Strażnica WOP Hrubieszów

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Hrubieszów – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-radzieckiej.

Strażnica Straży Granicznej w Hrubieszowie – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Ukrainą.

W 1961 roku Placówkę Wojsk Ochrony Pogranicza Strzyżów przeniesiono do Hrubieszowa i na jej bazie utworzona została Placówka WOP Hrubieszów^[1]. W 1964 roku w Hrubieszowie stacjonowała Placówka WOP nr 3 w strukturach 23 Chełmskiego Oddziału WOP^[2], który funkcjonował do 30 maja 1976 roku.

W 1976 roku odtwarzano brygady na granicy ze Związkiem Radzieckim. Na bazie 23 Chełmskiego Oddziału WOP sformowano Nadbużańską Brygadę WOP. W jej strukturach 1 czerwca 1976 roku^[3], na bazie Placówki WOP Hrubieszów zorganizowano Strażnicę WOP Hrubieszów^[4].

1 października 1989 roku rozformowana została Nadbużańska Brygada WOP, na jej bazie powstał Nadbużański Batalion WOP^[1], a Strażnica WOP Hrubieszów wraz z batalionem została włączona w struktury Bieszczadzkiej Brygady WOP w Przemyślu^[5] i tak funkcjonowała do 15 maja 1991 roku^[6].

Straż Graniczna:

16 maja 1991 roku ochronę granicy państwowej przejęła nowo sformowana Straż Graniczna. Strażnica w Hrubieszowie została włączona w struktury Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej w Chełmie^[7] i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Hrubieszowie (Strażnica SG w Hrubieszowie)^[b].

W 2000 roku rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego, 2 stycznia 2003 roku, nastąpiło zniesie Strażnicy SG w Hrubieszowie^[c]. Ochraniany przez strażnicę odcinek granicy, wraz z obsadą etatową przejęła Graniczna Placówka Kontrolna SG w Hrubieszowie^[8] GPK SG w Hrubieszowie)^[9].

Strażnica WOP Hrubieszów ochraniała wyłącznie odcinek granicy rzecznej ze Związkiem Radzieckim przebiegającą środkiem koryta rzeki granicznej Bug.

1 stycznia 1964 roku na ochranianym odcinku funkcjonowało przejście graniczne uproszczonego ruchu granicznego (urg), w którym kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała 4 placówka WOP Hrubieszów^[10]:

• Zosin.

Od 1 grudnia 1978 na odcinku strażnicy funkcjonowało przejścia graniczne, w którym kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu wykonywała Graniczna Placówka Kontrolna Hrubieszów:

• Hrubieszów-Włodzimierz Wołyński (kolejowe).

Straż Graniczna:

Strażnica SG w Hrubieszowie ochraniała wyłącznie odcinek granicy rzecznej z Ukrainą przebiegającą środkiem koryta rzeki granicznej Bug4^[11].

Na odcinku strażnicy funkcjonowały przejścia graniczne, w których kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu wykonywała Graniczna Placówka Kontrolna SG w Hrubieszowie:

• Hrubieszów-Włodzimierz Wołyński (kolejowe)
• Zosin-Uściług (drogowe) – od 10.10.1995.

• 4 placówka WOP Dorohusk ⇔ 2 placówka WOP Dołhobyczów – 01.01.1964
• Strażnica WOP Dorohusk ⇔ Strażnica WOP Dołhobyczów – 01.06.1976^[4]

Straż Graniczna:

• Strażnica SG w Dorohusku ⇔ Strażnica SG w Dołhobyczowie – 16.05.1991^[12].

• Wiesław Kowaluk (06.07.1971–02.10.1973)^[13]
• kpt. Kazimierz Rogalski (28.10.1975–04.03.1980)^[3]
• Wiaczesław Dudzicz (01.11.1984–30.06.1985)^[14]
• ppłk Wiaczesław Dudzicz (01.10.1989–był 31.07.1990)^[14].

• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945-1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Jerzy Rydz: Nadbużański Oddział Straży Granicznej im. 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej w Chełmie. W: Leszek Elas [patronat]: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991-2011. Materiały poseminaryjne - Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2011. ISBN 978-83-909484-4-7.
• Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL. W: Stanisław Dubaj: Patroni Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej i Podległych Placówcek SG – Tom VIII−IX, zeszyt 1 – 2012–2013. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2013, s. 316–343. (pol.).
• Dariusz Nowosad. Nadbużański Oddział Straży Granicznej w latach 1991–2011. „Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych”. VIII–IX, zeszyt 1, 2012–2013, s. 299–314, 2013. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski. [dostęp 2021-11-24]. (pol.). 
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.