[go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

Mulak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy rodzaju ssaków z rzędu parzystokopytnych. Zobacz też: Jan Mulak, twórca lekkoatletycznego Wunderteamu.
Mulak
Odocoileus
Rafinesque, 1832[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – mulak białoogonowy (O. virginianus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

jeleniowate

Podrodzina

sarny

Plemię

Odocoileini

Rodzaj

mulak

Typ nomenklatoryczny

Odocoileus speleus Rafinesque, 1832 (= Dama virginianus A.E.W. Zimmermann, 1780)

Gatunki

13 gatunków (w tym 10 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Mulak[20] (Odocoileus) – rodzaj ssaków z podrodziny saren (Capreolinae) w obrębie rodziny jeleniowatych (Cervidae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce[21][22][23].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała samic 115–155 cm, samców 120–190 cm, długość ogona 14–37 cm, wysokość w kłębie samic 55–95 cm, samców 60–105 cm; długość poroża samców 30–80 cm; masa ciała samic 17–85 kg, samców 21–230 kg[22][24].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1832 roku francusko-amerykański przyrodnik Constantine Samuel Rafinesque w artykule poświęconym skamieniałym zębom z jaskini w Pensylwanii opublikowanym na łamach Atlantic journal[1]. Na gatunek typowy wyznaczył (oznaczenie monotypowe) mulaka białoogonowego (O. virginianus).

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Dama: łac. dama, damma ‘daniel, antylopa, kozica’[25]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dama virginianus A.E.W. Zimmermann, 1780.
  • Mazama: meksykańskie nazwy mazame, magame lub teuthlamacame użyte przez Hernándeza (Nova plantarum, animalium et mineralium Mexicanorum historia wydane w 1651 roku) na opisanie niektórych meksykańskich kopytnych[26]. Gatunek typowy: Smith wymienił kilka gatunków – Cervus paludosus Desmarest, 1822 (= Cervus dichotomus Illiger, 1815), Cervus macrotis Say, 1823 (= Cervus hemionus Rafinesque, 1817), Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780, Cervus campestris F. Cuvier, 1817:484 (= Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780), Corvus macrourus[i] Rafinesque, 1817, Cervus mexicanus[i] J.F. Gmelin, 1788, Cervus nemoralis[i] C.H. Smith, 1826, Cervus clavatus C.H. Smith, 1827 (= Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780) – nie wskazując typu nomenklatorycznego.
  • Elaphalces: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Elaphus C.H. Smith, 1827 (jeleń) i Alces J.E. Gray, 1821 (łoś)[27]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Cervus mexicanus[i] J.F. Gmelin, 1788.
  • Subulus: łac. subulo sūbulōnis ‘rodzaj jelenia ze spiczastymi rogami’[28]. Gatunek typowy: Brookes wymienił dwa gatunki: Subulus americanus Brookes, 1828 (= Dama virginianus A.E.W. Zimmermann, 1780) oraz Subulus spinosus Brookes, 1828 (= Dama virginianus A.E.W. Zimmermann, 1780 – nie wskazując typu nomenklatorycznewgo.
  • Odocoileus (Odocoelus, Odontocoelus): gr. οδων odōn, οδοντος odontos ‘ząb’; κοιλος koilos ‘pusty, wydrążony’[29].
  • Dorcelaphus: gr. δορκας dorkas ‘gazela’; ελαφος elaphos ‘jeleń’[30]. Gatunek typowy: Gloger wymienił kilka gatunków – Cervus paludosus Desmarest, 1822 (= Cervus dichotomus Illiger, 1815)), Cervus macrotis Say, 1823 (= Cervus hemionus Rafinesque, 1817), Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780, Cervus campestris F. Cuvier, 1817 (= Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780) i Corvus macrourus[i] Rafinesque, 1817 – z ktorych typem nomenklatorycznym jest (późniejsze oznaczenie) Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780.
  • Cariacus: rodzima, południowoamerykańska nazwa cariacou dla jelenia[31]. Gatunek typowy: Lesson wymienił kilka gatunków – Cervus nanus Lund, 1841 (= Cervus nanus Hensel, 1872), Cervus macrotis Say, 1823 (= Cervus hemionus Rafinesque, 1817), Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780, Cervus campestris F. Cuvier, 1817 (= Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780), Cervus leucurus[i] Douglas, 1829, Cervus mexicanus[i] J.F. Gmelin, 1788, Cervus nemoralis[i] C.H. Smith, 1826, Cervus clavatus C.H. Smith, 1827 (= Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780) i Cervus paludosus Kerr, 1792 (species inquirenda) – nie wskazując typu nomenklatorycznego.
  • Oplacerus (Aplacerus): gr. ὁπλον hoplon ‘uzbrojenie, oręż’; κερας keras, κερατος keratos ‘róg’[32].
  • Reduncina: rodzaj Redunca C.H. Smith, 1827 (ridbok); łac. przyrostek -ina ‘należące do, odnoszące się do’[33]. Gatunek typowy: Wagner wumienił kilka gatunków – Dama virginiana E.A.W. Zimmermann, 1780, Cervus gymnotis[i] Wiegmann, 1833, Cervus leucurus[i] Douglas, 1829, Cervus mexicanus[i] J.F. Gmelin, 1788 i Cervus nemoralis[i] C.H. Smith, 1826 – nie wskazując typu nomenklatorycznego.
  • Macrotis: gr. μακρωτης makrōtēs ‘długouchy’, od μακρος makros ‘długi’; -ωτις -ōtis ‘-uchy’, od ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’[34]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Cervus macrotis Say, 1823 (= Cervus hemionus Rafinesque, 1817).
  • Eucervus: gr. ευ eu ‘dobry, ładny’; rodzaj Cervus Linnaeus, 1758 (jeleń)[35]. Gatunek typowy: Gray wymienił dwa gatunki – Cervus macrotis columbiana[i] J. Richardson, 1829 i Cervus macrotis Say, 1823 (= Cervus hemionus Rafinesque, 1817) – z których typem nomenklatorycznym jest (późniejsze oznaczenie) Cervus macrotis Say, 1823 (= Cervus hemionus Rafinesque, 1817).
  • Otelaphus: gr. ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’; ελαφος elaphos ‘jeleń’[36].
  • Gymnotis: gr. γυμνος gumnos ‘goły, nagi’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’[37]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Gymnotis wiegmanni Fitzinger, 1879 (= Dama virginianus A.E.W. Zimmermann, 1780).
  • Mamcariacus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku, polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[38].
  • Palaeodocoileus: gr. παλαιος palaios ‘stary, antyczny’[39]; rodzaj Odocoileus Rafinesque, 1832. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Palaeodocoileus abeli Spillmann, 1931 (= Dama virginianus A.E.W. Zimmermann, 1780).
  • Protomazama: gr. πρωτος prōtos ‘pierwszy, przed’[40]; rodzaj Mazama Rafinesque, 1817. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Protomazama aequatorialis Spillmann, 1931 (= Dama virginianus A.E.W. Zimmermann, 1780).

