Dwudyszne

Dwudyszne
	Dipnoi
	Müller, 1844
	Okres istnienia: dewon wczesny–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Rogoząb australijski (Neoceratodus forsteri)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	ryby kostnoszkieletowe
Gromada	mięśniopłetwe
Podgromada	dwudyszne
Synonimy
	Dipneusti; Dipnoiformes; Dipterimorpha;
	Dipneusti; Dipnoiformes; Dipterimorpha;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dwudyszne^[2] (Dipnoi) – podgromada ryb mięśniopłetwych (Sarcopterygii) charakteryzujących się możliwością oddychania powietrzem atmosferycznym przy pomocy częściowo uwstecznionych skrzeli lub za pomocą pęcherza pławnego przekształconego w rodzaj płuca połączonego z przełykiem (stąd nazwa dwudyszne).

Występowanie

W zapisie kopalnym są znane ze skamieniałości wczesnodewońskich^[2]^[3]. Prawdopodobnie należą do nich Powichthys i Youngolepis^[4]. Nieliczne formy przetrwały do czasów współczesnych.

Formy kopalne żyły pierwotnie w morzach, stopniowo przeszły do wód śródlądowych^[3]. Współczesne gatunki zamieszkują wody słodkie Australii, Afryki i Ameryki Południowej.

Cechy charakterystyczne

Dwudyszne charakteryzują się niesegmentowanym szkieletem osiowym, w znacznej części chrzęstnym – brak trzonów kręgowych. Uzębienie stanowią masywne płytki zębowe przystosowane do rozdrabniania i mielenia. Pęcherz pławny przekształcił się w rodzaj płuca, które łączy się z jelitem po stronie brzusznej. Narząd ten umożliwia oddychanie powietrzem atmosferycznym. U ryb tych występuje odrębny krwiobieg płucny. Komora serca jest częściowo przedzielona przegrodą. Występuje stożek tętniczy, a u form współczesnych zastawka spiralna i stek^[2]^[5].

Niektóre dwudyszne wykazują zdolność do estywacji – podczas okresów suchych wygrzebują nory w mule, otaczają kokonem z zasychającego śluzu i zapadają w odrętwienie^[6]. Kopalne nory dwudysznych, czasem z zachowanymi szkieletami, znane są od permu^[3].

Rekonstrukcja *Ceratodus* sp. ze środkowego triasu

Największe są ryby dwudyszne Afryki, przekraczające nieznacznie 2 m długości i osiągające blisko 40 kg masy ciała. Ryby dwudyszne Australii dorastają do 1,5 m, a amerykańskie do 1,2 m długości.

Klasyfikacja

Klasyfikacja dwudysznych nastręcza pewnych trudności, ponieważ są one podobne zarówno do ryb, jak i kręgowców lądowych, a nowe odkrycia paleontologiczne skłaniają autorów do stawiania kolejnych hipotez o filogenezie tej grupy. Ryby dwudyszne były klasyfikowane na różne sposoby: w randze gromady Dipnoi, podgromady Dipnomorpha, a nawet rzędu Dipteriformes. Joseph S. Nelson w czwartym wydaniu Fishes of the World nie wyróżnił Dipnoi, rodziny zaliczane dotychczas do prapłaźcokształtnych włączył do rogozębokształtnych i wraz z czworonogami (Tetrapoda) i wieloma grupami ryb wymarłych umieścił w Dipnotetrapodomorpha^[4], taksonie uznanym przez innych autorów za monofiletyczny^[7].

Niezależnie od ciągłych zmian w klasyfikacji dwudysznych istnieje wszakże ogólna zgoda^[4]^[8]^[9]^[7], że w ich obrębie można wyróżnić 3 rodziny gatunków współcześnie występujących, klasyfikowane w jednym rzędzie:

Ceratodontiformes – rogozębokształtne

Zobacz też

Lista rodzin ryb

Przypisy

↑ Dipnoi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970, s. 88–89.
↑ ^a ^b ^c Ryby kopalne. red. Michał Ginter. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 285–287. ISBN 978-83-235-0973-8.
↑ ^a ^b ^c Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
↑ Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973 (wyd. II 1976), seria: Mały słownik zoologiczny.
↑ Multimedialna Encyklopedia Powszechna WIEM edycja 2006. Young Digital Poland S.A., 2006.
↑ ^a ^b Betancur-R et al.. Phylogenetic classification of bony fishes. „BMC Evolutionary Biology”. 17 (162), 2017. DOI: 10.1186/s12862-017-0958-3. (ang.).
↑ J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).
↑ R. Fricke, W. N. Eschmeyer, J. D. Fong (eds): Species by family/subfamily (Catalog of fishes – electronic version). California Academy of Sciences. [dostęp 2018-11-12]. (ang.).

Bibliografia

Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
Ryby. Encyklopedia zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN: Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.
Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.

[itis-1] Dipnoi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Nikolski-2] G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970, s. 88–89.

[Ginter-3] Ryby kopalne. red. Michał Ginter. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 285–287. ISBN 978-83-235-0973-8.

[Nelson2006-4] Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.

[mszR-5] Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973 (wyd. II 1976), seria: Mały słownik zoologiczny.

[WIEM-6] Multimedialna Encyklopedia Powszechna WIEM edycja 2006. Young Digital Poland S.A., 2006.

[B-R-7] Betancur-R et al.. Phylogenetic classification of bony fishes. „BMC Evolutionary Biology”. 17 (162), 2017. DOI: 10.1186/s12862-017-0958-3. (ang.).

[Nelson2016-8] J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).

[CAS-9] R. Fricke, W. N. Eschmeyer, J. D. Fong (eds): Species by family/subfamily (Catalog of fishes – electronic version). California Academy of Sciences. [dostęp 2018-11-12]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]