Amanita

Muchomor

Cykl życiowy muchomorów
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	muchomorowate
Rodzaj	muchomor
Nazwa systematyczna
Amanita Pers. Tent. disp. meth. fung.: 65 (Lipsk, 1797)
Typ nomenklatoryczny
Amanita muscaria (L.) Lam.
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Amanita Pers. (muchomor) – rodzaj grzybów z rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)^[1].

Naziemne grzyby kapeluszowe. Młode owocniki kuliste, chronione osłoną całkowitą, jej resztki pozostają w części gatunków u dorosłych osobników w postaci łatek na kapeluszu i pochwy u podstawy trzonu, występuje również osłona częściowa, której pozostałością jest pierścień (nie występuje u wszystkich gatunków). Występują w lasach, tworzą mykoryzę z drzewami^[2][3].

Wiele muchomorów zawiera toksyny, nieraz bardzo silne, jak alfa-amanityna występująca w muchomorze zielonawym. Niektóre z alkaloidów muchomorów mają właściwości halucynogenne, jak muscymol w muchomorze czerwonym^[2].

Większość gatunków niejadalnych i trujących, niektóre śmiertelnie (niebezpieczny muchomor sromotnikowy Amanita phalloides), są też gatunki jadalne. Dawniej muchomory stosowano do trucia much stąd nazwa mucho-mor. Skórka kapelusza muchomora, ze względu na odurzające działanie niewielkich dawek, wykorzystywana jest jako narkotyk. Z muchomorów czerwonych ludy syberyjskie przygotowywały odurzający napój, używany przez szamanów. W lecznictwie ludowym na polskiej wsi muchomory zalane spirytusem lub denaturatem były wykorzystywane do nacierania miejsc bolących z powodu reumatyzmu^[4].

Pozycja w klasyfikacji: Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)^[1].

Takson utworzył w 1797 r. Christiaan Hendrik Persoon^[1]. Ma 25 synonimów naukowych^[5]. Polską nazwę podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane też były jako bedłka, muchomorka, mglejarka i muchomór^[6].

Podział na sekcje

W rodzaju Amanita do 2018 roku opisano 952 gatunki podzielone na 2 podrodzaje: Amanita podzielony na sekcje Amanita, Caesareae i Vaginatae oraz Lepidella podzielony na sekcje Validae, Phalloidae, Amidella i Lepidella. Sekcja Lepidella czasami oddzielana jest jako osobny rodzaj Saproamanita^[7].

• Podrodzaj Amanita

Podrodzaj Amanita obejmuje gatunki z zarodnikami nieamyloidalnymi (nie reagującymi na odczynnik Melzera).

• Sekcja Amanita

Gatunki z sekcji Amanita cechują się owocnikiem wyrastającym z czubka początkowego jajowatego primordium w postaci bulwy, która wraz ze wzrostem zanika. Pochwa bywa szczątkowa. Gatunki toksyczne dla człowieka, o działaniu podobnym do muchomora czerwonego^[8].

• Sekcja Caesareae

W gatunkach z sekcji Caesareae owocnik zaczyna się pojawiać pośrodku primordium. Trzon bez bulwy, z wyraźnym pierścieniem i dużą pochwą. Kapelusz posiada na brzegu wyraźne prążkowanie. Charakterystyczny jest sposób przyłączenia trzonu do dna pochwy. Gatunki w większości należą do smacznych grzybów jadalnych^[9].

• Sekcja Vaginatae

Owocniki podobne w budowie do sekcji Caesareae,, lecz nie posiadają pierścienia ani przyłącza na dnie^[10]. Gatunki w tej sekcji zawierają toksyny, które jednak po silnym podgrzaniu rozkładają się. Większość gatunków uważana za jadalne o niskiej wartości^[11]. Jest bardzo liczną sekcją, wiele jej gatunków da się odróżnić jedynie przy bardzo dogłębnej analizie.

• Podrodzaj Lepidella

Obejmuje gatunki z zarodnikami amyloidalnymi (reagującymi na odczynnik Melzera).

• Sekcja Validae

Gatunki z tej sekcji posiadają wygląd podobny do sekcji Amanita, jednak pochwa praktycznie zawsze jest szczątkowa. Koniec trzonu z bulwą, kapelusz zazwyczaj posiada cętki, a jego brzeg nigdy nie jest prążkowany Gatunki z tej sekcji zawierają toksyny hemolityczne, które w niektórych gatunkach rozkładają się przy gotowaniu^[7].

• Sekcja Phalloidae

W tej sekcji wszystkie gatunki posiadają pierścień oraz bulwę na końcu trzonu okrytą pochwą o różnym charakterze. Brzeg kapelusza nie jest prążkowany nawet u młodych owocników. Wszystkie gatunki są silnie trujące^[7].

• Sekcja Lepidella (Saproamanita)

Gatunki należące do sekcji Lepidella mają prążkowany brzeg kapelusza ze zwisającymi pozostałościami primordium. Owocnik podobnie jak w sekcji Amanita rozwija się ze szczytu bulwy, jednak tutaj jest ona zdecydowanie większa i nie zanika. Jest jedyną sekcją zawierającą gatunki saprotroficzne stąd czasami oddziela się ją jako osobny rodzaj. Zawiera zarówno gatunki jadalne i trujące^[7].

• Sekcja Amidella

Ogólny wygląd podobny do sekcji Lepidella, z tą różnicą, że bulwa zawsze jest pokryta grubą wielowarstwową pochwą o różnym kształcie. Trzon u dorosłych owocników nie posiada pierścienia. Miąższ barwi się na pomarańczowo lub brązowo przy uszkodzeniu. Grzyby trujące^[7].

Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum^[12]. Wykaz gatunków i nazwy polskie według Władysława Wojewody^[6] i innych^[13][14][15].

• 
  Muchomor alpejski
• 
  Muchomor białożółtawy
• 
  Muchomor brązowooliwkowy
• 
  Muchomor cesarski
• 
  Muchomor cytrynowy
• 
  Muchomor czerwieniejący
• 
  Muchomor czerwony
• 
  Muchomor jadowity
• 
  Muchomor jeżowaty
• 
  Muchomor kasztanowaty
• 
  Muchomor królewski
• 
  Muchomor narcyzowy
• 
  Muchomor oliwkowoszary
• 
  Muchomor oliwkowy
• 
  Muchomor olszynowy
• 
  Muchomor plamisty
• 
  Muchomor porfirowy
• 
  Muchomor rdzawobrązowy
• 
  Muchomor srebrzysty
• 
  Muchomor mglejarka
• 
  Muchomor szarawy
• 
  Muchomor szaropłowy
• 
  Muchomor szorstki
• 
  Muchomor szyszkowaty
• 
  Muchomor twardawy
• 
  Muchomor zielonawy
• 
  Muchomor złotawy
• 
  Muchomor żółtawy
• 
  Muchomor żółtopomarańczowy

Niektóre inne

• Amanita ocreata Peck 1909
• Amanita ovoidea (Bull.) Link 1833

• grzyby trujące
• grzyby halucynogenne