Ochotnicza Legia Kobiet
Ochotnicza Legia Kobiet (OLK) – polska ochotnicza organizacja wojskowa utworzona we Lwowie w 1918[1] przez kobiety, pragnące walczyć o niepodległość Polski. Członkinie organizacji brały udział w bitwie o Lwów podczas wojny polsko-ukraińskiej oraz w wojnie polsko-bolszewickiej, w tym w walkach o Wilno.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki organizacji sięgają 28 listopada 1918, kiedy to lwowianki utworzyły ochotniczy oddział milicji kobiecej funkcjonującej w ramach miejskiej Straży Obywatelskiej. Kobiety pełniły początkowo służbę administracyjną, kurierską i wartowniczą, a także funkcje pomocnicze, jednak wraz z zaostrzeniem się konfliktu walczyły również jak zwykli żołnierze – mężczyźni. W grudniu 1918 Dowództwo Miasta przekształciło milicję kobiecą w formację ściśle wojskową, skoszarowaną i zaprowiantowaną, uzbrojoną i umundurowaną, której nadano oficjalną nazwę Ochotnicza Legia Kobiet. Za inicjatorkę i organizatorkę formacji uznawana jest doktor Aleksandra Zagórska, która była pierwszą komendantką kurierek OLK[2]. W czasie walk o Lwów straciła ona swojego czternastoletniego syna Jerzego, który zginął od ukraińskich pocisków na Cmentarzu Łyczakowskim. Intensywność walk i niedobory personalne spowodowały, że w miarę potrzeb kobiety kierowane były na pierwszą linię walk z Ukraińcami. Często decyzje o uczestnictwie w działaniach bojowych podejmowane były spontanicznie i ochotniczo. Przykładem może być Helena Bujwidówna, która nie wykonała rozkazu zorganizowania punktu sanitarnego i przyłączyła się samowolnie do walczących polskich żołnierzy, ponieważ „wolała strzelać”[3]. W czasie walk o Lwów było około 400 kobiet w OLK. Pod koniec 1918 roku zginęło łącznie 66 kobiet-żołnierzy walczących w obronie miasta.
Podczas wojny polsko-bolszewickiej organizacja zwiększyła swoją liczebność do 2 500 ochotniczek i brała udział w działaniach wojennych m.in. w Warszawie oraz w Wilnie (od maja 1919). W Wilnie w połowie 1919 ochotniczki Legii, pod dowództwem ppor. Wandy Gertz brały udział w obronie miasta przed bolszewikami. Kobiety z OLK służyły praktycznie we wszystkich rodzajach wojsk polskich poza wojskami pancernymi i lotnictwem. Znaleźć je można było w szeregach piechoty, kawalerii, artylerii, służbie sanitarnej, intendenturze oraz w wywiadzie.
1 kwietnia 1920 roku przy Sekcji Mobilizacyjnej Oddziału I Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie został utworzony Wydział Ochotniczej Legii Kobiet. Naczelniczką wydziału została mianowana doktor Aleksandra Zagórska z równoczesnym przyznaniem stopnia funkcyjnego majora. Naczelniczka wydziału była „dowódczynią wszystkich formacji OLK na terenie podległym Ministerstwu Spraw Wojskowych”[4]. Jej zastępczynią była referentka oświatowa MSWojsk. kapitan Ludwika Zawadzka[5].
Poza Aleksandrą Zagórską i Wandą Gertz sławę zyskały inne ochotniczki: kapral Janina Łada-Walicka z II Ochotniczego Szwadronu Śmierci[6], Janina Prus-Niewiadomska, sanitariuszka pełniąca służbę na pierwszej linii ognia[7], czy Maria Wittek, pierwsza w historii wojska polskiego kobieta mianowana generałem[8].
Po wojnie organizacja została rozwiązana w 1922. Pod koniec poprzedniego roku, przed rozkazem demobilizacji ochotniczek z OLK, stan personalny organizacji wynosił 2530 żołnierzy. Sześć lat później ochotniczki OLK utworzyły kolejną paramilitarną organizację w wojsku polskim – Przysposobienie Wojskowe Kobiet.
Członkinie
[edytuj | edytuj kod]Ubiór[1]
[edytuj | edytuj kod]- Kapelusz skautowy, koloru khaki, z rzemykiem pod brodą prawe rondo podniesione, na rondzie orzełek i oznaki szarży.
