Salwinia pływająca

Salwinia pływająca
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	paprocie
Podklasa	paprotkowe
Rząd	salwiniowce
Rodzina	salwiniowate
Rodzaj	salwinia
Gatunek	salwinia pływająca
	Nazwa systematyczna
	Salvinia natans (L.) All.; Fl. pedem. 2:289. 1785
Synonimy
	Marsilea natans L.;
	Marsilea natans L.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Salwinia pływająca (Salvinia natans) – paproć wodna, jedyny przedstawiciel tego rodzaju i rodziny salwiniowatych rosnący w stanie dzikim w Polsce, gdzie występuje niezbyt często w zbiornikach wodnych na niżu. Inne gatunki tego rodzaju spotykane są w tropikach, gdzie zarastają niekiedy zwartym kobiercem powierzchnię wód.

Zasięg występowania

Gatunek szeroko rozpowszechniony w Eurazji. Najdalej na wschodzie występuje na Jawie, Półwyspie Malajskim, w Chinach i Japonii. Zasięg obejmuje całą Azję od Syberii na północy, do Indii na południu. Przez Bliski Wschód sięga do krajów Afryki północnej oraz Europy. Tu gatunek ten spotykany jest głównie w południowo-wschodniej i centralnej części kontynentu. Północna granica zasięgu przebiega przez Białoruś, Polskę i Niemcy. Na zachodzie gatunek ten sięgał po Hiszpanię, Francję i Belgię^[4], przy czym w dwóch ostatnich krajach, gatunek ten już wymarł^[5]. Salwinia pływająca zawleczona została także do Ameryki Północnej, gdzie występuje w północno-wschodnich stanach USA. Na Florydzie jest gatunkiem zakazanym do uprawy ze względu na możliwość zawleczenia inwazyjnego^[6]. W Polsce gatunek najwięcej stanowisk ma na Śląsku Górnym i Dolnym oraz wzdłuż dolin Odry i Wisły. Poza tymi obszarami notowany jest bardzo rzadko^[7]. W polskiej części Karpat w 2008 potwierdzono występowanie tylko na kilku stanowiskach na Pogórzu Cieszyńskim, kilku stanowiskach na Pogórzu Śląskim, dwóch na Pogórzu Wielickim i jednym w Kotlinie Jasielsko-Krośnieńskiej^[8].

Morfologia

Salwinia na powierzchni stawu w rezerwacie przyrody Łężczok

Pokrój: Pędy osiągają 3-10 (20) cm długości i pływają na powierzchni wody.
Liście: Ułożone w okółkach po trzy i wykształcone dwojako (heterofilia): rosnące w parach liście nawodne są płaskie i eliptyczne, liść podwodny jest pocięty na 3-8 nitkowate odcinki przypominające korzenie. Liście pływające mają 5-15 mm długości, do 10 mm szerokości i osadzone są na krótkich ogonkach. U nasady sercowate, na szczycie czasem wycięte. Na powierzchni tych liści wyraźnie widoczny jest nerw środkowy, poza tym powierzchnia pokryta jest brodawkowatymi wypukłościami osiągającymi 0,8 mm wysokości, z których wyrastają 3-4 wielokomórkowe, łukowato zagięte włoski. Włoski te utrzymują powietrze przy powierzchni liścia, dzięki czemu woda jej nie zwilża. Zarodnie (makro- i mikrosporangia) zebrane są w kupki zamknięte w kulistym tworze zwanym sporokarpem o średnicy do 3 mm. Makro- i mikrosporangia znajdują się w różnych sporokarpach, które jednak mają taki sam wygląd. Zawijka sporokarpów otacza całkowicie zarodnie i jest dwuwarstwowa. Między warstwami zawijki znajduje się przestwór powietrzny ułatwiający unoszenie się paproci na powierzchni wody^[9]. Sporokarpy wykształcają się w liczbie 3–8 u nasady liścia podwodnego.
Korzeń: Brak, jego funkcje przejmuje jeden z liści z każdego okółka.
Gatunki podobne: W ofercie handlowej często mylony z podobną Salvinia minima, nierzadko także z mniej podobnymi innymi gatunkami tego rodzaju.

Biologia i ekologia

Salwinia pływająca jest rośliną jednoroczną i różnozarodnikową, dlatego w jednych sporokarpach powstają zarodniki żeńskie, w innych męskie. Zarodnikowanie następuje w miesiącach od sierpnia do października, po czym pędy zamierają. Włoski na powierzchniach liści odłamują się i roślina opada na dno zbiornika. Sporokarp stanowiący formę przetrwalnikową rośliny spędza zimę leżąc na osadach dennych. Po rozpadnięciu się jego ścian zarodniki wypływają na powierzchnię wody, gdzie powstają przedrośla. Po zapłodnieniu powstaje na przedroślu zarodek, z którego wyrasta nowa roślina. W ciągu sezonu wegetacyjnego rozmnaża się przez podział pędu. 2n = 8, 18.

