Kalendarium historii Iraku

Kalendarium historii Iraku – uporządkowany chronologicznie, począwszy od czasów najdawniejszych aż do współczesności, wykaz dat i wydarzeń z historii Iraku.

• VI tys. p.n.e. – na terenie Mezopotamii (stanowiącej obecnie główną część Iraku) najprawdopodobniej osiedlili się pierwsi ludzie^[1]
• ok. 4500–ok. 2900 p.n.e. – okres porzucenia myślistwa na rzecz uprawy roli^[2]
• ok. 4500–ok. 2900 p.n.e. – „epoka archaiczna” w dziejach Sumerów^[2]
• połowa IV tys. p.n.e. – na terenie Mezopotamii pojawili się pierwsi Sumerowie, którzy utworzyli jedną z pierwszych znanych cywilizacji^[2]
• ok. 3500–3000 p.n.e. – wynalezienie koła przez Sumerów^[2]
• ok. 3100–2900 p.n.e. – wynalezienie wozu przez Sumerów^[2]
• ok. 2340 p.n.e. – król Akadów Sargon I Wielki utworzył państwo sumero-akadyjskie^[2]
• ok. 2200 p.n.e. – Gutejowie podbili państwo sumero-akadyjskie^[2]
• 2113–2005 p.n.e. – okres istnienia państwa Ur (III dynastia z Ur)^[3]
• 1894 p.n.e. – Sumuabum założył państwo babilońskie^[4]
• 1595 p.n.e. – Hetyci najechali i zdobyli Babilonię^[4]
• ok. 1500 p.n.e. – Babilończycy odzyskali Mezopotamię^[4]
• 1157 p.n.e. – Elamici wyparli Hetytów^[4]
• IX w. p.n.e. – Asyryjczycy zdobyli Mezopotamię^[4]
• 689 p.n.e. – Asyryjczycy zniszczyli miasto Babilon^[3]
• 605–562 p.n.e. – panowanie babilońskiego władcy Nabuchodonozora II – rozbudowa Babilonu^[3]
• 539 p.n.e. – Babilon stał się siedzibą perskiego satrapy, Cyrusa II^[4]
• grudzień 331 p.n.e. – w wyniku bitwy pod Gaugamelą Aleksander III Wielki podbił Mezopotamię^[5]
• ok. 130 p.n.e. – Partowie podbili Mezopotamię^[1]
• 114 n.e. – Rzymianie podbili Mezopotamię^[6]
• 226 – Mezopotamia znalazła się w granicach Persji^[1]

• 633 – Arabowie podbili ziemie obecnego Iraku – początek islamizacji^[6]
• 750–1258 – panowanie Abbasydów^[1]
• 762 – kalif Al-Mansur założył Bagdad, które stało się centrum państwa Abbasydów^[7]
• IX w. – w wyniku walk wewnętrznych zniszczony został Bagdad^[7]
• 1055 – Turcy seldżuccy zdobyli Irak^[6]
• 1258 – Mongołowie spustoszyli Irak^[1].
• XIV–XV w. – okres podporządkowania się chanom tatarskim^[6]
• 1392 – najazdy wojskowe Tamerlana spowodowały, że Bagdad poparł w ruinę^[7]
• 1534 – Irak włączono w skład Imperium Osmańskiego^[7]

• XVI–XVIII w. – w wyniku wojen turecko-perskich pogłębił się kryzys gospodarczy i kulturalny Iraku^[1]
• XVII w. – rozpoczęła się penetracja brytyjska^[1]
• pocz. XIX w. – nasiliła się penetracja brytyjska^[1]
• przełom XIX i XX w. – ugruntowały się wpływy niemieckie^[1]
• 1899 – rozpoczęto wykopaliska w Babilonie^[3]
• 1920 – Wielka Brytania otrzymała z ramienia Ligi Narodów mandat nad Irakiem^[1]

