Guittone d’Arezzo

Guittone d’Arezzo

Data i miejsce urodzenia	ok. 1235 Santa Firmina k. Arezzo
Data i miejsce śmierci	1294 Florencja
Narodowość	włoska
Język	włoski
Dziedzina sztuki	liryka: sonet, pieśni, ballady religijne
Multimedia w Wikimedia Commons

Guittone d’Arezzo (ur. ok. 1235, zm. w 1294) – włoski poeta, przedstawiciel liryki toskańskiej XIII wieku^[1][2].

Guittone urodził się około 1235 roku w Santa Firmina koło Arezzo w średniozamożnej rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec był skarbnikiem gminy Arezzo. Guittone nie odebrał żadnego wykształcenia, był samoukiem. W 1257 roku z powodu przekonań politycznych opuścił Toskanię. W 1266 roku, żonaty i obarczony trojgiem dzieci wstąpił jako brat świecki do zgromadzenia Milites Beatae Virginis (zwanego też Frati Gaudenti) głoszącego ideały harmonijnego życia religijnego, pozostającego w zgodzie z wymaganiami społecznymi i dążącego do pogodzenia zwaśnionych stronnictw i zaprzestania walk bratobójczych we Włoszech. Po wstąpieniu do zgromadzenia pozostawił rodzinę poświęcając się głoszeniu zasad ewangelicznych. Potępił wówczas swą młodzieńczą twórczość o tematyce miłosnej. Uwagę swą skierował ku zagadnieniom ascetycznym i moralnym. Pisał religijne laudy dla swego zgromadzenia, a także moralizujące listy do przyjaciół i uczniów. Zmarł w 1294 roku^[3].

Guittone pozostawił po sobie ponad trzysta utworów, wśród których znajduje się 50 pieśni (24 miłosne i 26 o tematyce moralnej), 239 sonetów (138 miłosnych i 101 o tematyce moralnej), a także 12 sonetów składających się na Trattato d’amore (Traktat o miłości) i około 30 listów^[3]. W szeregu utworów poeta pozostaje w kręgu poezji dworskiej: opisuje troski i uciechy kochanków, sławi kobietę jako istotę doskonałą, zdolną napełnić mężczyznę radością i zachęcić go do cnoty. Potrafi też przedstawiać związki miłosne w sposób realistyczny, w sonetach zwanych przez potomnych „libertyńskimi”. Większość jego poezji odnosi się jednak do miejskiej rzeczywistości, w której przyszło mu żyć, do rodzinnego Arezza i Florencji, których losy leżą mu na sercu^[4].

Do najsłynniejszych utworów Guittona należy pieśń Ahi, lasso, or è stagion de doler tanto (O biada, chwila jest teraz, by boleć ogromnie). Została ona napisana po bitwie pod Montaperti (1260), w której florenccy gwelfowie zostali pokonani przez gibelinów sprzymierzonych ze Sieną i królem sycylijskim Manfredem. Guittone, stronnik gwelfów, uważa poniesioną klęskę za koniec partii gwelfów. W gwałtownym, pełnym pasji tonie opłakuje nieszczęście Florencji, wspomina jej dawną świetność i wyklina zdradzieckich gibelinów^[5]. Ojczystej ziemi poświęcone są też: Ahi, dolce terra aretina (Miła ziemio aretyńska) i skierowane do baronów pizańskich Magni baroni certo (Potężni baronowie niechybnie)^[4]. W pieśni Ora se parrà s'eo saverò cantare (Teraz się pokaże, czy pieśni głosić umiem), napisanej po wstąpieniu poety do zgromadzenia „Milites Beatae Virginis Mariae” i uważanej za manifest jego nawrócenia religijnego. Guittone, miłości będącej rodzajem szaleństwa przeciwstawia ideał zaangażowania obywatelskiego i religijnego. Z piewcy miłości staje się nauczycielem moralności i krytykiem zepsucia obyczajów. Pieśń stanowi przy tym nie tyle wyraz kryzysu religijnego i głębokiej zmiany poglądów autora, co raczej efekt procesu dojrzewania i krystalizacji poglądów. Poeta pozostaje bowiem wierny swoim wcześniejszym upodobaniom krasomówczym i dydaktycznym, polemicznemu zaangażowaniu i hermetycznemu stylowi uprawianej poezji^[5]. Do bardziej znanych utworów Guittona należą ponadto dwie ballady religijne: Graziosa e pia (Wdzięczna i pobożna) i Vegna vegna chi vole giocundare (Niechaj przychodzi, kto chce się radować)^[6].

