Oligarchia magnacka

Oligarchia magnacka – określenie zapoczątkowanego przez rokosz sandomierski (1607-1609) lub pierwsze liberum veto (1652) okresu w dziejach I Rzeczypospolitej, kiedy to w życiu politycznym dominację uzyskali przedstawiciele magnaterii^[1].

Demokracja szlachecka przerodziła się w oligarchię magnacką pod wpływem przede wszystkim pauperyzacji szlachty średniej i bogacenia się magnaterii poprzez spadek cen zboża w XVI wieku, które ugodziły w niższą szlachtę, gdy Unia Lubelska z 1569 roku umożliwiła magnatom powiększanie swojej ziemi i tworzenie latyfundiów. Wtedy też zaczęły powstawać „państewka” magnackie na kresach, w których magnatów właściwie nie obowiązywała władza centralna. Wykształcenie się systemu patronatu który oznaczał, że patron (magnat) brał pod opiekę klienta (ubogiego szlachcica) i zapewniał mu godne życie za jego głos na sejmie lub sejmiku należy do innych istotnych przyczyn^[2][3].

Podczas tego okresu znacznie wzrosła potęga magnaterii, ponieważ magnaci nie tylko dożywotnio sprawowali wysokie urzędy cywilne i duchowne, ale także mieli kontrolę nad sejmikami i sejmami poprzez swoich klientów. Byli nawet w stanie poprzez osoby, dla których byli patronami zerwać sejm przez zgłoszenie liberum veta. Z kolei zrywanie sejmów i brak kluczowych ustaw oznaczał zrzucenie obowiązków na barki sejmików, kontrolowanych przez magnaterię. Utrzymanie ówczesnego statusu quo było więc magnatom na rękę^[4].

• oligarchia
• demokracja szlachecka
• magnaci
• sejmik ziemski
• sejm walny