• 1920 – wybuchło powstanie irackie^[1]
• 1921 – Brytyjczycy krwawo stłumili powstanie irackie^[1]
• 1921 – Wielka Brytania odsadziła Fajsala I na tronie Iraku^[6]
• 1930 – Irak i Wielka Brytania uchwaliły traktat, zapewniający Brytanii zachowanie wpływów wojskowych^[1]
• 1932 – Irak uzyskał niepodległość i został członkiem Ligi Narodów^[1]

• 1933 – zmarł Fajsal I – jego następcą został Ghazi^[6]
• pocz. lat 30. XX w. – komuniści uzyskali duże wpływy w Iraku^[1]
• 1939 – w wypadku zmarł Ghazi – władzę objął trzyletni Fajsal II, a regentem został jego wuj Abd al-Ilah^[6]
• lata 30. i 40 XX w. – Kurdowie przeprowadzili serię powstań i zamachów stanu, domagając się autonomii^[1]
• kwiecień 1941 – doszło do antybrytyjskiego zamachu stanu Raszida Alego al-Kilaniego^[1]
• maj 1941 – Wielka Brytania rozpoczęła okupację Iraku^[1]
• 1943 – Irak wypowiedział wojnę państwom Osi^[1]
• 1945 – Irak przystąpił do ONZ^[1]
• 1948–1949 – udział Iraku w I wojnie arabsko-izraelskiej^[1]
• 1948–1958 – likwidacja Irackiej Partii Komunistycznej^[1]
• 1953 – Fajsal II objął pełnię władzy^[6]
• 1955 – Irak zawarł układ z Turcją^[1]
• 1956 – wybuchły protesty społeczne przeciwko Fajsalowi II^[8]
• lipiec 1958 – nastąpił republikański przewrót wojskowy z gen. Abd al-Karimem Kasimem na czele – Fajsal II, książę Abd al-Ilah oraz generał Nuri as-Sa’id zostali zamordowani^[6][8]

• 1958 – Irak i Jordania utworzyły unię o nazwie Arabskie Państwo Federalne^[1]
• 1959 – Irak wystąpił z paktu bagdadzkiego^[1]
• 1961 – wybuchło powstanie Kurdów^[1]
• 1961 – Irak zażądał przyłączenie Kuwejtu^[1]
• luty 1963 – przeprowadzono zamach stanu pod hasłami antykomunizmu i jedności arabskiej – prezydentem został Abd as-Salam Arif^[1][6]
• 1965 – zniesiono rządy wojskowe^[1]
• 1966 – w katastrofie lotniczej zginął Abd as-Salam Arif^[6]
• lipiec 1968 – przywódcy partii Baas dokonali zamachu stanu – władzę objął Ahmad Hasan al-Bakr^[6]
• 1972 – Irak znacjonalizował przemysł wydobywczy i wytwórczy ropy naftowej^[8]
• 1974 – Kurdowie otrzymali ograniczoną autonomię^[1]
• 1975 – Irak zawarł z Iranem układ algierski^[9]
• 1978 – Irak potępił izraelsko-egipskie rozmowy pokojowe^[1]
• lipiec 1979 – prezydentem został Saddam Husajn^[1]
• lipiec 1980 – przeprowadzono pierwsze w historii Iraku wybory powszechne, w których brali udział zarówno mężczyźni jak i kobiety^[1]
• 4 września/21 września 1980^[a] – wybuchła wojna iracko-irańska^[9]

