Gnidosz dwubarwny

Gnidosz dwubarwny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	gnidosz dwubarwny
	Nazwa systematyczna
	Pedicularis oederi Vahl.; Fors. Dansk. Oek. Plantel. ed. 2: 580 1806
Synonimy
	Pedicularis versicolor Vahlb.;
	Pedicularis versicolor Vahlb.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gnidosz dwubarwny^[4] (Pedicularis oederi Vahl.) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych. Łacińska nazwa gnidosz pochodzi od słowa pedis, czyli wesz. Dawniej za pomocą odwaru z gnidosza tępiono bowiem wszy. Łacińską nazwę gatunkową oederi nadano dla uczczenia niemieckiego botanika Oedera. Polska nazwa gatunkowa pochodzi od dwubarwnych kwiatów^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Azji, Ameryce Północnej (na Alasce) i w Europie; w Alpach, górach Półwyspu Bałkańskiego i w Karpatach. W Polsce wyłącznie w Tatrach (roślina tatrzańska), wszystkie jej stanowiska znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego). Jest tu rośliną średnio pospolitą, miejscami pospolitą^[6]. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.

Morfologia

Łodyga: Prosta i nie rozgałęziająca się, wzniesiona. Osiąga wysokość 5–20 cm. Ma zgrubiałą i otoczoną kilkoma łuskami nasadę. Jest słabo ulistniona, w dolnej części naga, górą rzadko owłosiona^[6].
Liście: O sinawozielonym kolorze i lancetowatym kształcie, pierzastosieczne lub pierzastodzielne. Ich odcinki są podwójnie karbowane i mają tępe wierzchołki^[7].
Kwiaty: Zebrane w szczytowy, gęsty kłos. Kwiaty grzbieciste, wyrastające w kątach przysadek. Dwuwargowy kielich ma 5 nierównych, odgiętych na szczycie ząbków i nie jest rozcięty. Korona ma długość 12–20 mm, dolna warga jest 3-łatkowa, górna dwułatkowa i tworzy dzióbek. Kwiaty są dwubarwne – jasnożółte z czerwoną plamą na górnej wardze. Dolna warga ma orzęsione brzegi i jest podobnej długości, co górna. Pręciki 4, dwusilne^[6].
Owoc: Zawierająca jasnobrunatne nasiona torebka o długości ok. 1,5 cm zakończona dzióbkiem^[6].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina. Kwitnie od czerwca do sierpnia, jest owadopylna. Jest półpasożytem, pasożytującym na korzeniach roślin^[6].
Siedlisko: Porasta murawy, wilgotne upłazy, szczeliny skalne. Rośnie na podłożu wapiennym od regla dolnego aż po piętro turniowe, głównie jednak w piętrze subalpejskim i alpejskim^[5].
Fitosocjologia: W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Seslerion tatrae^[8].

Zagrożenia i ochrona

Tak jak pozostałe rodzime gatunki gnidosza roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną (od 2004 r.). Nie jest zagrożony^[6].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie i rośliny pasożytnicze.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-11].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-01-11].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[mirek-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[mirkowa-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[szafer-7] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]