Kancelaria Apostolska

Kancelaria Apostolska – w przeszłości jeden z najważniejszych urzędów w Kurii Rzymskiej.

Istnienie kancelarii papieskiej jest poświadczone już w IV stuleciu. Była ona wówczas zorganizowana jako kolegium notariuszy, na czele których stał primicerius, którego z kolei wspomagał secundicerius. Do ich zadań należało redagowanie papieskich dokumentów, zajmowali się też archiwami. Nie później niż w pocz. VIII wieku primicerius został zastąpiony przez Bibliotekarza św. Kościoła Rzymskiego^[1] W XI i XII wieku urząd ten przeważnie zajmowali kardynałowie, dla wielu z nich (Fryderyk Lotaryński, Giovanni Coniulo, Gerardo Caccienemici, Rolando Bandinelli, Alberto di Morra) był on swoistą „odskocznią” do papieskiego tronu. W połowie XII wieku urząd Bibliotekarza przekształcił w urząd kanclerza (jeśli sprawował go kardynał), jednak często przez długi czas bywał on nieobsadzony. W tym czasie obowiązki kanclerza wykonywał duchowny spoza kolegium kardynalskiego, tytułowany najczęściej jako wicekanclerz. Z uwagi na długotrwałość tej praktyki nazwa ta utrwaliła się i używano jej nawet, jeśli w trakcie urzędowania dochodziło do promocji kardynalskiej dla wicekanclerza. Począwszy od pontyfikatu Jana XXII (1316–34) urząd wicekanclerski był powierzany wyłącznie kardynałom.

Wzrost aktywności papieży w zakresie wydawania bull, dekretów i innych dokumentów pociągał za sobą rozrost kancelarii papieskiej. W XIII wieku obok notariuszy (od XIV stulecia zwanych protonotariuszami apostolskimi) pojawiają się także abbreviatores, correctores, scriptores i plumbstores, grupowani w kolegia. Od 1377 powoływany był – jako zastępca kardynała-wicekanclerza – regent Kancelarii Apostolskiej (jako pierwszy funkcję tę sprawował arcybiskup Bartolomeo Prignano). Szczyt potęgi Kancelarii przypada na wiek XV i pocz. XVI, kiedy urząd wicekanclerza Kościoła był uważany za najważniejszy urząd w Kościele zaraz po papieżu. W tym czasie do jej kompetencji należały wszelkie sprawy finansowe Stolicy Apostolskiej, sprawy związane z beneficjami kościelnymi, a nawet udzielaniem odpustów i dyspens. Papież Klemens VII, który poprzednio sam był wicekanclerzem, w 1532 przypisał do tej funkcji tytuł prezbiterialny S. Lorenzo in Damaso, który kardynałowie-wicekanclerze mieli zachowywać nawet jeśli przechodzili do rangi kardynałów-biskupów. Dyspozycję tę zatwierdził papież Sykstus V.

Zarazem jednak przełom XV i XVI wieku to początek stopniowego przejmowania kompetencji Kancelarii przez inne urzędy, takich jak utworzony właśnie w tym czasie Sekretariat Listów Apostolskich, i w konsekwencji schyłku jej znaczenia. Wewnątrz Kancelarii funkcje protonotariuszy niemal w całości przejęły kolegia abbreviatores litterarum apostolicarum, natomiast pozostałe kolegia stopniowo zanikały. Papież Pius X w 1908 roku konstytucją Sapienti Consilio przeprowadził gruntowną reformę kancelarii, przywracając tytuł kanclerza i znacząco zredukował cały urząd, pozostawiając w jego składzie: kardynała-kanclerza, regenta, kolegium protonotariuszy apostolskich (którzy ponownie przejęli funkcje zniesionego kolegium abbreviatores), notariusza, sekretarza, archiwistę, protokolanta i 4 piszących pod dyktando sekretarzy. Jej kompetencje zostały ograniczone do redagowania – zgodnie ze wskazówkami papieża lub odpowiednich kongregacji – dekretów kanonizacyjnych, bull dotyczących niektórych beneficjów, tworzenia nowych diecezji i kapituł i kilku innych ważniejszych spraw Kościoła.