• 17 września 1980 – Irak wypowiedział układ algierski zawarty z Iranem w 1975 roku – Saddam Husajn uznał, że Irak powinien kontrolować rzekę Szatt al-Arab^[9]
• 22 września 1980 – irackie siły lądowe i lotnictwo zaatakowało przygraniczny pas Iranu^[9]
• 28 września 1980 – Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwała oba państwa do zakończenia działań wojennych^[9]
• 29 września 1980 – Saddam Husajn w wystąpieniu telewizyjnym zażądał uznania przez Iran irackiej kontroli nad Szatt al-Arab oraz zwrotu wysp: Abu Musa, Duży Tumb i Mały Tumb^[9]
• 9–10 października 1980 – Irak ostrzelał irańskie miasta Ahwaz i Dezful^[9]
• 24 października 1980 – Irak zdobył Chorramszahr i obległ Abadan^[9]
• 13 listopada 1980 – wojska irańskie złamały pierścień wojsk Iraku wokół Abadanu^[9]
• 16 listopada 1980 – Irakijczycy przeprowadzili natarcie na Susangerd oraz ostrzelała most na rzece Karkeh^[9]
• 25 listopada 1980 – Iran wydał uchwałę wzywająca dowództwo irańskich sił zbrojnych do likwidacji oblężenia Abadanu^[9]
• 26–27 listopada 1980 – Iran przeprowadził serię nalotów na Irak – w rejonie Kirkuku Iran zniszczył 9 wielkich składów ropy – w odwecie Irak zniszczył dwa zbiorniki paliwa oraz instalacje wojskowe w okolicy Chorramabadu^[9]
• 29 listopada 1980 – u wejścia do Szatt al-Arab rozegrała się bitwa powietrzno-morska: Irak zatopił trzy okręty i strącił 5 samolotów irańskich, Iran zaś zajął dwa terminale naftowe^[9]
• 25 grudnia 1980 – Saddam Husajn zapowiedział, że linia frontowa jest nową granicą pomiędzy Irakiem i Iranem oraz zapowiedział, że nie odda zdobytych terytoriów^[9]
• 1986 – wykształciła się patowa sytuacja pomiędzy państwami^[6]
• pocz. 1987 – wybuchły ponownie walki^[6]
• marzec 1988 – Irak użył broni chemicznej przeciwko kurdyjskim rebeliantom^[6]
• sierpień 1988 – w Genewie Irak podpisał zawieszenie broni z Iranem^[6]

• 1989 – przeprowadzono nieudany zamach na prezydenta Husajna^[6]
• 1990 – Irak oskarżył Kuwejt o uszczuplanie złóż irackich na granicy iracko-kuwejckiej oraz rozpoczął domaganie się anulowania przez Kuwejt pożyczek na sfinansowanie działań wojennych^[1]
• 2 sierpnia 1990 – Irak zaatakował Kuwejt oraz ogłosił przyłączenie tego państwa do Iraku^[6]
• listopad 1990 – Rada Bezpieczeństwa ONZ postawiła ultimatum, dając Iraku czas na opuszczenie Kuwejtu do 15 stycznia^[6]
• 17 stycznia 1991 – siły wielkiej koalicji (kierowane przez USA) rozpoczęły naloty powietrzne na Irak^[6]
• 25 marca 1991 – na polecenie Husajna wypompowano do wód Zatoki Perskiej miliony baryłek ropy w celu zniszczenia odsalarni saudyjskich^[8]
• 24–28 lutego 1991 – wyzwolenie Kuwejtu w wyniku ofensywy powietrzno-morsko-lądowej (operacja Pustynna Burza)^[6]
• 28 lutego 1991 – podpisano zawieszenie broni^[8]
• 3 marca 1991 – Irak przyjął wszystkie warunki Rady Bezpieczeństwa ONZ^[10]
• 18 marca 1991 – zakończyły się działania wojenne w Kuwejcie i w Iraku^[10]
• 1991 – wybuchło powstanie Kurdów^[1]
• 1991 – na mocy decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ, Irak otrzymał zakaz przeprowadzania badań jądrowych^[1]
• 1992 – Kurdowie iraccy ogłosili powstanie autonomicznego państwa Kurdów (nieuznanego przez Irak)^[1]
• 1992 – w celu ochrony szyitów i Kurdów wprowadzono strefy „wolne od lotów”^[6]
• styczeń 1993 – Stany Zjednoczone zbombardowały irackie wyrzutnie rakietowe, Bagdad i okolice oraz tereny na południu, z powodu łamania ustaleń ONZ^[1][6]
• czerwiec 1993 – amerykańska rakieta trafiła w siedzibę dowództwa wywiadu irackiego w Bagdadzie^[6]
• jesień 1994 – Irak zgromadził siły wojskowe przy granicy z Kuwejtem^[8]
• grudzień 1994 – Irak zrzekł się roszczeń wobec Kuwejtu^[6]
• styczeń 1995 – ONZ rozszerzył sankcję^[6]
• październik 1995 – wybory prezydenckie wygrał Saddam Husajn – według obserwatorów międzynarodowych, wybory były pokazowe^[6]
• 1996 – Stany Zjednoczone zbombardowały irackie wyrzutnie rakietowe, okolice Bagdadu i tereny na południu, z powodu łamania ustaleń ONZ^[1]
• 1996 – ONZ udzieliło zgody na limitowany eksport ropy naftowej („ropa za żywność”)^[1]
• 1996 – wybory parlamentarne wygrała partia Baas^[6]
• 1997 – Irak uniemożliwił pracę zespołom komisji ONZ ds. rozbrojenia Iraku^[1]
• luty 1998 – Irak ponownie uniemożliwił pracę zespołom komisji ONZ ds. rozbrojenia Iraku^[8]
• 1998 – Stany Zjednoczone rozpoczęły program wspierania irackiej opozycji^[6]
• 2000 – wybory parlamentarne wygrała partia Baas^[6]
• maj 2001 – Saddam Husajn został ponownie wybrany na sekretarza generalnego partii Baas^[6]
• wrzesień 2001 – po zamachach terrorystycznych na Nowy Jork i Waszyngton, Stany Zjednoczone wzmogły presję na Irak, żądając powrotu inspektorów międzynarodowych^[1]
• 20 września 2001 – Kongres USA upublicznił materiały dotyczące powiązań między Al-Kaidą i iracką służbą wywiadowczą Al-Muchabaratem^[11]
• 29 stycznia 2002 – George W. Bush ogłosił, że Irak, Iran i Korea Północna należą do osi zła^[12].
• 19 marca 2003 – George W. Bush poinformował Amerykanów o rozpoczęciu operacji „Iracka wolność”, mającej na celu obalenie reżimu Husajna^[11]
• 20 marca 2003 – koalicja skupiona wokół Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii rozpoczęła wojnę w Iraku w celu obalenia Husajna^[1][6]