Gatunek ten występuje głównie w wodach stojących – w starorzeczach, stawach, rowach, wchodząc w skład zbiorowisk pleustonowych. Na obszarach upraw ryżu pojawia się czasem masowo na polach ryżowych. Traktowany jest jako wskaźnik spokojnej wody^[10]. Liczebność jej w kolejnych latach wykazuje bardzo duże wahania, w niektórych latach pojawia się masowo zarastając rozległe przestrzenie akwenów. Gatunek charakterystyczny dla zespołu Spirodelo-Salvinietum natantis^[11].

Salwinia jest bardzo chętnie zjadana przez ptaki wodno-błotne^[10].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1983 roku^[12]^[13]. Umieszczona jest na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[14] w grupie gatunków narażonych na wymarcie (kategoria zagrożenia V). Gatunek ten jest rzadki w wielu obszarach Europy, w Słowenii, Włoszech i na Ukrainie uznany za zagrożony^[15]. Zagrożenie dla niego stanowi zanieczyszczenie wód, wysychanie zbiorników, regulacja rzek związana z niszczeniem starorzeczy.

Zastosowanie

Bywa czasem spotykana w akwariach, do których trafia wraz z odłowionym planktonem (w uprawie akwarystycznej częściej spotykane są gatunki tropikalne – salwinia uszkowata S. auriculata i mała S. minima). Bywa hodowana w stawach i oczkach wodnych, przy czym ze względu na zimujące na dnie sporokarpy zalecana jest do zbiorników naturalistycznych, w których zabiegi pielęgnacyjne są bardzo ograniczone. Wymaga stanowisk nasłonecznionych i miękkiej wody, źle znosi zraszanie. W przypadku masowego występowania może wymagać okresowo usuwania nadmiaru roślin, ze względu na blokowanie dopływu światła do zbiornika i hamowanie wymiany gazowej^[16].

W Indiach bywa wykorzystywana na kompost. Po spaleniu popiół z salwinii bywa dodawany do przypraw w celu wzmocnienia ich aromatu^[17].

Uprawa

Nadaje się do uprawy w zbiornikach słonecznych lub w półcieniu. W przypadku zbytniego namnożenia się – nadmiar osobników wyłowić siatką. W regionach z mroźnymi zimami, należy wyłowić przed zimą przynajmniej część osobników z oczka wodnego i przechować w płytkim zbiorniku (np. akwarium) usytuowanym w miejscu jasnym i nie narażonym na mróz. Problemu nie stanowią w uprawie szkodniki i choroby^[18].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
↑ Salvinia natans, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Salvinia natans (L.) All.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN) (Online Database). [dostęp 2008-10-06]. (ang.).
↑ T.G. Tutin (red.): Flora Europaea Volume 1. Cambridge: Cambridge at the University Press, 1964.
↑ Salvinia natans (L.) All.. PLANTS Profile. [dostęp 2008-10-06]. (ang.).
↑ Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Irena Rejment-Grochowska: Cykle rozwojowe roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
↑ ^a ^b S. Bernatowicz, P. Wolny: Botanika rybacka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1969.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ M.M. Richerson, C.C. Jacono: Salvinia natans – understanding this unique Salvinia species. U.S. Geological Survey. [dostęp 2008-10-07]. (ang.).
↑ Hubert Zientek: Rośliny w oczkach wodnych. Warszawa: Medical Tribune Polska, 2008, s. 62-63. ISBN 978-83-60135-40-2.
↑ Yumkham S.D., Sigh P.K.. Less known ferns and fern-allies of Manipur with ethnobotanic uses. „Indian Journal of Traditional Knowledge”. 10, 2, s. 287-291, 2011.
↑ Salvinia natans. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2008-10-11]. (ang.).

Bibliografia

S. Kłosowski, G. Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2001. ISBN 83-7073-248-8.
Z. Podbielkowski, H. Tomaszewicz: Zarys hydrobotaniki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982. ISBN 83-01-00566-1.
Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003. ISBN 83-7073-223-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[ppgI-2] The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.

[iucn-3] Salvinia natans, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[4] Salvinia natans (L.) All.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN) (Online Database). [dostęp 2008-10-06]. (ang.).

[5] T.G. Tutin (red.): Flora Europaea Volume 1. Cambridge: Cambridge at the University Press, 1964.

[6] Salvinia natans (L.) All.. PLANTS Profile. [dostęp 2008-10-06]. (ang.).

[7] Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3.

[K-8] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[9] Irena Rejment-Grochowska: Cykle rozwojowe roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.

[wolny-10] S. Bernatowicz, P. Wolny: Botanika rybacka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1969.

[11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp1983-12] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134.

[rozp2014-13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.

[14] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[15] M.M. Richerson, C.C. Jacono: Salvinia natans – understanding this unique Salvinia species. U.S. Geological Survey. [dostęp 2008-10-07]. (ang.).

[16] Hubert Zientek: Rośliny w oczkach wodnych. Warszawa: Medical Tribune Polska, 2008, s. 62-63. ISBN 978-83-60135-40-2.

[yum-17] Yumkham S.D., Sigh P.K.. Less known ferns and fern-allies of Manipur with ethnobotanic uses. „Indian Journal of Traditional Knowledge”. 10, 2, s. 287-291, 2011.

[18] Salvinia natans. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2008-10-11]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]