Helena Kirkorowa
 Aleksander Sochaczewski, Portret Heleny z Majewskich Kirkorowej, zesłanki syberyjskiej, 1890[a] | |
| Data i miejsce urodzenia |
23 maja 1828 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 stycznia 1900 |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
Adam Honory Kirkor (rozwód) |
| Lata aktywności |
1843–1860 |
Helena Petronela Kirkorowa z Majewskich secundo voto Piórowa[2][3], Petronela Majewska[4] (ur. 23 maja 1828 w Starej Wsi, zm. 5 stycznia 1900 w Witebsku) – polska aktorka teatrów wileńskich i krakowskich, agentka i kurierka Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Była córką dzierżawcy majątku Ignacego Majewskiego i Ludwiki z Wierzbickich. Aktorstwa uczyła się w Szkole Dramatycznej w Warszawie[2]. W latach 1843–1846 występowała w teatrach wileńskich, grając początkowo role chłopięce, a następnie także amantki (m.in. Julię w Romeo i Julii). Dzięki dobrym warunkom aktorskim (uroda, swobodna wymowa) była lubiana przez publiczność. Po ślubie z archeologiem Adamem Honorym Kirkorem (1845 lub 1846) zrezygnowała z występów scenicznych[4]. W domu Kirkorów bywało wiele osób ze środowiska naukowego i literackiego[2]. Wśród nich był Władysław Syrokomla, z którym Kirkorowa nawiązała trwający kilka lat romans i z powodu którego w 1857 roku opuściła męża[4]. Zamieszkała w Krakowie wraz z będącą już wdową matką[2].
W Krakowie dostała angaż w teatrze Juliusza Pfeiffera i w lutym 1858 zadebiutowała jako Tysbe w sztuce Hugo Angelo Malipieri. Jej występ był sukcesem i odtąd Kirkorowa grała główne role, m.in. Amelię w Mazepie Słowackiego czy tytułową Jadwigę w sztuce Aleksandra Przezdzieckiego[2]. Według Karola Estreichera jej grę cechowała „wielka naturalność, spokój i cieniowanie”[4]. Wraz z zespołem występowała gościnnie w Poznaniu, Kaliszu, Koninie, Lublinie, Łodzi i Piotrkowie Trybunalskim[2].
W połowie 1858 roku Kirkorowa i Syrokomla spotkali się w Poznaniu, wywołując falę plotek[2] – o ich rendez-vous wspominała w pamiętniku Bibianna Moraczewska, pisząc o aktorce, że jest „podobno awanturnicą”[5]. Niedługo później nastąpiło zerwanie związku, które stało się powodem stanów depresyjnych poety, trwających aż do jego śmierci[2]. Kirkorowa wróciła do Krakowa i jeszcze przez półtora roku występowała na scenie, m.in. w napisanej przez Syrokomlę na jej benefis sztuce Możnowładcy i sierota. Po konflikcie z Pfeifferem zrezygnowała z występów w krakowskim teatrze[2].
W połowie 1860 roku aktorka wraz z matką zamieszkały w Warszawie. Kirkorowa nie kontynuowała jednak kariery aktorskiej, ale włączyła się do przedpowstaniowego ruchu patriotycznego. Podczas powstania styczniowego była kurierką i agentką Rządu Narodowego. Jeździła do Krakowa i Wilna, przewożąc pieniądze i dokumenty, jej mieszkanie w Warszawie było punktem konspiracyjnym. Mieszkały u niej osoby zaangażowane w powstanie, m.in. Jan Koziełł-Poklewski[2].
Od 1 listopada 1863 roku u Kirkorowej, w specjalnie wynajętym w tym celu mieszkaniu przy ul. Smolnej, pod nazwiskiem Michała Czarneckiego zaczął ukrywać się Romuald Traugutt. Kirkorowa organizowała łączność z dyktatorem powstania, przekazując przez łączniczki korespondencję i rozkazy. Po aresztowaniu Traugutta w nocy 10 kwietnia 1864 Kirkorowej od razu nie zatrzymano i zdążyła przekazać dalej część dokumentów. Aresztowana dzień później, popełniła nieostrożność, wysyłając do matki gryps z prośbą o ostrzeżenie powiązanych z nią osób, przejęty przez śledczych, wskutek czego zatrzymano jej matkę i jedną z łączniczek, a sprawę Kirkorowej dołączono do procesu Traugutta i innych członków Rządu Narodowego. Po zakończeniu śledztwa była więziona w Cytadeli[2][6].
29 lipca 1864 Kirkorowa została skazana przez Sąd Wojenny Polowy na osiedlenie na Syberii z pozbawieniem wszystkich praw (matka została wcześniej zwolniona i oddana pod dozór policyjny), a 30 lipca Audytoriat Polowy dołączył do kary 8 lat ciężkich robót. 10 sierpnia została wywieziona na Syberię, karę odbywała w warzelniach soli w Usolach[2]. Po amnestiach z roku 1866 i 1867 zamieszkała w Irkucku, gdzie próbowała wrócić na scenę, jednak bez powodzenia[2].
W Irkucku poznała zesłańca Antoniego Pióro-Dębińskiego i wyszła za niego za mąż (pierwszy mąż uzyskał rozwód niedługo po jej zesłaniu na Syberię). Po odbyciu kary Piórowie zamieszkali koło Mohylewa. Owdowiawszy, Helena przeniosła się do Witebska, gdzie 5 stycznia 1900 roku zmarła[2].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]W 2023 roku jej imieniem nazwano aleję parkową w parku Romualda Traugutta w Warszawie[7].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stefan Artymowski, „Portret Heleny z Majewskich Kirkorowej, zesłanki syberyjskiej” autorstwa Aleksandra Sochaczewskiego, „Niepodległość i Pamięć”, 23/1 (53), 2016, s. 331–334 [dostęp 2018-11-24].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Franciszka Ramotowska, Helena Kirkorowa [online], ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2018-11-22].
- ↑ Opiekunka dyktatora. Losy Heleny Kirkorowej (1828–1900) w Powstaniu Styczniowym i na zesłaniu syberyjskim.
- ↑ a b c d Petronela Majewska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2018-11-22].
- ↑ Daina Kolbuszewska, „U tego pana przesiaduje komedjantka” – towarzyski skandal z 1858 roku [online], kulturapoznan.pl, 10 lipca 2013 [dostęp 2018-11-29].
- ↑ Emil Noiński, Opiekunka dyktatora. Losy Heleny Kirkorowej (1828 – 1900) w powstaniu styczniowym i na zesłaniu syberyjskim, [w:] Studia z historii społeczno-gospodarczej XIX i XX wieku, t. 17, Losy Polaków na Wschodzie. Epoka zaborów i początek XX wieku, pod redakcją Jarosława Kity i Wojciecha Marciniaka, Łódź 2017, s. 77-90.
- ↑ Uchwała nr XC/2957/2023 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 16 listopada 2023 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 12736 [on-line]. 27 listopada 2023. [dostęp 2024-06-04].