Karol Hiller

Karol Hiller

Data i miejsce urodzenia	1 grudnia 1891 Łódź
Data śmierci	grudzień 1939
Dziedzina sztuki	malarstwo, grafika
Multimedia w Wikimedia Commons

Karol Hiller (ur. 1 grudnia 1891 w Łodzi, zm. w grudniu 1939) – polski malarz, grafik, fotograf. Reprezentant nurtu konstruktywistycznego w latach 20. XX wieku. Wynalazca techniki graficznej – heliografiki, którą zaczął stosować w roku 1928 i rozwijał do końca życia. Łączył w niej elementy techniki fotograficznej, grafiki, rysunku i malarstwa.

W latach 1910–1912 studiował chemię w Wyższej Szkole Technicznej w Darmstadt. Kontynuował studia na Politechnice Warszawskiej. W okresie I wojny światowej został powołany do wojska i ewakuowany do Rosji. W Kijowie rozpoczął studia na Ukraińskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie zapoznał się z estetyką i techniką malarstwa ikonowego. W Kijowie zaangażował się politycznie po stronie lewicy.

W roku 1921 powrócił do Polski i zamieszkał w Łodzi. Od początku lat 30. XX w. do aresztowania przez Niemców w 1939 r. mieszkał na nowym łódzkim osiedlu im. Montwiłła-Mireckiego, przy ul. Srebrzyńskiej 93 m. 27^[1]. Wraz z lewicowym poetą Witoldem Wandurskim zajął się upowszechnianiem sztuki wśród mieszkańców Łodzi. W roku 1926 wykonał litografie do tomu poezji Wandurskiego Sadze i złoto. Był założycielem Stowarzyszenia Artystów i Miłośników Sztuk Plastycznych „Start”. W latach 1933–1936 był redaktorem pisma „Forma”. Zajmował się grafiką książkową^[2] oraz malarstwem ściennym^[3].

W latach 1930–1937 uczestniczył w wystawach Instytutu Propagandy Sztuki w Łodzi^[4] i Warszawie.

Aresztowany około 11 listopada 1939 r., w ramach akcji łódzkiego Gestapo przeciwko inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego („Intelligenzaktion Litzmannstadt”). Osadzony w obozie przejściowym przy ul. Krakowskiej (ob. Liściasta) na Radogoszczu w Łodzi^[5]. Pomimo podejmowanych przez rodzinę prób uwolnienia (był pochodzenia niemieckiego)^[1] został rozstrzelany^[6], prawdopodobnie 20 grudnia 1939 r., w lesie lućmierskim pod Łodzią^[7].

Działacz Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela^[8]. Członek Komunistycznej Partii Polski do jej rozwiązania w sierpniu 1938 roku.

Współtwórca, wraz z dr Stanisławem Więckowski, Kazimierzem Gallasem, Wincentym Tomaszewiczem, w lutym 1938 r., „Łódzkiego Klubu Demokratycznego” (w ramach ogólnopolskich Klubów Demokratycznych, postępowej, antyfaszystowskiej organizacji społeczno-politycznej polskiej inteligencji tworzonych w latach 1937–1939 z inicjatywy Mikołaja Kwaśniewskiego, opozycyjnej wobec rządu sanacyjnego; w kwietniu 1939 r. lokalne „Kluby Demokratyczne” połączyły się w Stronnictwo Demokratyczne).

W 1946 r. Miejska Rada Narodowa w Łodzi uhonorowała pośmiertnie K. Hillera Nagrodą Plastyczną m. Łodzi, jako swego rodzaju moralne zadośćuczynienie, ponieważ kandydował do niej w 1932 i 1937 r.^[9]. Nagrodę, w formie stypendium, otrzymało dwóch studentów łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły sztuk Plastycznych. W tym czasie jej wykładowca – Władysław Strzemiński zaproponował nadanie tej uczelni imienia Hillera, ale zamysł ten nie został zrealizowany^[10].

Pierwsza pośmiertna wystawa monograficzna prac K. Hillera miała miejsce w Muzeum Sztuki w Łodzi, w 1967 roku.

Zamysł nadania jednej z łódzkich ulic jego imienia powstał z okazji 40. rocznicy jego tragicznej śmierci (red. Gustaw Romanowski z „Głosu Robotniczego”, 1979), ale nie został zrealizowany.

Ponowna duża wystawa retrospektywna w Muzeum Sztuki w Łodzi Karol Hiller, 1891–1939. Nowe widzenie: malarstwo, heliografika, rysunek, grafika miała miejsce w okresie listopad 2002 – marzec 2003 (kuratorki: Zenobia Karnicka, Janina Ładnowska)^[11].

Uchwałą Rady Miejskiej w Łodzi z 20.10.2021 r. nazwiskiem K. Hillera nazwano skwer położony przy Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi^[12].

• Eksterminacja inteligencji Łodzi. Łódź 1992, s. 129.
• Karol Hiller wraca po latach; [w:] „Gazeta Wyborcza – Łódź”, 27 XI 2002, s. 6.
• (L), Hiller jedzie do Niemiec; [w:] „Dziennik Łódzki”, wyd. A, 25 X 2004, nr 251, s. 19
• Gronczewska Anna, Tragiczny los Karola Hillera i jego dzieł; [w:] „Kocham Łódź” (dod. do "Polska. Dziennik Łódzki"), nr 111, 7 I 2011, s. 7.
• Minich Marian, Szalona galeria. Wyd. 2, Łódź 1963.

• Karol Hiller, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .
• Życie i twórczość – Karol Hiller. [dostęp 2008-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-23)].
• Ekslibrisy Karola Hillera (1927) w bibliotece Polona