Papież Paweł VI w motu proprio „Quo aptius” z 27 lutego 1973 zlikwidował Kancelarię Apostolską i urząd kardynała-kanclerza, przekazując ich kompetencje do Sekretariatu Stanu.

Przed 1144 rokiem wielu kanclerzy używało archaicznego tytułu bibliothecarius, a nie cancellarius

• Piotr (1042-1050)
• Udo von Toul (1050-1051)
• Friedrich von Lothringen (1051-1057)
• Humbert z Silva Candida, bibliothecarius (1057-1061)
• Bernardo da Benevento (1061-1062)
• Mainardo z Pomposa, bibliothecarius (1062-1063)
• Piotr, bibliothecarius (1063-1084)
• Bruno z Segni, bibliothecarius (1087)
• Giovanni Coniulo, bibliothecarius (1088-1118)
• Crisogono, bibliothecarius (1118-1122)
• Vacat (1122-1123)
  • Hugo, subdiakon (1122-1123)
• Aymeric de la Chatre (1123-1141)
• Sasso de Anagni (obediencja Anakleta II, 1130-1131/33)
• Mateusz (obediencja Anakleta II, 1131/33-1137/38)
• Gerardo Caccianemici, bibliothecarius (1141-1144)
• Vacat (1144-1145)
  • Baroniusz (1144 jako kapelan i skryptor, 1144-1145 jako subdiakon)
• Robert Pullen (1145-1146)
• Guido Pisano (1146-1149)
• Vacat (1149-1153)
  • Boso, skryptor (1149-1153)
• Rolando Bandinelli (1153-1159)
• Giovanni Morrone (obediencja „wiktoryńska”, 1162-1167)
• Marino z Tusculum (obediencja wiktoryńska, 1170-1174/78)
• Vacat (1159-1178)
  • Ermanno (1159-1165 jako subdiakon i notariusz; 1165-1166 jako kardynał)
  • Gerard, notariusz (1166-1168)
  • Graziano da Pisa, notariusz i subdiakon (1168-1178)
• Alberto di Morra (1178-1187)
• Vacat (1187-1205)
  • Moyses, wicekanclerz (1187-1191)
  • Egidio de Anagnia, kardynał (1191-1194)
  • Cencio, kamerling i kardynał (1194-1198)
  • Rainaldo di Acerenza, wicekanclerz (1198-1200)
  • Biagio di Porto Torres, subdiakon i notariusz (1200-1203)
  • Giovanni da Ferentino (1203-1204 jako notariusz i subdiakon; 1204-1205 jako kardynał)
• Giovanni dei Conti di Segni (1205-1213)
• Vacat od 1213
  • Rainaldo Magallona, kapelan i akolita (1213-1214)
  • Tommaso da Capua (1215-1216 jako subdiakon i notariusz; 1216 jako kardynał)
  • Rainiero, wicekanclerz (1216-1219)
  • Wilhelm z Modeny, wicekanclerz (1219-1222)
  • Guido, kapelan i notariusz (1222-1226)
  • Sinibaldo Fieschi (1226-1227 jako audytor litterarum contradictarum; 1227 jako wicekanclerz)
  • Martino z Sens, wicekanclerz (1227-1232)
  • Bartolomeo, wicekanclerz (1232-1235)
  • Guglielmo, wicekanclerz (1235-1238)
  • Giacomo Boncampio, wicekanclerz (1239-1244)
  • Marinus de Eboli, wicekanclerz (1244-1252)
  • Guglielmo di Catadego, wicekanclerz (1252-1256)
  • Rainaldo, wicekanclerz(1256-1257)
  • Giordano Pironti, wicekanclerz (1257-1262)
  • Michał z Tuluzy, wicekanclerz (1262-1271)
  • Giovanni Leccacorvo, wicekanclerz (1272-1274)
  • Lanfranco di Bergamo, wicekanclerz (1274-1276)
  • Pietro Peregrossi, wicekanclerz (1276-1288)
  • Jean Le Moine, wicekanclerz (1288-1294)
  • Giovanni Castrocoeli, wicekanclerz (1294-1295), od 1294 kardynał
  • Pietro Valeriano Duraguerra, wicekanclerz (1295-1296), kardynał od 1295
  • Riccardo Petroni, wicekanclerz (1296-1300), od 1298 kardynał
  • Pietro Valeriano Duraguerra (ponownie), wicekanclerz i kardynał (1300-1301)
  • Papiniano della Rovere, wicekanclerz (1301-1305)
  • Pierre Arnaud de Puyanne, wicekanclerz i kardynał (1305-1306)
  • Petrus de Podio, wicekanclerz (1306-1307)
  • Arnaud Nouvel, wicekanclerz i kardynał (1307-1316)
  • Gauscelin de Jean, wicekanclerz (1316-1319), kardynał od 1316
  • Pierre Le Tessier, wicekanclerz (1319-1325), kardynał od 1320