• 9 kwietnia 2003 – wojska amerykańskie zajęły Bagdad^[8]
• 1 maja 2003 – oficjalnie zakończono wojnę w Iraku – początek okresu stabilizacyjnego^[8]
• 13 lipca 2003 – powołano Tymczasową Radę Zarządzającą^[8]
• lipiec 2003 – w Mosulu zginęli synowie Husajna^[6]
• 13 grudnia 2003 – wojska amerykańskie ujęły Saddama Husajna^[8]
• 2003 – Irak podzielono na cztery strefy okupacyjne (dwie amerykańskie, brytyjską i polską)^[1]
• 8 marca 2004 – Tymczasowa Rada Zarządzająca uchwaliła tymczasową konstytucję^[8]
• czerwiec 2004 – władzę w kraju przekazano Irakijczykom^[1]
• 2004 – przed główną siedzibą wojsk koalicyjnych w Bagdadzie wybuchła wojna, zabijająca 25 osób^[6]
• 30 stycznia 2005 – przeprowadzono wybory powszechne do parlamentu (zbojkotowane przez sunnitów)^[1]
• kwiecień 2005 – prezydentem Iraku został Dżalal Talabani^[1]
• 15 października 2005 – w referendum powszechnym przyjęto konstytucję^[1]
• grudzień 2005 – przeprowadzono wybory parlamentarne^[1]
• październik 2005 – rozpoczął się pierwszy proces Saddama Husajna^[1]
• 30 grudnia 2006 – przeprowadzono karę śmierci na Husajnie^[13]
• 2011 – Stany Zjednoczone wycofały swoje wojska z Iraku^[1]
• 29 czerwca 2014 – na terenie Syrii i Iraku, terroryści związani z Państwem Islamskim proklamowali utworzenie kalifatu^[14]
• 7 sierpnia 2014 – Barack Obama rozpoczął interwencję wojskową przeciwko Państwu Islamskiemu^[15]