Jurgielt
Jurgielt (niem. Jahrgeld) – dawna płaca (pensja) roczna, od XVIII wieku termin o znaczeniu pejoratywnym, głównie dotyczący kwot wypłacanych przez obce rządy tzw. jurgieltnikom za popieranie ich interesów w Polsce[1]. Jurgieltnikami nazywano również szlachciców zaprzedanych magnatom i opłacanych przez nich[2].
- (staropolskie) roczna wysokość żołdu wypłacanego dowódcom[3], np. księciu Jeremiemu Wiśniowieckiemu, dowódcy wojsk koronnych[4];
- od XVI wieku określenie każdej płacy rocznej, również opłat wnoszonych przez dzierżawców królewszczyzn[5];
- (pejoratywne) zinstytucjonalizowana forma korupcji urzędników I Rzeczypospolitej przez mocarstwa ościenne. Jakkolwiek już w XVI wieku opłacanie polskich polityków przez inne państwa nie było niczym wyjątkowym, to pod koniec XVIII wieku wprowadzenie stałej pensji, wypłacanej przez ambasadę rosyjską stało się jednym z nieformalnych fundamentów ustrojowych Rzeczypospolitej[1][6]. Jak ujawniły dokumenty ambasady rosyjskiej, zdobyte przez Polaków w czasie insurekcji warszawskiej 1794 roku – najbliższe otoczenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (biskup Michał Roman Sierakowski, prymas Antoni Kazimierz Ostrowski[7], jezuita Adam Tadeusz Naruszewicz[8]) pobierało stałą pensję od ambasadora rosyjskiego. Ten materiał dowodowy doprowadził do skazania na karę śmierci przywódców konfederacji targowickiej. Ukrytą formą oferowania korzyści majątkowych w zamian za służbę mogła być groźba cesarzowej Katarzyny II, która w czasie wojny polsko-rosyjskiej (1792) zagroziła Stanisławowi Augustowi, że jeżeli ten nie zaprzestanie walki, to ona nie spłaci wielomilionowych długów osobistych króla. Król Polski wkrótce przystąpił do Targowicy.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Czajka, Kamler i Sienkiewicz 1995 ↓, s. 961.
- ↑ Zielińska 1981 ↓, s. 284–285.
- ↑ jurgielt - Słownik Języka Polskiego PWN
- ↑ Justyna Chyżyńska (oprac.), Testament Jeremiego Wiśniowieckiego, [w:] Jeremi "Jarema" Wiśniowiecki [online], Krzeszów, 28 marca 1651, web.archive.org, 6 kwietnia 2023 [dostęp 2024-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-06] (pol.).
- ↑ Zielińska 1981 ↓, s. 284.
- ↑ Zielińska 1981 ↓, s. 285.
- ↑ Kwity Antoniego Ostrowskiego, Biskupa Kuiawskiego, a potym Prymasa, na braną pensyą od Moskwy, „Gazeta Rządowa”, 1794 (Nro 53), Warszawa, 25 sierpnia 1794, s. 213 [dostęp 2024-04-19] (pol.), (Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).
- ↑ Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy, Oddział Rękopisów, zespół (fond) 45, część I (Rękopisy Biblioteki Poturzyckiej Dzieduszyckich): Regesta expens moskiewskich [ambasady rosyjskiej w Warszawie] ordynaryjnych, ekstraordynaryjnych i sekretnych od r. 1769–1789, k. 51.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz: Leksykon historii Polski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995. ISBN 83-214-1042-1. (pol.).
- Zofia Zielińska: Jurgielt. W: Antoni Mączak (red.): Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. T. A–N. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981, s. 284–285. ISBN 83-214-0185-6. (pol.).