Franciszek Salezy Potocki

Franciszek Salezy Potocki
	; kopia portetu Franciszka Salezego Potockiego pędzla Marcello Bacciarelliego wykonana w połowie XIX wieku
	; Pilawa
Rodzina	Potoccy herbu Pilawa
Data i miejsce urodzenia	1700 ; Krystynopol
Data i miejsce śmierci	22 października 1772 ; Krystynopol
Ojciec	Józef Potocki
Matka	Teofila Teresa Cetner
Żona	Zofia Rzeczycka; Anna Elżbieta Potocka
Dzieci	z Zofią Rzeczycką:; Ludwik Potocki z Anną Elżbietą Potocką:; Adelajda Antonina Potocka; Pelagia Teresa Potocka; Ludwika Pelagia Potocka; Marianna Klementyna Potocka; Stanisław Szczęsny Potocki
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach

Franciszek Salezy Potocki herbu Pilawa (ur. w 1700 w Krystynopolu, zm. 22 października 1772 roku tamże) – wojewoda kijowski w 1756 roku, wojewoda wołyński w 1755 roku, krajczy wielki koronny w latach 1736–1755^[1], marszałek Trybunału Skarbowego Koronnego w Radomiu w 1749 roku, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1726 roku^[2], starosta bełski w latach 1720–1767^[3], sokalski, jabłonowski i hrubieszowski, mecenas sztuki^[4].

Życiorys

Najbogatszy magnat swego czasu, właściciel ogromnych dóbr na Ukrainie naddnieprzańskiej, stąd zwany „królikiem Rusi”. W 1771 roku posiadał 11 królewszczyzn przynoszących ponad 200 000 zł rocznie. W jego dobrach znajdowało się siedemdziesiąt miast i kilkaset wsi.

Syn Józefa Felicjana, strażnika wielkiego koronnego, ojciec Stanisława Szczęsnego Potockiego.

Poseł województwa bełskiego na sejm 1724 roku. Był posłem na sejm 1726 roku, poseł województwa bracławskiego na sejm 1729 roku. Poseł województwa czernihowskiego na sejm 1730 roku^[5]. Poseł województwa bełskiego na sejm konwokacyjny 1733 roku. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na tym sejmie^[6]. Wraz z całą rodziną popierał Stanisława Leszczyńskiego, którego był elektorem w 1733 roku^[7], marszałek województwa bełskiego w konfederacji dzikowskiej w 1734 roku^[8], w imieniu której posłował do Turcji.

Po klęsce konfederacji przez pewien czas na emigracji, w 1736 roku powrócił do kraju i pojednał się z Augustem III. Poseł na sejm nadzwyczajny pacyfikacyjny 1736 roku z województwa bracławskiego^[9]. Był posłem na sejm 1738 roku z województwa bełskiego^[10], poseł województwa wołyńskiego na sejm 1740 roku^[11]. Nadal jednak był przeciwnikiem Sasa i jednym z przywódców stronnictwa republikanckiego, a po śmierci Józefa i Michała głową rodu Potockich. Dopiero pod koniec panowania Augusta III zbliżył się do dworu.

W 1742 był komisarzem z województwa bełskiego Trybunału Skarbowego Koronnego^[12].

W czasie ostatniego bezkrólewia w sojuszu z partią hetmańską zwalczał Familię i usiłował udaremnić wybór Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla. 7 maja 1764 roku podpisał manifest, uznający odbywający się w obecności wojsk rosyjskich sejm konwokacyjny za nielegalny^[13]. W 1764 roku był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego z województwa kijowskiego^[14]. W 1766 roku został wyznaczony senatorem rezydentem^[15]. W 1767 był jednym z głównych przywódców konfederacji radomskiej, jednak ostatecznie zrezygnował z otwartej walki z nowym królem. 23 października 1767 wszedł w skład delegacji Sejmu, wyłonionej pod naciskiem posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, powołanej w celu określenia ustroju Rzeczypospolitej^[16]. Podczas koliszczyzny właściciel Humania, którego mieszkańcy zostali wymordowani przez Kozaków i miejscowe chłopstwo (czerń) podczas tzw. rzezi humańskiej.

