Józef Werakso

Józef Werakso

pułkownik pilot
Data i miejsce urodzenia	16 marca 1897 Mińsk
Data i miejsce śmierci	9 stycznia 1978 Warszawa
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego RAF
Jednostki	I Korpus Polski miński pułk strzelców 6 eskadra wywiadowcza 3 pułk lotniczy 113 eskadra myśliwska nocna II dywizjon niszczycielski nocny 141 eskadra myśliwska X dywizjon bombowy 304 dywizjon bombowy
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Werakso (ur. 4 marca^?/16 marca 1897 w Mińsku, zm. 9 stycznia 1978 w Warszawie^[1]) – pułkownik pilot obserwator Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari. Dowódca jedynej w lotnictwie II RP nocnej eskadry myśliwskiej.

Syn Benedykta^[2]. W 1915 roku ukończył gimnazjum w Charkowie i został powołany do służby w armii Imperium Rosyjskiego. Został skierowany do oficerskiej Szkoły Piechoty w Kijowie, którą ukończył w 1917 roku. Otrzymał przydział do I Korpusu Polskiego, a po jego rozwiązaniu został zdemobilizowany^[3].

W grudniu 1918 dotarł do Polski i wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Jako podporucznik rozpoczął służbę w mińskim pułku strzelców. Zgłosił się do służby w lotnictwie i w listopadzie 1921 rozpoczął szkolenie w Szkole Obserwatorów i Strzelców Lotniczych w Toruniu^[4]. Szkolenie ukończył w październiku 1922 roku i został przeniesiony do korpusu osobowego oficerów lotnictwa^[3].

7 października otrzymał przydział do 6. eskadry wywiadowczej w Krakowie, gdzie służył do 30 czerwca 1924 roku. W lipcu został skierowany na szkolenie w Bydgoskiej Szkole Pilotów, które ukończył w październiku 1925 roku. Otrzymał przydział do służby w 3. pułku lotniczym w Poznaniu^[3].

W styczniu 1926 został przeniesiony do Oficerskiej Szkoły Lotnictwa w Grudziądzu na stanowisko instruktora pilotażu. 3 maja tego roku został mianowany kapitanem ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 37. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych^[5]. W grudniu 1926 objął stanowisko dowódcy 1. eskadry szkolnej^[6]. W Grudziądzu, a następnie w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie służył do marca 1930^[7].

1 kwietnia 1930 przeszedł do 1. pułku lotniczego, 2 lipca objął dowództwo nowo powstałej 113. eskadry myśliwskiej nocnej (emn). Eskadra, pod jego dowództwem, uczestniczyła w sierpniu – wrześniu 1932 roku w ćwiczeniach 11. Grupy Artylerii (GA) za co otrzymała pochwałę dowódcy grupy płk. Rudolfa Underki^[8]. W listopadzie 1932 objął dowództwo II dywizjonu niszczycielskiego nocnego, które sprawował do marca 1933 roku. Następnie powrócił na stanowisko dowódcy 113. emn. Jednostka wzięła udział w lipcu 1933 w ćwiczeniach OPL w Brześciu, a następnie we wrześniu współpracowała ponownie z 11. GA. Również i za te ćwiczenia 113. emn otrzymała pochwałę dowódcy 11. GA^[9].

W grudniu 1934 otrzymał przeniesienie do 4. pułku lotniczego w Toruniu^[10], w którym 17 stycznia 1935 objął dowództwo 141. eskadry myśliwskiej^[11]. 27 czerwca tego samego roku został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 roku i 11. lokatą w korpusie oficerów aeronautyki^[12]. Dowództwo eskadry zdał 3 października 1935^[11], a w grudniu tego samego roku został przeniesiony do 1. pułku lotniczego w Warszawie, gdzie objął dowództwo 210. dywizjonu bombowego. W latach 1937–1938 był słuchaczem Wyższej Szkoły Lotniczej w Warszawie, którą ukończył w ramach II promocji. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 16. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa^[13].

Jego dywizjon walczył w kampanii wrześniowej w składzie Brygady Bombowej^[14]. 17 września przekroczył granicę i został internowany w Rumunii. Udało mu się uciec i przedostać do Francji, gdzie od 20 października 1939 do 20 maja 1940 przebywał w stacji zbornej w Le Bourget i w polskiej bazie na lotnisku w Lyon-Bron^[15]. Następnie został ewakuowany do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Royal Air Force i otrzymał numer służbowy P-0972^[1].

Od 25 września 1940 do 17 stycznia 1941 latał jako pilot w Kemble i Hullavington w 4. i 8. Ferry Pool Pilot, następnie do 20 stycznia 1943 służył jako pilot-oblatywacz w 38. Maintenance Unit w Llandow. Przeszedł dwumiesięczne przeszkolenie lotnicze w 16. Secondary Flying Training School oraz dwumiesięczne nawigacyjne w 3. Air Observer and Navigator School^[15]. 1 września 1943 otrzymał przydział do 304. dywizjonu bombowego i latał jako pierwszy pilot. Pod jego dowództwem załoga samolotu Wellington przeprowadziła atak na wynurzonego U-boota w nocy z 3 na 4 marca 1944, nie ustalono z jakim wynikiem^[16].

2 czerwca 1943 objął dowództwo Elementary Flying Training School w Croughton, które sprawował do 15 czerwca 1945 roku. Następnie został odkomenderowany do Dowództwa Polskich Sił Powietrznych w Londynie^[15]. Został zdemobilizowany i w 1947 roku zdecydował się na powrót do Polski. W latach 1948–1952 pracował jako planista w Wytwórni Dźwigów Elektrycznych „Elektrodźwig” i Zjednoczeniu Urządzeń Dźwigowych. W 1952 roku został zatrudniony w Spółdzielni Pracy „Galex”, gdzie pracował początkowo jako główny księgowy a następnie jako dyrektor ds. finansowo-administracyjnych. W 1970 roku przeszedł na emeryturę. Należał do Klubu Seniorów Lotnictwa Aeroklubu PRL, był tam członkiem zarządu, skarbnikiem a także księgowym^[3].

Zmarł 9 stycznia 1978 w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera II C 11 rząd: 2, grób: 9)^[17].

W trakcie służby w polskim lotnictwie otrzymał odznaczenia:

• Krzyż Srebrny Virtuti Militari nr 4046 – 3 lutego 1922^[18][19]
• Krzyż Niepodległości – 4 listopada 1933 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[20]
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi – 10 listopada 1938 „za zasługi w służbie wojskowej”^[21]
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej^[22]
• Medal Lotniczy – czterokrotnie
• Polowa Odznaka Pilota^[3]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Jan Celek: Skrzydlata szkoła : Dęblińska Szkoła Lotnicza w latach 1925-1939 i wojenne losy jej wychowanków. Poznań: Redakcja Czasopism Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, 2000. ISBN 83-909008-3-1. OCLC 1051271515.
• Olgierd Cumft, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07329-5. OCLC 21519956.
• Wacław Król: Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii: 1940-1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07695-2. OCLC 834110269.
• Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940-1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918-1921). T. I, początki, organizacja, personel i sprzęt. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7. OCLC 830072566.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.