- Kurtka i płaszcz jak dla oficerów i szeregowych Wojsk Polskich według „Przepisu ubioru polowego W. P. 1919 r.” (Dz. Rozk. Wojsk. nr 97 z 1919 r.)
- Spódnica angielska gładka z materiału kurtki.
- Trzewiki sznurowane czarne lub żółte.
- Patka na kołnierzu kurtki z sukna jasnoniebieskiego bez wypustki, na kołnierzu płaszcza – takiej same barwne paski.
- Naramienniki kroju wojskowego gładkie; na środku naramiennika monogram O.L.K., dla pełniących funkcje oficerskie srebrny oksydowany, a dla szeregowych z sukna karmazynowego.
Oznaki stopni służbowych
[edytuj | edytuj kod]Oficerowie i szeregowi Ochotniczej Legii Kobiet noszą oznaki stopni na[1]:
- kapeluszach
- obu rękawach kurtki i płaszcza.
Na naramiennikach żadnych oznak nie mają. Poza tym oficerów mają na patce wężyk oficerski, szeregowi zaś wężyk szeregowych.
A. Oznaki stopni funkcyjnych oficerskich – oficerów wyższych mają:
a) na kapeluszach – na podniesionym prawem rondzie tuż pod orzełkiem przyszyte równolegle dwa sznurki srebrne oksydowane 1/2 cm szerokości i długości 5 cm, w odległości 1/2 cm. jeden pod drugim; bezpośrednio pod dolnym sznurkiem u majora jedna gwiazdka, taka jakie noszą na czapkach oficerowie W. P., u podpułkownika dwie gwiazdki, u pułkownika trzy gwiazdki jedna obok drugiej. b) na rękawach kurtki i płaszcza – wzdłuż górnej krawędzi wyłogów rękawa naszyte równolegle i prosto w odległości 1/2 cm jeden pod drugim dwa sznurki płaskie srebrne oksydowane szerokości 5 mm; pod dolnym sznurkiem w odległości 1/2 cm od niego przymocowane gwiazdki metalowe (haftowane lub tłoczone) takież, jak u oficerów W. P.. na naramiennikach: u majora jedna gwiazdka, u podpułkownika dwie gwiazdki, u pułkownika trzy jedna obok drugiej.
Oficerowie młodsi mają: a) na kapeluszach – na podniesionym prawem rondzie, tuż pod orzełkiem, naszyty płaski sznurek srebrny oksydowany 1/2 cm szerokości i długości 5 cm, pod nim zaś u podporucznika jedna gwiazdka, u porucznika dwie gwiazdki, u kapitana trzy gwiazdki jedna obok drugiej, b) na rękawach kurt i płaszcza – wzdłuż górnej krawędzi otoka przy szyty jeden płaski sznurek srebrny oksydowany, szerokości 1/2 cm i długości 5 cm, pod nim zaś o 1/2 cm gwiazdki takie, jak u oficerów W. P. na naramiennikach u podporucznika jedna gwiazdka, u porucznika dwie gwiazdki, u kapitana trzy gwiazdki jedna obok drugiej.
B. Oznaki stopni szeregowych. Na kapeluszach wszyscy szeregowi O. L. K. noszą takież oznaki, jak szeregowi W. P. odpowiedniego stopnia. Na rękawach kartki i płaszcza:
- Legionistka sierżanta sztabowego ma naszyte na przedniej części wyłogu w odległości 1/2 cm od górnej krawędzi dwa kąty proste, wierzchołkiem ku dołowi, o długości boków 5 cm w odległości 1cm jeden pod drugim z tasiemki karmazynowej szerokości 1/2 cm.
- Legionistka sierżanta liniowego ma taki sam kąt jak u podchorążego, ale z tasiemki karmazynowej szerokości 1/2 cm;
- Legionistka plutonowego ma równolegle do górnej krawędzi rękawa w odległości 1/2 cm od niej naszyte trzy tasiemki karmazynowe 1/2 cm szerokości, długości 5 cm jedna pod drugą w odległości 1 cm.
- Legionistka kaprala ma takie same tasiemki jak plutonowy, ale tylko dwie;
- starszy szeregowiec ma taką samą tasiemkę jak kapral, ale tylko jedną;
- szeregowiec na wyłogach rękawów żadnych oznak nie nosi[9].