• Pierre Despres (1325-1361)
• Pierre de Monteruc (1361-1385^[2])
  • Bartolomeo Prignano (regent Kancelarii Apostolskiej 1377-1378)

Po Soborze w Pizie (1409)

• Jean de Brogny (1409-1426)
  • Jean de la Rochetaillée (regent Kancelarii 1421)
  • François de Meez (regent Kancelarii 1422)
• Vacat (1426-1431)
  • François de Meez (regent Kancelarii 1426-1428)
  • Gerard Faidit (regent Kancelarii 1428-1431)
  • Blasius Molino (regent Kancelarii 1431)
• Jean de la Rochetaillée (1431-1437)
  • Blasius Molino (regent Kancelarii 1432-1435)
• Francesco Condulmer (1437-1453)
  • Cristoforo di San Marcello (regent Kancelarii 1444)
  • Onofrio Francesco (regent Kancelarii 1444-1446)
• Vacat (1453-1457)
  • Berardo Eroli (regent Kancelarii 1453-1455)
  • Juan de Mella (regent Kancelarii 1455-1457, kardynał od 1456)
• Rodrigo de Borja y Borja (1457-1492)
• Ascanio Maria Sforza Visconti (1492-1505)
  • Juan de Borja, prowicekanclerz (1500-1503)
• Galeotto Franciotti della Rovere (1505-1508)
• Sisto Gara della Rovere (1508-1517)
• Giulio de’ Medici (1517-1523)
• Pompeo Colonna (1524-1532)
  • Francesco Armellini Pantalassi de’ Medici, prowicekanclerz (1526-1527)
• Ippolito de’ Medici (1532-1535)
• Alessandro Farnese (1535-1589)
• Alessandro Peretti de Montalto (1589-1623)
• Ludovico Ludovisi (1623-1632)
• Francesco Barberini (1632-1679)
• Vacat (1679-1689)
• Pietro Ottoboni (1689-1740)
• Tommaso Ruffo (1740-1753)
• Girolamo Colonna di Sciarra (1753-1756)
• Alberico Archinto (1756-1758)
• Carlo Rezzonico (1758-1763)
• Henry Benedict Stuart of York (1763-1807)
• Francesco Carafa di Traetto (1807-1818)
• Giulio Maria della Somaglia (1818-1830)
• Tommaso Arezzo (1830-1833)
• Carlo Odescalchi (1833-1834)
• Carlo Maria Pedicini (1834-1843)
• Tommaso Bernetti (1844-1852)
• Luigi Amat di San Filippo e Sorso (1852-1878)
• Antonio Saverio De Luca (1878-1883)
• Teodolfo Mertel (1884-1899)
• Lucido Maria Parocchi (1899-1903)
• Antonio Agliardi (1903-1908)

• Antonio Agliardi (1908-1915)
• Ottavio Cagiano de Azevedo (1915-1927)
• Andreas Frühwirth, OP (1927-1933)
• Tommaso Pio Boggiani, OP (1933-1942)
• Celso Costantini (1954-1958)
• Santiago Luis Copello (1959-1967)
• Luigi Traglia (1968-1973)

1973 – urząd zostaje skasowany przez papieża Pawła VI

• http://cardinals.fiu.edu/curia.htm#Chancery
• http://www.newadvent.org/cathen/13147a.htm
• http://cardinals.fiu.edu/election-alexandervi.htm
• http://www.cortedeirossi.it/libro/biblio/moroni.htm
• Harry Bresslau, Hans-Walter Klewitz, Handbuch der Urkundenlehre für Deutschland und Italien, 1969