Marian Danysz

Marian Danysz

Data i miejsce urodzenia	17 marca 1909 Paryż
Data i miejsce śmierci	9 lutego 1983 Warszawa
profesor
Specjalność: fizyka
Alma Mater	Politechnika Warszawska
nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia

Marian Danysz (ur. 17 marca 1909 w Paryżu, zm. 9 lutego 1983 w Warszawie^[1][2]) – polski fizyk doświadczalny, współodkrywca (wraz z Jerzym Pniewskim) pierwszego hiperjądra (1952) i stanów izomerycznych hiperjąder (1962), profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk; w 1962, 1965 i 1967 nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki^[3].

Był wnukiem Jana Danysza i synem Jana Kazimierza Danysza. W 1928 ukończył Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, następnie podjął studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Równocześnie od 1930 pracował jako wolontariusz w Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego kierowanej przez Ludwika Wertensteina. Tam odkrył w 1934 razem z Michałem Żywem nowe izotopy promieniotwórcze fluoru i skandu^[2]. W latach 1936–1937 pracował w Instytucie Radowym, w latach 1937–1939 w Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym^[4], gdzie opracował prototyp noktowizora, nagrodzony w 1939 nagrodą ministra Poczt i Telegrafów^[2]. Dyplom inżyniera elektryka otrzymał formalnie dopiero w 1938^[4].

W latach 1945–1948 był wykładowcą elektrotechniki w Szkole Inżynierskiej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, od 1947 pracował także jako starszy asystent w Zakładzie Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1949 uzyskał stopień magistra, następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii na stypendium naukowe, pracował w laboratorium Cecila Franka Powella^[2][4].

W maju 1952 powrócił do pracy na Uniwersytecie Warszawskim, rozpoczął badania oddziaływań cząstek wielkich energii metodą emulsji fotograficznych, we wrześniu tegoż roku razem z Jerzym Pniewskim dokonali odkrycia hiperjądra, co dało początek fizyce hiperjąder i było jednym z najważniejszych dokonań w historii powojennej fizyki w Polsce^[2][4]. W 1954 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. Równocześnie z pracą na uniwersytecie, w 1955 został kierownikiem Laboratorium Promieni Kosmicznych, w 1956 kierownikiem Zakładu Fizyki Wysokich Energii Instytutu Badań Jądrowych, w latach 1956–1960 wicedyrektorem Zjednoczonego Instytutu Badań Jądrowych w Dubnej^[4].

Razem z Jerzym Pniewskim kontynuował badania nad fizyką hiperjąder i razem z nim dokonał w 1962 odkrycia izomerii hiperjądrowej, a w 1963 (razem z Pniewskim i Januszem Zakrzewskim pierwszego hiperjądra podwójnego, zawierającego dwa związane hiperony lambda^[2][4]. W 1963 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego^[4]. W latach 1969–1970 był członkiem Rady Naukowej ZIBJ w Dubnej oraz przedstawicielem Polski w Radzie CERN w Genewie, w latach 1970–1972 pracował jako visiting profesor w CERN, następnie powrócił do pracy w Instytucie Fizyki Doświadczalnej UW. W 1977 przeszedł na emeryturę i otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego^[4].

Od 1960 był członkiem korespondentem, od 1969 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk^[5], od 1971 członkiem korespondentem Akademii Nauk w Heidelbergu^[4].

Był mężem Ewy Garber z domu Finkelstein (1908–1983), architekta^[6][7].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C37-10-7)^[6].

• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi (19 lipca 1954)^[8]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[9]
• Medal Mariana Smoluchowskiego (1969)^[4]

• Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za odkrycie zjawiska hiperonu związanego (1955)^[10]

• Janusz A. Zakrzewski Wspomnienie o Marianie Danyszu, [w:] Postępy fizyki, nr 1 z 1987, s. 59–68 (przedruk w Monumenta Universitatis Varsoviensis 1816–2016. Portrety uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1945 (A–Ł), wyd. Warszawa 2016, s. 261–269.
• Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki. Tom 1. A–G, wyd. Warszawa 2015, s. 310–311 (biogram autorstwa Andrzeja Kajetana Wróblewskiego).