Był fundatorem kościoła Św. Michała Archanioła w Tartakowie^[17], drewnianego^[18] kościoła dominikanów w Humaniu, wzniósł kompleks klasztorny dla trynitarzy w Brahiłowie (1767–1778)^[19]. Próżny, dumny i dwulicowy, splamił się^[20] w 1771 słynną zbrodnią na Gertrudzie Komorowskiej, poślubionej przez Stanisława Szczęsnego Potockiego wbrew jego woli. Z niechęci do Stanisława Augusta popierał konfederację barską, do której jednak oficjalnie nie przystąpił.

Umieszczony przez Jana Matejkę na obrazie „Rejtan. Upadek Polski”. Jest to starzec w centrum obrazu, który nie chcąc podpisać traktatu rozbiorowego, opuszcza salę, przy czym delią przewraca krzesło i rozsypuje stos monet.

Jego córka Antonina Adela była pierwszą żoną ks. Ksawerego Lubomirskiego.

Zobacz też

Potoccy herbu Pilawa
rzeź humańska
Maria – powieść Malczewskiego inspirowana historią Gertrudy

Przypisy

↑ Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy. Oprac. Krzysztof Chłapowski, Stefan Ciara, Łukasz Kądziela, Tomasz Nowakowski, Edward Opaliński, Grażyna Rutkowska, Teresa Zielińska. Kórnik 1992, s. 195.
↑ Herbarz polski, t. I, Lipsk 1839-1846, s. 382.
↑ Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV-XVIII wieku. Spisy. Oprac. Henryk Gmiterek i Ryszard Szczygieł. Kórnik 1992, s. 255.
↑ Wiesław Bondyra, Reprezentacja sejmowa Rusi Czerwonej w czasach saskich, Lublin 2005, s. 30.
↑ Teka Gabryela Junoszy Podoskiego, t. IV, Poznań 1856, s. 18.
↑ Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 44).
↑ Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. / zestawili w porządek abecadłowy Jerzy Dunin-Borkowski i Miecz. Dunin-Wąsowicz, Lwów 1910, s. 175.
↑ Konfederacja Generalna Stanów Koronnych y Wielkiego Xięztwa Litewskiego na walnym zieźdźie w Dźikowie pod Sandomierzem postanowiona dnia V miesiąca Listopada. Roku Pańskiego MDCC.XXXIV, brak paginacji.
↑ Henryk Palkij, Sejmy 1736 i 1738 roku: u początków nowej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej, Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego / Polska Akademia Umiejętności ; t. 93, Kraków 2000, s. 219.
↑ biogram z XVII tomu Polskiego Słownika Biograficznego autorstwa Marii Czeppe. ipsb.nina.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-16)].
↑ Teka Gabriela Junoszy Podoskiego, t. IV, Poznań 1856, s. 710.
↑ Trybunał Skarbu Koronnego z Duchem S. wszystkim na dobre wychodzący, kazaniem w Poniedziałek świąteczny podczas wotywy na zaczęciu tegoż J. O. Trybunału w kościele farnym Radomskim pokazany. JJ. WW. PP. utriusque subsellii senatus et equestris ordinis kommissarzom z powinną wielkich imion rekognicyą dedykowany przez X. Samuela od S. Floryana Sch. Piar. ordynaryusza Katedr. Krak. y Kommissarskiego kaznodzieję Roku 1742. W Warszawie w druk. JKM. y Rzpltey XX. Schol. Piarum fol., 10 ark.” WYSOCKI Samuel, Warszawa 1742, [b.n.s.]
↑ Materiały do dziejów bezkrólewia po śmierci Augusta III i pierwszych lat dziesięciu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, t. I Lwów 1857, s. 45–49.
↑ Akt elekcyi Roku Tysiąć Siedemset Sześćdziesiątego Czwartego, Miesiąca Sierpnia, Dnia dwudziestego siódmego, s. 67.
↑ Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 222.
↑ Volumina Legum t. VII, Petersburg 1860, s. 244–248.
↑ Agata Dworzak: Freski w kościele p.w. Św. Michała Archanioła w Tartakowie. W Sztuka kresów wschodnich. T. VII. Kraków: Oficyna Wydawnicza TEXT, 2012, s. 65–93.
↑ Jacek Jan Pawłowicz: Kościół katolicki pw. Wniebowzięcia NMP w Humaniu. W „Wolność” i „demokracja” po ukraińsku – Humań, s. 4.
↑ Jerzy Kowalczyk: Późnobarokowe kościoły i klasztory diecezji kijowskiej i dekanatu bracławskiego. [w:] Sztuka Kresów Wschodnich. T. 3. Kraków: IHS UJ, 1998, s. 22.
↑ MariaM. Czeppe MariaM., Polski słownik biograficzny, EmanuelE. Rostworowski (red.), t. 17, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, ISBN 978-83-04-03500-3 [dostęp 2015-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-24] (pol.).