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[41][24][21]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[20] Podgatunki[22][21][24] Rozmieszczenie geograficzne[22][21][24] Podstawowe wymiary[22][24][j] Status
IUCN[42]
Odocoileus pandora (Merriam, 1901) mazama jukatańska gatunek monotypowy Meksyk (półwysep Jukatan; być może północna Gwatemala i północne Belize) DC: brak danych
DO: brak danych
MC: 17–21 kg 		 VU 
Odocoileus hemionus (Rafinesque, 1817) mulak czarnoogonowy 8 podgatunków wybrzeże południowej Alaski, zachodnia Kanada (od Jukonu) na południe przez zachodnie i środkowe Stany Zjednoczone (Góry Skaliste i zachodnie Wielkie Równiny) do północno-zachodniego i centralnego Meksyku DC: 135–180 cm
DO: 15–23 cm
MC: 35–110 kg 		 LC 
Odocoileus virginianus (E.A.W. Zimmermann, 1780) mulak białoogonowy 38 podgatunków od południowej Kanady na południe przez Stany Zjednoczone (poza większą częścią południowo-zachodniego obszaru) i Meksyk do Ameryki Południowej (Kolumbia, Ekwador, Peru, północno-zachodnia Boliwia, Wenezuela, region Gujana i północna Brazylia); introdukowany do Czech, Finlandii, Nowej Zelandii i Kuby DC: 115–190 cm
DO: 14–37 cm
MC: 25–130 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  VU  – gatunek narażony.

Opisano również gatunki wymarłe:

