Kallawaja

Kallawaja^[a][1] – wędrowna grupa etniczna Indian, praktykująca medycynę tradycyjną, zamieszkująca boliwijskie Andy. Kallawaja są wielojęzyczni. Posługują się językami: keczua, ajmara i hiszpańskim, a dla celów praktyki medycznej – własnym, tajnym językiem mieszanym kallawaja.

W 2003 roku „kosmowizja” grupy Kallawaja została proklamowana arcydziełem ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości, a w 2008 roku wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.

Kallawaja zamieszkują region Charazani na wschodnim stoku Andów, na północ od jeziora Titicaca w prowincji Bautista Saavedra^[2][3]. Grupa zajmuje się rolnictwem i praktykuje medycynę tradycyjną^[4]. Kallawaja zajmują się przede wszystkim zielarstwem, a wiedza medyczna przekazywana jest z pokolenia na pokolenia, z mistrza na ucznia^[2][5][6]. W swoich praktykach medycznych stosują również muzykę, zaklęcia i czary^[4] oraz amulety i ofiary (np. mesa – wysuszony płód lamy, wełnę lamy, kokę, tłuszcz i krew lamy czy różowe płatki kwiatów), a wiele ich praktyk uznaje się za szamanistyczne^[3].

Pochodzenie Kallawaja nie jest do końca poznane, sami Kallawaya uważają się za potomków dawnej cywilizacji Tiwanaku^[7][4].

Kallawaja, wędrując przez Andy, mają styczność z wieloma grupami językowymi i są wielojęzyczni. Posługują się językami keczua, ajmara i hiszpańskim^[5]. Dla celów praktyki medycznej rozwinęli własny tajny język mieszany – kallawaja^[5], bazujący głównie na wymarłym języku pukina^[8]. Językiem kallawaja posługuje się ok. 100–200 osób, przez co język ten uznawany jest za zagrożony wymarciem^[7].

Kallawaja mieli być lekarzami wyższych klas Inków^[3]. Popyt na praktyki medyczne Kallawaja był szczególnie duży na początku XX wieku, kiedy to uznano, że Kallawaja wyleczył córkę prezydenta Peru Augusta B. Leguíi y Salcedo (1863–1932), którą medycyna zachodnia uznała za śmiertelnie i nieuleczalnie chorą^[5].

Kallawaja, jako społeczność uzdrowicieli, pojmują chorobę i zdrowie jako ścisłą relację utrzymania rytualnych zależności (pokrewieństw) i wzajemnych oddziaływań wszystkich członków ayllu (tradycyjnych wspólnot andyjskich, opartych o pokrewieństwo, ale nie tylko). Odnosi się to zarówno do osób żyjących, jak i przodków „zapamiętanych w krajobrazie”. Wspólne związki rytualne ze środowiskiem (otoczeniem przyrody, krajobrazem) odrywają ważną rolę w konsolidowaniu różnych ayllu o odmiennych tradycjach i językach w jedną grupę etniczną.

Przekonanie Kallawaja o istnieniu trzech płynów ustrojowych porównywane jest z grecką teorią humoralną o istnieniu czterech płynów ciała (humorów): krwi, żółci, śluzu (flegmy) i czarnej żółci, które wypełniają ciało, a ich wzajemne stosunki wpływają na zdrowie i temperament^[9]. Niektórzy antropolodzy uważają, że poglądy Kallawaja są jedynie adaptacją teorii humoralnej przywiezionej do Ameryki Południowej przez kolonistów^[5].

Kallawaja uznają powietrze za niewidzialny płyn, który odpowiada za oddech; tłuszcz odpowiada za energię, a krew za siłę życiową^[10]. Kallawaja uważają, że krew nie odtwarza się, stąd nie stosują jej upuszczania^[10]. Wyróżniają cztery rodzaje krwi: krew gorącą, zimną, mokrą i suchą^[10]. Krew gorąca płynie zbyt szybko, zimna – zbyt wolno, krew mokra – jest za gęsta, a sucha – za rzadka^[10]. Różne kombinacje tych stanów odpowiedzialne są za różne dolegliwości^[10]. Zimna krew mokra jest powolna i nie dochodzi do mięśni, a stan ten jest uznawany za przyczynę zapalenia stawów^[10]. Gorąca krew sucha nie ma wystarczającej zawartości tłuszczu i powietrza, co powoduje szybkie bicie serca^[10].

Brak tłuszczu jest przyczyną chorób, a tłuszcz jest rabowany przez kharisiri – utożsamianych często z bogaczami i pracodawcami, którzy wykorzystują chłopów^[10]. Tłuszcz mieli rabować osadnicy i księża w okresie kolonialnym, a sam tłuszcz miał być wykorzystywany do produkcji m.in. dzwonów kościelnych i hostii^[10].

Zdrowy organizm to taki, w którym siły dośrodkowe i odśrodkowe pozostają w równowadze – zbyt wiele lub za mało płynów ustrojowych prowadzi do choroby, a utrata zbyt wielu płynów – do śmierci^[10].

Kallawaja są wybitnymi zielarzami. W latach 70. XX wieku najlepsi mieli stosować 300–350 różnych gatunków roślin leczniczych, minerałów i produktów odzwierzęcych, a pod koniec lat 80. XX wieku od 180 do 300^[5]. Farmakopea Kallawaja obejmuje ok. 980 gatunków i jest jedną z największych na świecie^[6]. Kallawaja stosowali wyciąg z chinowca, aby leczyć malarię u robotników pracujących przy budowie Kanału Panamskiego^[5].

Wiedza Kallawaja nie jest jednak dostatecznie zabezpieczona prawnie przed praktykami koncernów farmakologicznych^[6]. W 2003 roku pojęcie „kosmowizji” grupy Kallawaja zostało proklamowane arcydziełem ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości, a w 2008 roku wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO^[6].

Według UNESCO, „kosmowizja” jest częścią kultury Kallawaja, składającą się ze spójnego zbioru mitów, rytuałów, wartości i twórczości artystycznej. Jest uznawana nie tylko w Boliwii, ale również w wielu innych krajach Ameryki Południowej, gdzie mnisi-lekarze praktykują techniki medyczne oparte na systemach wierzeń rdzennych ludów obszaru Andów^[11].

Słownik oksfordzki podaje, że jest to odniesienie do ludów Mezoameryki: ich szczególnego sposobu widzenia świata i rozumienia wszechświata^[12].

Przed laty powstało w języku polskim słowo „kosmowizja” w znaczeniu „bezpośredniego przekazywania i odbioru przez sieć telewizyjną obrazów z aparatów, statków i sond kosmicznych”^[13], ale nie weszło ono do powszechnego użycia.

• Ceremonia błogosławienia kobiet (wideo)