Notoskordum
Nothoscordum bivalve | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Podrodzina | |
Rodzaj |
Notoskordum |
Nazwa systematyczna | |
Nothoscordum Kunth Enum. Pl. 4: 457 (1843), nom. cons.[3] | |
Typ nomenklatoryczny | |
Nothoscordum bivalve (L.) Britton[4] |
Notoskordum (Nothoscordum Kunth) – rodzaj roślin należących do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae), obejmujący 89 gatunków. Większość gatunków występuje endemicznie w Ameryce Południowej. Zasięg Nothoscordum bivalve obejmuje obszar od północno-wschodniej Argentyny i środkowego Chile przez Amerykę Środkową do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Gatunek Nothoscordum gracile, występujący naturalnie w Ameryce Południowej i Środkowej, został introdukowany do Stanów Zjednoczonych, Australii, Nowej Zelandii, południowej, wschodniej i północnej Afryki, do Palestyny na Bliskim Wschodzie oraz do południowej i zachodniej Europy, gdzie występuje w Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Portugalii, na Sycylii, Cyprze i w Grecji[3]. W miejscach introdukcji uległ naturalizacji, stając się organizmem kosmopolitycznym[5].
Mieszaniec N. gracile i N. entrerianum: Nothoscordum ×borbonicum jest kosmopolitycznym chwastem[6]. Bardzo szybko rozplenia się z nasion i cebulek przybyszowych i jest bardzo trudny do zwalczenia[7].
Morfologia i biologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Wieloletnie rośliny zielne[8].
- Liście
- Liście odziomkowe, zwykle obecne w czasie kwitnienia roślin[8], nitkowate[8] do równowąskich, miękkie, płaskie[9], o zachodzących na siebie krawędziach, tworzące u nasady pochwę liściową[8].
- Kwiaty
- Zebrane po 10-25 w baldach, wyrastający na głąbiku ponad poziom liści[9], trwałe[8]. Kwiatostan wsparty dwiema (rzadziej większą liczbą[5]) małymi podsadkami wyraźnie nachodzącymi na siebie u nasady[9], stanowiącymi okrywę młodego kwiatostanu[5]. Okwiat promienisty[10], zbudowany z sześciu listków położonych w dwóch okółkach[8]. Listki okwiatu zrośnięte na długości 1/3 od nasady[8], białe do zielonkawobiałych[9], niekiedy z fioletowym zabarwieniem, u niektórych gatunków żółte, różowawe do liliowych[11]. Sześć pręcików[8], krótszych od listków okwiatu[9], o równowąsko-lancetowatych[9] do szydłowatych[8] nitkach, przylegających do siebie w dolnej połowie[9]. Pylniki podługowate, łączące się z nitką grzbietowo, skierowane do wewnątrz[8]. Zalążnia odwrotniejajowata[9], zawierająca od 4 do 12 zalążków[10], górna, siedząca, trójkomorowa[8]. Szyjka słupka nitkowata[8].
- Gatunki podobne
- Rośliny z tego rodzaju przypominają gatunki z rodzaju czosnek, od którego różnią się okrywą kwiatostanu zbudowaną z zachodzących na siebie dwóch listków oraz brakiem charakterystycznego zapachu[9].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 10, 16, 18, 19, 24, 26. W tym rodzaju chromosomy akrocentryczne są połowy długości chromosomów metacentrycznych. Suma liczby chromosomów akrocentrycznych i dwukrotności liczby chromosomów metacentrycznych jest wielokrotnością 8[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj z plemienia Gilliesieae z podrodziny czosnkowych (Allioideae) z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae)[12].
- Wykaz gatunków[3]
- Nothoscordum achalense Ravenna
- Nothoscordum albitractum Ravenna
- Nothoscordum altillanense Ravenna & Biurrun
- Nothoscordum andicola Kunth
- Nothoscordum aparadense Ravenna
- Nothoscordum arenarium Herter
- Nothoscordum auratum Ravenna
- Nothoscordum bahiense Ravenna
- Nothoscordum balaenense Ravenna
- Nothoscordum basalticum Ravenna
- Nothoscordum bivalve (L.) Britton – notoskordum dwuklapowe[13]
- Nothoscordum boliviense Ravenna
- Nothoscordum bonariense (Pers.) Beauverd – notoskordum argentyńskie[14]
- Nothoscordum calcaense Ravenna
- Nothoscordum calderense Ravenna
- Nothoscordum cambarense Ravenna
- Nothoscordum capivarinum Ravenna
- Nothoscordum carambolense Ravenna
- Nothoscordum catharinense Ravenna
- Nothoscordum clevelandicum Ravenna
- Nothoscordum collinum Ravenna
- Nothoscordum conostylum Ravenna
- Nothoscordum correntinum Ravenna
- Nothoscordum curvipes Ravenna
- Nothoscordum cuyanum Ravenna
- Nothoscordum demissum Ravenna
- Nothoscordum dialystemon (Guagl.) Crosa
- Nothoscordum dynamiandrum Ravenna
- Nothoscordum empedradense Ravenna
- Nothoscordum entrerianum Ravenna
- Nothoscordum exile Ravenna
- Nothoscordum famatinense Ravenna
- Nothoscordum felipponei Beauverd
- Nothoscordum gaudichaudian um Kunth
- Nothoscordum gibbatum Ravenna
- Nothoscordum glareosum Ravenna
- Nothoscordum gracile (Aiton) Stearn
- Nothoscordum gracilipes Ravenna
- Nothoscordum hirtellum (Kunth) Herter
- Nothoscordum ibiramense Ravenna
- Nothoscordum ineanum Ravenna
- Nothoscordum inundatum Ravenna
- Nothoscordum ipacarainum Ravenna
- Nothoscordum itatiense Ravenna
- Nothoscordum izaguirreae Crosa
- Nothoscordum jaibanum Ravenna
- Nothoscordum leptogynum Ravenna
- Nothoscordum luteomajus Ravenna
- Nothoscordum luteominus Ravenna
- Nothoscordum macrantherum (Kuntze) Beauverd
- Nothoscordum mahui Traub
- Nothoscordum moconense Ravenna
- Nothoscordum modestum Ravenna
- Nothoscordum montevidense Beauverd
- Nothoscordum muscorum Ravenna
- Nothoscordum nublense Ravenna
- Nothoscordum nudicaule (Lehm.) Guagl.