Odznaka „Za trud Ofiarny”
[edytuj | edytuj kod]Od 1929 roku po powstaniu Związku Legionistek Polskich, kierowanym przez Aleksandrę Zagórską dla byłych żołnierek Ochotniczej Legii Kobiet przyznawano Odznakę „Za trud Ofiarny”. Przyznawano je kobietom które w Legii przesłużyły minimum 6 miesięcy. Odznaka była jednoczęściowa i na ogół miała wymiary 51 × 51 mm. Na ośmiokątnej tarczy umieszczono ośmioramienną gwiazdę. W centrum odznaki znajdował się orzeł w koronie, w otoku zaś napis: ZA TRUD OFIARNY 1918 I OLK 1920. Zazwyczaj była wykonana z mosiądzu lub z białego metalu (wtedy srebrzona), bez emalii. Zapięcie tworzył słupek z nakrętką. Potwierdzeniem otrzymania odznaki był dyplom o wymiarach 200 × 160 mm, drukowany na kartonie w kolorze sepii[10].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Kobiety służące w Ochotniczej Legii Kobiet ukazane zostały w polskim filmie batalistycznym z 2011 roku o wojnie polsko-bolszewickiej pt. 1920 Bitwa warszawska w reżyserii Jerzego Hoffmana.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Anna Marcinkiewicz-Gołaś: Ochotnicza Legia Kobiet 1918–1922, PAT Warszawa 2006, ISBN 978-83-921881-4-8.
- ↑ Agnieszka Cieślikowa: „Ochotnicza Legia Kobiet 1918–1922”, Bellona Warszawa 1998, ISBN 83-11-08878-0.
- ↑ Stanisław M. Jankowski: „Dziewczęta w maciejówkach”, Trio Sierpień 2012, ISBN 978-83-7436-289-4.
- ↑ Dziennik Rozkazów Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce” Nr 34 z 14 kwietnia 1920 roku, pkt 15 Utworzenie i etat Wydziału OLK.
- ↑ Wanda Kiedrzyńska, Zarys Historii Wojennej OLK (Ochotniczej Legii Kobiet), Warszawa 1931, s. 31, 37–39.
- ↑ Janina Łada-Walicka: Wierna straż. Z walk o oswobodzenie Lwowa, Lwów 1921.
- ↑ Tomasz Stańczyk: „Dziewczęta w maciejówkach” portal Dzieje.pl.
- ↑ Pierwszy harcerz i pierwsza pani generał.
- ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych nr 25 z 20 lipca 1920 r. poz. 589.
- ↑ Szerzej zob. Zbigniew Markert, Odznaka „Za Trud Ofiarny”, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” t. 16 (67), 2015, z. /4 (254), s. 141–168 Tam także niepełna lista odznaczonych.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Agnieszka Cieślikowa: Ochotnicza Legia Kobiet 1918–1922. Warszawa: Bellona, 1998. ISBN 83-11-08878-0. OCLC 751036354.
- Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919), Toruń 2001, s. 307–326, ISBN 83-7174-980-5.
- Anna Marcinkiewicz-Gołaś: Ochotnicza Legia Kobiet: 1918–1922. Warszawa: PAT, 2006. ISBN 978-83-921881-4-8. OCLC 749250263.
- Anna Marcinkiewicz-Gołaś. Służba i działalność frontowa warszawskiego oddziału Ochotniczej Legii Kobiet w 1920 r. „Niepodległość i Pamięć”. 28, 2008. Warszawa: Muzeum Niepodległości.
- Anna Marcinkiewicz-Gołaś: Ochotnicza Legia Kobiet w obronie Wilna (1919–1922). W: Nad Wilią i Niemnem: Wileńszczyzna w dziejach militarnych Polski XX wieku (wybrane zagadnienia). Piotrków Trybunalski: Naukowe Wyd. Piotrkowskie, 2004.
- Anna Marcinkiewicz-Kaczmarczyk: Kobiety w obronie Warszawy. Ochotnicza Legia Kobiet (1918–1922) i Wojskowa Służba Kobiet ZWZ-AK (1939–1945). Warszawa: 2016. ISBN 978-83-7629-980-8. OCLC 956576699.
- Zofia Nowosielska: W huraganie wojny: Pamiętnik kobiety-żołnierza. Nowy Jork: Nowa Biblioteka Polska, 1929.
- Artur Leinwand, Obrona Lwowa w listopadzie 1918 roku
- Impresje z wystawy Kobieta-żołnierz w służbie Ojczyzny 1939–1947 w Bibliotece Gdańskiej PAN (1–10 IX 2000). w.icm.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-29)].
- Wanda Kiedrzyńska: Zarys historii wojennej O. L. K. (Ochotnicza Legia Kobiet). Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.