II wojna syryjska

II wojna syryjska – konflikt zbrojny toczący się od ok. 260 p.n.e.^[1] do ok. 253 p.n.e.^[2] pomiędzy ptolemejskim Egiptem a państwem Seleukidów.

Około 262 p.n.e. Ptolemeusz II obsadził członka swojego rodu, tzw. Ptolemeusza Syna (najczęściej identyfikowany jako Ptolemeusz Nios) na pozycji wicekróla w Efezie^[3]. Było to najpewniej wynikiem chęci dążenia Ptolemeusza do wzmocnienia swojej władzy w basenie Morza Egejskiego i efektem wzrostu egipskiego zaangażowania w regionie po wydarzeniach wojny chremonidejskiej^[4]. Około 261 p.n.e. zmarł król seleukidzki Antioch I, a jego następcą został Antioch II^[4]. Ok. 260 Ptolemeusz Syn zbuntował się przeciwko zwierzchnictwu Ptolemeusza II^[4]. Wystąpienie Efezu przeciw Ptolemeuszom poparł dowódca wojskowy z Miletu Timarchos, który wykorzystał sytuację i zajął wyspę Samos^[4]. Wkrótce Ptolemeusz II zdołał odzyskać kontrolę nad wyspą Samos i Efezem, ale Antioch II w międzyczasie zajął Milet dotychczas znajdujący się w strefie wpływów egipskich^[5]. Wzrost napięć w regionie wybrzeża Azji Mniejszej doprowadził do wybuchu otwartego konfliktu między Ptolemeuszem a nowym władcą Seleukidów^[4].

Wojna miała kilka frontów; toczyła się na terenie Syrii, Cylicji, w basenie Morza Egejskiego i zachodniej Azji Mniejszej^[6][7][1]. Zdaniem J. Graingera trwała sześć lub siedem lat, a więc około dwukrotnie dłużej niż pierwsza wojna syryjska^[7]. Po stronie seleukidzkiej stanęło polis Rodos, do tej pory sprzymierzone z Ptolemeuszami^[8]. Rodos obok Egiptu było wówczas jedną z najpotężniejszych sił morskich w rejonie^[9]. Ok. 258 p.n.e. flota Ptolemeusza, dowodzona przez Ateńczyka Chremonidesa, poniosła klęskę z rąk Rodyjczyków, dowodzonych przez Agatastratosa, w pobliżu Efezu^[10][11][12]. Wówczas prawdopodobnie Ptolemeusz utracił Efez na rzecz Antiocha^[10]. Tuż przed wojną lub w jej trakcie (261 p.n.e. lub 255 p.n.e.) flota egipska, dowodzona przez nauarchę Patroklosa, poniosła ponadto porażkę w bitwie morskiej z Antygonem Gonatasem nieopodal wyspy Kos^[13][3]. Gdyby ta druga data okazała się celna, znaczyłoby to, że Macedonia przyłączyła się do wojny po stronie Seleukidów^[11]. Z kolei dowody numizmatyczne pozwalają przypuszczać, że w początkowej fazie wojny Ptolemeusz poczynił znaczne postępy w Syrii i Cylicji, prawdopodobnie korzystając z przewagi na morzu^[14]. Egipcjanie mogli wykorzystać obecność swojej floty na Morzu Egejskim, wynikającą z niedawnego zaangażowania w wojnie chremonidejskiej^[11]. Sytuacja na froncie syryjskim prawdopodobnie około 257 p.n.e. uległa zmianie na korzyść Antiocha I, który wyparł też siły wroga z Cylicji^[15]. Po 257 p.n.e. najprawdopodobniej wojna straciła impet^[16]. Zdaniem J. Graingera i T. Grabowskiego do zawarcia pokoju doszło w 253 p.n.e.^[16][2]

W wyniku wojny państwo Ptolemeuszy na pewien czas utraciło kontrolę nad niektórymi terenami wybrzeża Azji Mniejszej^[1]. Prawdopodobnie w wyniku tej wojny Ptolemeusz II utracił Jonię, Pamfilię, część Cylicji i wyspę Samos^[12]. Utracił też zwierzchnictwo nad cykladzkim Związkiem Wyspiarzy^[12]. Bez wątpienia Antioch II przejął Milet i Efez^[17]. Dokładne przemiany terytorialne nie są możliwe do odtworzenia z uwagi na ubóstwo źródeł^[17]. Na mocy porozumienia kończącego wojnę Ptolemeusz II wydał swoją córkę Berenikę za Antiocha II^[1]. Tomasz Grabowski wysunął przypuszczenie, że olbrzymie wiano, jakie Ptolemeusz przekazał Antiochowi wraz z Bereniką, stanowiło zakamuflowaną reparację wojenną^[2]. Ponadto Ptolemeusz poczynił pewne cesje terytorialne na rzecz Antiocha w Syrii^[1]. Ptolemeidzi mimo niepowodzeń militarnych utrzymali Celesyrię^[2]. Granicą między państwami pozostawała rzeka Eleutheros^[2]. Działania wojenne pociągnęły za sobą zwiększone obciążenia podatkowe na terenie Egiptu^[18]. Antioch uzyskał militarne zwycięstwo nad Ptolemeuszem, ale w wyniku zaangażowania w wojnę utracił częściowo panowanie nad innymi terenami swojego imperium, zwłaszcza nad Baktrią i Partią, które uzyskały niezależność^[16]. Małżeństwo Bereniki i Antiocha otwarło pole dla późniejszych wzajemnych roszczeń dynastycznych i było jedną z przyczyn wybuchu III wojny syryjskiej^[19].

• BenedettoB. Bravo BenedettoB., EwaE. Wipszycka EwaE., Historia starożytnych Greków. Okres hellenistyczny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, ISBN 83-01-10609-3 .
• John D.J.D. Grainger John D.J.D., The Syrian Wars, Brill, 2010, ISBN 978-90-04-18050-5 .
• TomaszT. Grabowski TomaszT., Ostatni triumf Ptolemeuszy: czwarta wojna syryjska (221-217 pne), Kraków 2010, ISBN 978-83-62261-17-8 .
• TomaszT. Grabowski TomaszT., Działania floty Ptolemeusza II na Morzu Egejskim, [w:] SławomirS. Sprawski (red.), Wojna i wojskowość w świecie starożytnym, Kraków 2015, s. 71-93, ISBN 978-83-65080-20-2 .
• CélineC. Marquaille CélineC., The Foreign Policy of Ptolemy II, [w:] PaulP. McKechnie, PhilippeP. Guillaume (red.), Ptolemy II Philadelphus and his World, Brill, 2008, s. 39-64, ISBN 978-90-04-17089-6 .