- Nothoscordum nudum Beauverd
- Nothoscordum nutans Ravenna
- Nothoscordum pachyrhizum Ravenna
- Nothoscordum paradoxum Ravenna
- Nothoscordum patricium Ravenna
- Nothoscordum pedersenii Ravenna
- Nothoscordum pernambucanum Ravenna
- Nothoscordum planifolium Ravenna
- Nothoscordum portoalegrens e Ravenna
- Nothoscordum pulchellum Kunth
- Nothoscordum punillense Ravenna
- Nothoscordum rigidiscapum Ravenna
- Nothoscordum saltense Ravenna
- Nothoscordum scabridulum Beauverd
- Nothoscordum sengesianum Ravenna
- Nothoscordum setaceum (Baker) Ravenna
- Nothoscordum stenandrum Ravenna
- Nothoscordum subtile Ravenna
- Nothoscordum tafiense Ravenna
- Nothoscordum tarijanum Ravenna
- Nothoscordum tenuifolium Ravenna
- Nothoscordum tibaginum Ravenna
- Nothoscordum tricostatum Ravenna
- Nothoscordum tuyutiense Ravenna
- Nothoscordum umburucuyanum Ravenna
- Nothoscordum uruguaianum Ravenna
- Nothoscordum velazcoense Ravenna
- Nothoscordum vernum Phil.
- Nothoscordum vigilense Ravenna
- Nothoscordum vittatum (Griseb.) Ravenna
- Nothoscordum yalaense Ravenna
- Nothoscordum yatainum Ravenna
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]- Etymologia nazwy naukowej
- Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów νόθος (nothos – nieprawowitym, fałszywy) i σκόρδο (skordo – czosnek)[10].
- Nazwa zwyczajowa w języku polskim
- Polska nazwa rodzaju opublikowana została w słownikach pod redakcją Ludmiły Karpowiczowej[13] (1973) i Wiesława Gawrysia (2008)[14].
- Nazwa zwyczajowa w języku angielskim
- Rośliny z tego rodzaju nazywa się false garlic (zgodnie z nazwą naukową) lub crow poison (mimo że rośliny nie są trujące)[11].
- Pseudoscordum Herb., Amaryllidaceae: 11 (1837)
- Hesperocles Salisb., Gen. Pl.: 85 (1855)
- Oligosma Salisb., Gen. Pl.: 85 (1866)
- Beauverdia Herter, Boissiera 7: 507 (1943)
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Rośliny ozdobne
- Gatunki notoskordum o kwiatach żółtych i wonnych (N. felipponei, N. montevidense) lub bezwonnych (N. ostenii, N. hirtellum), a także różowawych lub liliowych (N. bivalve var. lilacinum) są uprawiane jako rośliny ozdobne, w tym jako rośliny pokojowe[11].
- Rośliny spożywcze
- W Peru cebule gatunku N. andicola, o lekko czosnkowatym aromacie, są jadane po ugotowaniu[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-13] (ang.).
- ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-15]. (ang.).
- ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-15]. (ang.).
- ↑ a b c d K. Rahn: Alliaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 76. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
- ↑ David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 633, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ Nothoscordum borbonicum. [dostęp 2021-02-16]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Nothoscordum in Flora of North America @ efloras.org. [dostęp 2021-02-16]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Sarah Smith, Jonathan Stansbie: Flora of Tropical East Africa: Alliaceae. Balkema, 2003, s. 8. ISBN 90-5809-416-2. OCLC 53194492. (ang.).
- ↑ a b c W.T. Stearn: Nothoscordum in Flora of Australia Online. [dostęp 2021-02-16]. (ang.).
- ↑ a b c Thad M. Howard: Bulbs for Warm Climates. University of Texas Press, 2010. ISBN 978-0-292-78520-5.
- ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-14]. (ang.).
- ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 107.
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Nothoscordum andicola. 2021-02-16. [dostęp 2021-02-16]. (ang.).