Józef Haller. Najsilniejsze struktury SP miało na Śląsku i na Pomorzu. W czasie II wojny światowej SP (krypt. Romb) wchodziło w skład rządów RP na uchodźstwie. Trzej politycy stronnictwa pełnili funkcję Delegata Rządu na Kraj: Cyryl Ratajski (1940–1942), Jan Jankowski (1943–1945) i Jerzy Braun (1945). W lutym 1943 w jej skład weszła Federacja Organizacji Narodowo-Katolickich „Unia” (jej członkiem był m.in. Karol Wojtyła), a w marcu 1944 Związek Odrodzenia Narodowego.

Po II wojnie światowej, w oparciu o porozumienia jałtańskie, partia wznowiła oficjalną działalność w kraju poprzez połączenie konspiracyjnego SP i związanego z Polską Partią Robotniczą Stronnictwa Zrywu Narodowego (SZN powstało w wyniku rozłamu w SP na przełomie lat 1942 i 1943). Była reprezentowana w TRJN, Krajowej Radzie Narodowej i lokalnych radach narodowych, a także w administracji państwowej. W latach 1945–1946 partia była członkiem powstałej w 1944 z inspiracji PPR Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych^[1]. Wobec infiltrowania przez agentów UB Zarząd Główny Stronnictwa Pracy 18 lipca 1946 postanowił zawiesić działalność partii (przy czym rok później rozpoczęły się aresztowania i procesy członków Stronnictwa), jednak część SP uległa wobec komunistów działała w Polsce do 1950, gdy niecałe tysiąc (z jej ówczesnych 17 tys.) członków wraz z prezesem Tadeuszem Michejdą wstąpiło do Stronnictwa Demokratycznego^[2].

Stronnictwo reprezentowane na emigracji przez nieliczną grupę członków działało jako tzw. niezależne Stronnictwo Pracy. Czołowym jego działaczem był Hugon Hanke, który od 1952 był też informatorem bezpieki w strukturach emigracji londyńskiej, agentem Departamentu I Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego o pseudonimie Ważny. 8 sierpnia 1955 został premierem Rządu RP na uchodźstwie i 8 września 1955 wrócił do PRL, co wywołało skandal na emigracji^[3]. Drugim szefem rządu na uchodźstwie z ramienia SP był pełniący ten urząd od 20 lipca 1970 do 13 lipca 1972 Zygmunt Muchniewski.

12 lutego 1989 Stronnictwo Pracy zostało reaktywowane w kraju (początkowo pod nazwą „Chrześcijańsko-Demokratyczne Stronnictwo Pracy”, od 2000 po połączeniu z Koalicją Ludowo-Niepodległościową funkcjonuje jako SP).

Program Stronnictwa Pracy był typowo chrześcijańsko-demokratyczny. W kwestii spojrzenia na człowieka ugrupowanie odrzucało zarówno totalitaryzm, jak i skrajny liberalizm jako prowadzące odpowiednio do niewoli i anarchii. Opowiadało się za wizją chrześcijańską jako traktującą człowieka z szacunkiem, obdarzonego rozumem i wolną wolą, będącego więc wolnym i odpowiedzialnym za swoje czyny. Podkreślało historyczną rolę chrześcijaństwa jako „potężnego czynnika dziejotwórczego Polski”, kształtującego psychikę i obyczaje pokoleń oraz polską kulturę. Rolę państwa określało jako służebną narodowi, a nie jako cel sam w sobie. Popierało ustrój demokratyczny jako najlepszą drogę do realizacji dobra powszechnego. Krytykowało liberalny kapitalizm, który służy jedynie zyskowi, a nie liczy się ze sprawiedliwością, godnością ludzką oraz dobrem powszechnym. Uznawało jednak za podstawę gospodarki własność prywatną. Próbowało niejako pogodzić gospodarkę planową z elementami wolnorynkowymi.

• 1937–1939: Wojciech Korfanty (w tych latach, podczas jego nieobecności w kraju, de facto obowiązki pełnił wiceprezes Karol Popiel)
• 1939–1940: Władysław Tempka (przewodniczący Głównego Komitetu Wykonawczego Rombu)
• 1940–1942: Franciszek Kwieciński (przewodniczący Głównego Komitetu Wykonawczego Rombu)
• 1942–1944: Antoni Antczak (przewodniczący Głównego Komitetu Wykonawczego Rombu)
• 1944–1945: Józef Chaciński (przewodniczący Głównego Komitetu Wykonawczego Rombu)
• 1945: Józef Kwasiborski i Antoni Antczak (przewodniczący Głównego Komitetu Wykonawczego Rombu)
• 1945–1946: Karol Popiel
• 1946–1947: Feliks Widy-Wirski
• 1947–1949: Stefan Brzeziński
• 1949–1950: Tadeusz Michejda

• „Nowa Prawda” / „Nowa Rzeczpospolita” (Warszawa)
• „Obrona Ludu” (Toruń)
• „Polonia” (Katowice)

 Zobacz też kategorię: Politycy Stronnictwa Pracy.

 Zobacz też kategorię: Członkowie konspiracyjnego Stronnictwa Pracy.

• Dominika Sozańska, Chrześcijańska demokracja w Polsce, Kraków 2011, s. 87–88
• Hasło w Wirtualnym Sztetlu
• Maciej Łętowski, Ostatnia dekada. Zapiski dziennikarza z lat 1982–1991, Wydawnictwo Academicon, Lublin 2016

• Waldemar Bujak, Stronnictwo Pracy – partia generała Władysława Sikorskiego [w:] „Przegląd Polonijny”, 2/1981.
• Konstanty Turowski, Dzieje Stronnictwa Pracy w latach 1945–1946 [w:] „Chrześcijanin w Świecie”, 103/1982.