Okres rzymski na Półwyspie Iberyjskim
Okres rzymski na Półwyspie Iberyjskim – rzymskie zainteresowanie się terenami Półwyspu zrodziło się głównie z trwającej rywalizacji z Kartaginą, która to po przegranej w pierwszej wojnie punickiej skierowała się na nie zajęty jeszcze przez Rzym Półwysep Iberyjski, by tam tworzyć swoje nowe imperium wokół Nowej Kartaginy - miasta, uznawanego wówczas za jedno z najwspanialszych w Europie. Krótko później wybuchł kolejny konflikt zbrojny - druga wojna punicka. Od 237 r. p.n.e. do około 206 r. p.n.e. trwały na Półwyspie Iberyjskim działania wojenne. Kartagina poniosła sromotną klęskę, tracąc wszystkie terytoria pozaafrykańskie - a w tym i Hiszpanię - na rzecz Rzymian i Numidyjczyków.
Podbój
[edytuj | edytuj kod]Rzymskim zwyczajem, w roku 197 p.n.e., na nowo pozyskanych terenach ustanowiono dwie prowincje - Hispania Citerior (Hiszpania Bliższa) ze stolicą w Carthago Nova oraz Ulterior (Hiszpania Dalsza), ze stolicą w Kordobie. Do tłumienia powstań tam wybuchających, przysłano dwa lata później Marka Porcjusza Katona, który odznaczył się wyjątkową brutalnością w stosunku do rdzennych mieszkańców. Skuteczniejsza okazała się polityka pokojowa - oparta na gwarancjach i układach z plemionami Iberii - powadzona przez Tyberiusza Semproniusza Grakchusa (180-179 r. p.n.e.). Zapewniła ona Półwyspowi względny pokój przez następnych dwadzieścia lat[1].
Hiszpania Bliższa obejmowała tereny dzisiejszej Aragonii, Walencji, Katalonii i większej części Nowej Kastylii. Hiszpania Dalsza natomiast rozciągała się na dzisiejszą Andaluzję, Portugalię, Extremadurę. Granice prowincji przesuwały się na zachód i północ w miarę postępów podboju.
Od 154 roku p.n.e. Półwysep stał się widownią kolejnego konfliktu między Rzymianami i lokalnymi plemionami. Były to właściwie dwa skoordynowane ze sobą konflikty zbrojne: tzw. wojny luzytańskie (151-139 p.n.e.) oraz wojny celtyberyjskie (154-152 i 143-133 p.n.e.). Wojny luzytańskie zakończyły się po zamordowaniu wodza Luzytanów Wiriatusa oraz częściowej aneksji Luzytanii. Wojny celtyberyjskie doprowadziły do zdobycia miasta Numancja po piętnastomiesięcznym oblężeniu i zbiorowym samobójstwie jej mieszkańców.
Na terenie Mesety Centralnej walki z Rzymianami trwały aż do 93 r. p.n.e. W 123 roku p.n.e. pod pozorem ukrócenia piractwa zajęto także Baleary.
Niedługo później Hiszpania stała się areną walk politycznych pomiędzy Cezarem, Pompejuszem i jego synami. Cezar po raz pierwszy odwiedził Hispaniię w 69 r. p.n.e., potem w 61 r. był pretorem prowincji Ulterior. W latach 49-45 p.n.e. przeprowadził zwycięską kampanię przeciw Pompejuszowi i jego synom.
Po śmierci Cezara w 44 p.n.e. władzę objął Oktawian August, któremu udało się pokonać niezależne dotąd plemiona północne (tereny Asturii, Kantabrii i Galicii). Główna kampania toczyła się w latach 26-19 p.n.e. i zakończyła się całkowitym podbojem Półwyspu przez Rzymian.
Romanizacja
[edytuj | edytuj kod]Z okresem panowania Augusta związana jest reorganizacja terytorium Półwyspu, tradycyjnie datowana na 27 p.n.e., choć w rzeczywistości dokonała się raczej między 16 i 13 r. p.n.e. Cesarz przesunął nieco granice prowincji i podzielił dawną prowincję Ulterior na dwie części. W ten sposób powstały trzy prowincje:
- Provincia Hispania Citerior (1) ze stolicą w Tarraco (Tarragona), zwana także Hispania Tarraconensis.
- Provincia Hispania Ulterior Lusitania (2) ze stolicą w Emerita Augusta (dzisiejsza Mérida).
- Provincia Hispania Ulterior Baetica (3) ze stolicą w Kordobie.
Baetica, jako prowincja najbardziej zromanizowana, stała się prowincją senacką, zarządzaną przez prokonsulów wyznaczanych przez Senat; dwie pozostałe pozostały pod bezpośrednią władzą cezara.
Następnie - przez wieki - trwał proces powolnej, acz wyraźnej romanizacji oraz charakterystycznego dla społeczeństwa rzymskiego podziału społeczeństwa na ludzi wolnych i niewolników. Z Hiszpanii pochodzili m.in. Seneka Starszy i Seneka Młodszy, poeta Marcjalis, mówca Kwintylian, a także cesarze Trajan i Hadrian. Taką liczbę wspaniałych osobistości Hiszpania rzymska zawdzięczała systemowi edukacyjnemu – zamożne rodziny korzystały z usług prywatnych nauczycieli, inni mogli skorzystać ze szkół publicznych.
Schyłek Cesarstwa
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec II wieku zaczęły się - tak jak w całym Cesarstwie - kłopoty wszelakiego rodzaju: ekonomicznego, społecznego, militarnego i politycznego. Najwyraźniejszym symptomem kryzysu był spadek zaludnienia, na co skarży się Św. Cyprian: "brakuje rolników w polu, marynarzy na morzu, żołnierzy w obozach". Jedną z przyczyn były zarazy, inną najazdy plemion germańskich. Postępował kryzys miast i zwiększenie roli dużych majątków ziemskich.
W III wieku, cesarz Karakalla wprowadził nowy, krótkotrwały podział. Rozdzielił Hispania Citerior ponownie na dwie części, tworząc Provincia Hispania Nova Citerior oraz Asturiae-Gaelleciae (dzisiejszy León). W 238 r. n.e. prowincje na powrót uległy zjednoczeniu.
Po reformie administracji cesarstwa przeprowadzonej przez cesarza Dioklecjana (284-305) powstała diecezja Hiszpanii (dioecesis Hispaniae) obejmująca następujące prowincje: Baetica, Carthaginensis, Tarraconensis, Gallaecia, Lusitania, Mauretania Tingitana. Później doszła jeszcze prowincja Balearica.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy pojawiło się na terenie Hispanii chrześcijaństwo. Istnienie gmin chrześcijańskich zaświadczone jest od około połowy III wieku; także na Półwyspie Iberyjskim doszło do prześladowań chrześcijan za czasów Waleriana i Dioklecjana.
W 409 r. Pireneje przekroczyły plemiona barbarzyńskie: Wandalowie, Alanowie i Swebowie. W połowie V wieku na Półwysep dotarli Wizygoci i rozpoczął się okres Hiszpanii Wizygotów.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Miłkowski, Machcewicz, Historia Hiszpanii, s.22.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Miłkowski, Paweł Machcewicz: Historia Hiszpanii. Wrocław: Ossolineum, 1998, s. 20-33.
- José Manuel Roldán: La España romana. Madrid: Historia16, 1989. ISBN 84-7679-123-2.
| Państwa portugalskie |
|
|---|---|
| Pozostałe |