Guittone d’Arezzo wywarł znaczny wpływ na współczesną sobie i późniejszą lirykę – wielu twórców końca XIII i początku XIV wieku powoływało się na niego jako na swego nauczyciela, inni podejmowali z nim gwałtowne polemiki. Twórczości Guittona nie sposób jednoznacznie umieścić w procesie rozwoju poezji włoskiej. Poeci uważani za jego naśladowców często byli starsi od niego, a jego naśladowcy umierali przed mistrzem. Wywodzili się z różnych miast toskańskich. Stosunkowo niezależny był, starszy od Guittona, Bonagiunta Orbicciani z Lukki, prawdopodobnie inicjator kontynuowania tradycji szkoły sycylijskiej w językach Toskanii. Niektóre jego utwory, pisane stosunkowo prostym językiem, wydają się wręcz adaptacjami motywów sycylijskich. Wśród florentyńczyków za uczniów Guittona uważali się Monte Andrea, Dante da Maiano i Chiaro d'Avanzatti. Do Monte Andrei Guittone zaadresował sonet A te, Montuccio (Do ciebie, Montuccio), w którym wyznaczał go na swego następcę. Za przykładem Guittona, Monte podejmował w swych kanconach tematykę miłosną, dając dowody dużej wirtuozerii formalnej. Imię Dante da Maiano znane jest głównie dzięki jego poetyckiej dyspucie z Dantem Alighieri. Natomiast w obfitej twórczości Chiara Davantazziego (ponad 60 pieśni i 120 sonetów) pojawiają się już akcenty zapowiadające nowy, bardziej osobisty styl liryki miłosnej. Do grona naśladowców aretyńczyka należeli również Meo Abbraccavaccia z Pistoi, Pannucio dal Bagno z Pizy, Onesto da Bologna i jedyna kobieta wśród poetów włoskich XIII wieku Compiuta Donzella^[7].

Już za życia Guittona jego twórczość byłam ostro zwalczana przez przedstawicieli nowej szkoły poetyckiej znanej później jako dolce stil nuovo. Jeszcze Dante potrafił docenić jego sztukę poetycką, czemu dał wyraz w Boskiej komedii, umieszczając poetę w czyśćcu, chociaż zarzucał mu zbyt „rozumowe” podejście do miłości. W następnych latach, w związku ze zwycięstwem w poezji włoskiej odmiennej poetyki, sława Guittona przygasła, a jego dzieło uległo prawie całkowitemu zapomnieniu. Z zapomnienia wydobyli jego twórczość dopiero na początku XIX wieku romantycy i to w celu polemicznym – stawiając jego poezję jako przykład sztuki zimnej i wyrachowanej, której źródłem jest mózg, nie serce. Począwszy od połowy XIX wieku badacze zaczęli podkreślać rangę tej poezji i zasługi poety dla dalszego rozwoju literatury włoskiej, w tym także dla poetów dolce stil nuovo, tak wrogo do niego nastawionych. Wskazywano, na porządek, logiczne powiązanie fraz, umiar w korzystaniu ze zjawisk świata fantastycznego, wprowadzenie do poezji motywów realistycznych, jak również na znaczące w stosunku do poezji sycylijskiej wzbogacenie środków językowych poprzez śmiałe korzystanie z łaciny i języka prowansalskiego^[8].

• Józef Heistein: Historia literatury włoskiej. Wrocław: Ossolineum, 1987. ISBN 83-0402122-6. Brak numerów stron w książce
• Mały słownik pisarzy włoskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969. Brak numerów stron w książce
• Piotr Salwa: Szkoła toskańska. W: Historia literatury włoskiej. P. Salwa (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2002. ISBN 83-89100-09-6. Brak numerów stron w książce
• Krzysztof Żaboklicki: Literatura włoska. W: Dzieje literatur europejskich. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977. Brak numerów stron w książce
• Krzysztof Żaboklicki: Historia literatury włoskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-15525-4. Brak numerów stron w książce