Linki zewnętrzne

Genealogia polskich rodzin arystokratycznych.

[1] Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy. Oprac. Krzysztof Chłapowski, Stefan Ciara, Łukasz Kądziela, Tomasz Nowakowski, Edward Opaliński, Grażyna Rutkowska, Teresa Zielińska. Kórnik 1992, s. 195.

[2] Herbarz polski, t. I, Lipsk 1839-1846, s. 382.

[3] Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV-XVIII wieku. Spisy. Oprac. Henryk Gmiterek i Ryszard Szczygieł. Kórnik 1992, s. 255.

[4] Wiesław Bondyra, Reprezentacja sejmowa Rusi Czerwonej w czasach saskich, Lublin 2005, s. 30.

[5] Teka Gabryela Junoszy Podoskiego, t. IV, Poznań 1856, s. 18.

[6] Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 44).

[7] Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. / zestawili w porządek abecadłowy Jerzy Dunin-Borkowski i Miecz. Dunin-Wąsowicz, Lwów 1910, s. 175.

[8] Konfederacja Generalna Stanów Koronnych y Wielkiego Xięztwa Litewskiego na walnym zieźdźie w Dźikowie pod Sandomierzem postanowiona dnia V miesiąca Listopada. Roku Pańskiego MDCC.XXXIV, brak paginacji.

[9] Henryk Palkij, Sejmy 1736 i 1738 roku: u początków nowej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej, Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego / Polska Akademia Umiejętności ; t. 93, Kraków 2000, s. 219.

[10] ram z XVII tomu Polskiego Słownika Biograficznego autorstwa Marii Czeppe. ipsb.nina.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-16)].

[11] Teka Gabriela Junoszy Podoskiego, t. IV, Poznań 1856, s. 710.

[12] Trybunał Skarbu Koronnego z Duchem S. wszystkim na dobre wychodzący, kazaniem w Poniedziałek świąteczny podczas wotywy na zaczęciu tegoż J. O. Trybunału w kościele farnym Radomskim pokazany. JJ. WW. PP. utriusque subsellii senatus et equestris ordinis kommissarzom z powinną wielkich imion rekognicyą dedykowany przez X. Samuela od S. Floryana Sch. Piar. ordynaryusza Katedr. Krak. y Kommissarskiego kaznodzieję Roku 1742. W Warszawie w druk. JKM. y Rzpltey XX. Schol. Piarum fol., 10 ark.” WYSOCKI Samuel, Warszawa 1742, [b.n.s.]

[13] Materiały do dziejów bezkrólewia po śmierci Augusta III i pierwszych lat dziesięciu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, t. I Lwów 1857, s. 45–49.

[14] Akt elekcyi Roku Tysiąć Siedemset Sześćdziesiątego Czwartego, Miesiąca Sierpnia, Dnia dwudziestego siódmego, s. 67.

[15] Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 222.

[16] Volumina Legum t. VII, Petersburg 1860, s. 244–248.

[17] Agata Dworzak: Freski w kościele p.w. Św. Michała Archanioła w Tartakowie. W Sztuka kresów wschodnich. T. VII. Kraków: Oficyna Wydawnicza TEXT, 2012, s. 65–93.

[18] Jacek Jan Pawłowicz: Kościół katolicki pw. Wniebowzięcia NMP w Humaniu. W „Wolność” i „demokracja” po ukraińsku – Humań, s. 4.

[19] Jerzy Kowalczyk: Późnobarokowe kościoły i klasztory diecezji kijowskiej i dekanatu bracławskiego. [w:] Sztuka Kresów Wschodnich. T. 3. Kraków: IHS UJ, 1998, s. 22.

[20] MariaM. Czeppe MariaM., Polski słownik biograficzny, EmanuelE. Rostworowski (red.), t. 17, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, ISBN 978-83-04-03500-3 [dostęp 2015-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-24] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]