Styl szwajcarski

Styl szwajcarski (inaczej: alpejski, tyrolski, uzdrowiskowy) – styl architektury regionalnej, powstały na obszarze Szwajcarii i spopularyzowany w II połowie XIX w. w kurortach uzdrowiskowych krajów Europy Środkowej.

Styl architektoniczny jest nazywany szwajcarskim, ze względu na fakt, iż kantony szwajcarskie wcześniej od innych regionów wykształciły architekturę nawiązującą do architektury alpejskich górali, a nazwa tyrolski wiąże się z faktem, iż region Tyrolu był głównym źródłem inspiracji dla architektów. Oba obszary leżą w zasięgu Alp, stąd mowa również o stylu alpejskim^[1]. Styl bywa nazywany również uzdrowiskowym, ze względu na jego popularność w kurortach uzdrowiskowych^[2].

Popularyzacja stylu szwajcarskiego miała swój początek w 1852 r. Został wtedy ogłoszony konkurs na prace nt. narodowej, szwajcarskiej architektury. Część z nadesłanych prac opierała się na szwajcarskiej architekturze ludowej. Swoje prace nawiązujące do architektury wiejskiej przedstawili wówczas: Ernst Gladbach(inne języki), Carl de Graffenried i Ludwig von Stürler(inne języki), którzy swoje prace przedstawili w formie wzorników, zawierających komentarze. W tym okresie styl alpejski ulegał już popularyzacji poza Szwajcarią. Obiekty będące przedstawicielami tego stylu, występujące poza regionem jego pochodzenia powstawały w latach 20. XIX w. zarówno w Niemczech wg projektu Karla Friedricha Schinkela jak i w Anglii wg projektu Petera Fredericka Robinsona(inne języki).

Kolejnymi kamieniami milowymi dla rozprzestrzeniania się stylu tyrolskiego były wystawy światowe w latach: 1867, 1873, 1878 i 1900 r.^[3] Popularyzacja stylu skutkowała zatraceniem jego autentyzmu niemniej wpłynęła na jego uniwersalność oraz kosmopolityzm^[4].

• 
  Willa w Erlangen
• 
  Willa Eschebach w Dreźnie
• 
  Hotel Kviknes w Balestrand w Norwegii
• 
  Hotel Rooding w Valkenburgu
• 
  Dom w Klein-Glienicke

Budownictwo w stylu tyrolskim obejmowało głównie wielokondygnacyjne wille i pensjonaty. Z zewnątrz obiekty te miały liczne tarasy, loggie i balkony, pozwalające na spędzanie czasu na leżakach i korzystaniu z kąpieli słonecznych. Fasady budynków, w tym m.in. werandy, balustrady schodów, obramowania okien i drzwi zdobiono bogatą dekoracją snycerską – wycinanymi w drewnie geometrycznymi lub roślinnymi zdobieniami. Budownictwo w stylu szwajcarskim charakteryzuje się, ze względu na nachylenie terenu, w którym posadowione były budynki, wysoką, kamienną podmurówką. Pozostała część budynku wykonywana była z drewna, zazwyczaj w konstrukcji zrębowej. Zarówno na frontowej ścianie szczytowej jak i na ścianach bocznych sytuowane były balkony, choć te niekiedy obejmowały jedynie fragmenty zabudowań przeznaczone na część mieszkalną^[5]. Dachy w stylu szwajcarskim zwykle są dwuspadowe o nachyleniu połaci od 14° do 17° i mają duże okapy. Połacie dachowe kryte są dranicami, konstrukcja zadaszenia zaś była opierana jest na krokwiach. Zarówno krokwie jak i płatwie mają zdobione zakończenia. Czasami szczyty budynków szalowane są deskami. Wraz z ewolucją stylu realizowano dachy z dachówką ceramiczną^[5].

• 
  Willa „Podgórze” w Nałęczowie
• 
  Dom letniskowy Teodora Steigerta w Łodzi.
• 
  Willa „Oktawia” w Nałęczowie
• 
  Sanatorium „Gigant" w Międzygórzu
• 
  Willa Witoldówka w Krynicy-Zdroju

Styl szwajcarski w Polsce występuje przede wszystkim w miejscowościach o charakterze sanatoryjnym i uzdrowiskowym. Wśród miejscowości, w których architektura w stylu szwajcarskim wpłynęła na kształtowanie się zabudowy, są miejscowości takie jak: Nałęczów, Krynica-Zdrój, Polanica-Zdrój, Międzygórze. Wille w stylistyce szwajcarskiej mają również swoich przedstawicieli w Konstancinie, Otwocku, Podkowie Leśnej i Sopocie^[5]. Początkowo pojawił się on w wersji wernakularnej w regionie Kotliny Jeleniogórskiej, m.in. jako część rezydencji letniej Fryderyka Wilhelma III w Mysłakowicach^[1]. Z czasem spopularyzował się wraz z rozwojem turystyki masowej w latach 80. XIX w.^[5][1], pojawiał się głównie w obiektach pensjonatów, hoteli oraz schronisk^[1]. Styl szwajcarski stał się obiektem ataku środowiska zakopiańskiego, którego głównym przedstawicielem był Stanisław Witkiewicz. Spopularyzował on, jako wyraz polskiego patriotyzmu, styl zakopiański, inspirowany budownictwem podhalańskim^[1]. W kontrze wobec stylu alpejskiego powstało założone w 1901 r. towarzystwo Polska Sztuka Stosowana^[2]. Styl zakopiański ostatecznie wyparł styl szwajcarski z Podhala, nadając regionowi indywidualną tożsamość^[1]. W Polsce styl tyrolski ewoluował w świdermajer^[6].