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Młodszy homonim Dama Frisch, 1775 (Cervidae).
  2. ↑ Młodszy homonim Mazama Rafinesque, 1817 (Cervidae).
  3. ↑ a b Nomen oblitum.
  4. ↑ Nazwa zastępcza dla Mazama C.H. Smith, 1827.
  5. ↑ Młodszy homonim Macrotis Dejean, 1834 (Coleoptera) i Macrotis Reid, 1837 (Thylacomyidae).
  6. ↑ Nazwa zastępcza dla Macrotis Wagner, 1855.
  7. ↑ a b Nieuzasadniona poprawka Odocoileus Rafinesque, 1832.
  8. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Oplacerus Haldeman, 1842.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m Podgatunek O. virginianus.
  10. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b C.S. Rafinesque. Description of some of the fossil teeth found in a cave in Pennsylvania. „Atlantic journal”. 1 (3), s. 109, 1832. (ang.). 
  2. ↑ E.A.W. von Zimmermann: Geographische Geschichte des Menschen, und der allgemein verbreiteten vierfüßigen Thiere. Cz. 2. Leipzig: Weygand, 1780, s. 129. (niem.).
  3. ↑ C.H. Smith: Synopsis of the species of the class Mammalia. W: G. Cuvier & E. Griffith (red.): The animal kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 5. London: G.B. Whittaker, 1827, s. 314. (ang.).
  4. ↑ a b J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. Cz. 16. London: Richard Taylor, 1828, s. 62. (ang.).
  5. ↑ Brookes 1828 ↓, s. 35.
  6. ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 35. (niem.).
  7. ↑ R.-P. Lesson: Nouveau tableau du règne animal: mammifères. Paris: A. Bertrand, 1842, s. 173. (fr.).
  8. ↑ S.S. Haldeman. On changes of nomenclature in Natural History. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 1, s. 188, 1842. (ang.). 
  9. ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 4: Die Nager (zweiter Abschnitt), Bahnlücker, Einhufer, Dickhäuter und Wiederkäuer. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1844, s. 373. (niem.).
  10. ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 5: Die Affen, Bahnlücker, Beutelthiere, Susthiere, Tusettenfresser und Sandflüger. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1855, s. 350, 368. (niem.).
  11. ↑ J.E. Gray. On the long-eared or mule deer of North America (Eucervus). „The Annals and Magazine of Natural History”. Third series. 18, s. 338, 1866. (ang.). 
  12. ↑ L.J.F.J. Fitzinger. Die Gattungen der Familie der Hirsche (Cervi) nach ihrer natürlichen Verwandtschaft. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. Abt. 1 Mineralogie, Botanik, Zoologie, Geologie und Paläontologie. 68, s. 347, 1874. (niem.). 
  13. ↑ L.J.F.J. Fitzinger. Kritische Untersuchungen über die Arten der natürlichen Familie der Hirsche (Cervi). „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. Abt. 1 Mineralogie, Botanik, Zoologie, Geologie und Paläontologie. 78, s. 343, 1879. (niem.). 
  14. ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 26. (hiszp.).
  15. ↑ G.M. Allen. The Louisiana deer. „The American naturalist”. 35, s. 449, 1901. (ang.). 
  16. ↑ P.L. Sclater. The Generic Term „Dama.”. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 9, s. 290, 1092. (ang.). 
  17. ↑ Spillmann 1931 ↓, s. 30.
  18. ↑ Spillmann 1931 ↓, s. 42.
  19. ↑ R.E Hall & K.R. Kelson: The Mammals of North America. Cz. 2. New York: The Ronald Press Co., 1959, s. 1003. (ang.).
  20. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 172-173. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  21. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 318–320. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  22. ↑ a b c d e S. Mattioli: Family Cervidae (Deer). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 435–436, 441. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  23. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Odocoileus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-10]. (ang.).
  24. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 596. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 215.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 402.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 253.
  28. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 652.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 470.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 243.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 161.
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 477.
  33. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 602.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 395.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 272.
  36. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 486.
  37. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 304.
  38. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
  39. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 181.
  40. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 209.
  41. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-11-29]. (ang.).
  42. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-06]. (ang.).
  43. ↑ Frick 1937 ↓, s. 201.
  44. ↑ Frick 1937 ↓, s. 202.
  45. ↑ E.D. Cope. Descriptions of new extinct Vertebrata from the Upper Tertiary and Dakota Formations. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 4, s. 379, 1878. (ang.). 
  46. ↑ H.F.P. Gervais & F. Ameghino: Los mamiferos fosiles de la America Meridional / Les mammifères fossiles de l’Amérique du Sud. Paris; Buenos Aires: F. Savy; Igon Hermanos, 1880, s. 124. (hiszp. • fr.).
  47. ↑ E.D. Cope. The vertebrate fauna of the Equus beds. „The American naturalist”. 23 (266), s. 163, 1889. (ang.). 
  48. ↑ E.D. Cope. New and little known Mammalia from the Port Kennedy bone deposit. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 48, s. 393, 1896. (ang.). 
  49. ↑ O.P. Hay. The Pleistocene of the western region of North America and its vertebrated animals. „Carnegie Institution of Washington Publication”. 322B, s. 111, 1927. (ang.). 
  50. ↑ Frick 1937 ↓, s. 213.
  51. ↑ O.P. Hay. Vertebrata mostly from Stratum No. 3, at Vero, Florida, together with descriptions of new species. „Annual Report of the Florida State Geological Survey”. 9, s. 43–68, 1917. (ang.). 
  52. ↑ Frick 1937 ↓, s. 200.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mulak&oldid=74500046”