Sosna bośniacka

Sosna bośniacka
	; Park Narodowy Thethi w Albanii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna bośniacka
	Nazwa systematyczna
	Pinus heldreichii H.Christ; Verh. Naturf. Ges. Basel n.s. 3: 549, 1863
Synonimy
	P. leucodermis Ant.;
	P. leucodermis Ant.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sosna bośniacka (sosna dalmatyńska) (Pinus heldreichii H.Christ) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Sosna bośniacka występuje w stanie dzikim na Półwyspie Bałkańskim i w południowych Włoszech. Jest drzewem wiecznie zielonym.

Morfologia

Pokrój: Drzewo równomiernie i wolno rosnące o gęstej, wąskostożkowatej koronie, z wiekiem owalnej.
Pień: Dorasta do wysokości 25–35 m. Pień osiąga do 2 m średnicy. Kora jest gruba, gładka i szara, z wiekiem pęka na drobne płaty.
Liście: Igły zebrane w pęczki po 2, ciemnozielone, mocne i kłujące, długości 4,5–10 cm, grubości 1,5–2 mm.
Szyszki: Szyszki żeńskie kuliste, początkowo niebiesko-purpurowe, potem jasnobrązowe, długości 5–8 cm, najczęściej wyrastają po dwie. Łuski cienkie i delikatne, u dojrzałych szyszek charakterystycznie odgięte ku nasadzie. Nasiona długości 6–7 mm, ze skrzydełkiem długości 2–2,5 cm.
Gatunki podobne: Sosna czarna.

Biologia i ekologia

Igły pozostają na drzewie od 2 do 6 lat. Szyszki żeńskie dojrzewają w ciągu 16–18 miesięcy od zapylenia. Nasiona rozsiewane są przez wiatr (anemochoria).

Rośnie w górach na wysokościach 900–2500 m n.p.m., najczęściej na skałach wapiennych. Ma niewielkie wymagania glebowe i wilgotnościowe. Odporna na mrozy (do -45 °C), susze i silne wiatry. Lubi stanowiska silnie nasłonecznione.

Systematyka i zmienność

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus^[6]:

podrodzaj Pinus
- sekcja Pinus
  - podsekcja Pinaster
    - gatunek P. heldreichii

Sosna bośniacka odkryta została w 1863 r. w górach Olimp przez szwajcarskiego botanika K. Hermanna Christa i opisana jako Pinus heldreichii. Po raz drugi opisana została w r. 1864 jako Pinus leucodermis przez austriackiego botanika F. Antoine'a, który nie wiedział o wcześniejszej publikacji Christa. Antoine opisał okazy znalezione w górach Czarnogóry^[7].

Opisy botaników różniły się w kilku szczegółach, dlatego przez pewien czas opisane taksony uważano za odrębne gatunki. Główna różnica dotyczyła szyszek, jednak prawdopodobnie Christ opisał szyszkę, która zeschła się zanim w pełni dojrzała (zebrana była w lipcu, na cztery miesiące przed czasem faktycznego dojrzewania). Późniejsze analizy wskazały, że jest to ten sam gatunek, dwukrotnie opisany^[7].

Nadal część botaników traktuje Pinus leucodermis jako odrębny gatunek, inni jako odmianę sosny bośniackiej Pinus heldreichii var. leucodermis (Antoine) Markgraf ex Fitschen (syn: P. leucodermis Antoine, P. laricio var. leucodermis (Ant.) Christ)^[7].

Odmiany

Niektóre z odmian hodowlanych sosny bośniackiej:

'Compact Gem'
'Malinki'
'Satellit'

Zagrożenia

Międzynarodowa organizacja IUCN umieściła ten gatunek w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych przyznając mu kategorię zagrożenia w skali całego świata LC (least concern), czyli jest gatunkiem najmniejszej troski, nie spełniającym kryteriów gatunków zagrożonych^[5]^[8].

Zastosowanie

Roślina ozdobna: Drzewo ozdobne, chętnie sadzone w dużych ogrodach i parkach. Rośnie równomiernie, chociaż niezbyt szybko. Ceniona^{[przez kogo?]} ze względu na dekoracyjne, purpurowe szyszki.
Nasadzenia biotechniczne: Drzewo sadzone jest w pasie wydm nadmorskich.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ K.H.H. Christ. Uebersicht der Europäischen Abietineen (Pinus Linn.). „Verhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft in Basel”. 3, s. 549, 1863. (niem.).
↑ ^a ^b D.D. Caković D.D. i inni, Pinus heldreichii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-02-27] (ang.).
↑ Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-27] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus heldreichii, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2013-09-12] (ang.).
↑ D.D. Caković D.D. i inni, Pinus heldreichii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-09-12] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[christenhusz2011-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[Christ-4] K.H.H. Christ. Uebersicht der Europäischen Abietineen (Pinus Linn.). „Verhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft in Basel”. 3, s. 549, 1863. (niem.).

[iucn-5] D.D. Caković D.D. i inni, Pinus heldreichii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-02-27] (ang.).

[Gymn-6] Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-27] (ang.).

[Gymn2-7] Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus heldreichii, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2013-09-12] (ang.).

[IUCN2013-8] D.D. Caković D.D. i inni, Pinus heldreichii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-09-12] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]