Brama Żuławska

Brama Żuławska
pierwotnie Brama Długich Ogrodów

nr rej. 318 z 27 lutego 1967[1]
Strona zewnętrzna bramy
Państwo	Polska
Miejscowość	Gdańsk
Adres	ul. Długie Ogrody
Typ budynku	brama miejska
Architekt	Jan Strakowski
Ukończenie budowy	1628
Położenie na mapie Gdańska Brama Żuławska pierwotnie Brama Długich Ogrodów
Położenie na mapie Polski Brama Żuławska pierwotnie Brama Długich Ogrodów
Położenie na mapie województwa pomorskiego Brama Żuławska pierwotnie Brama Długich Ogrodów
54°20′54,492″N 18°40′07,990″E/54,348470 18,668886
Multimedia w Wikimedia Commons

Brama Żuławska (pierwotnie Brama Długich Ogrodów; niem. Langgarter Tor) – zabytkowa brama miejska w Gdańsku, znajdująca się w Śródmieściu w obrębie ulicy Długie Ogrody, na jej wschodnim końcu prowadzącym na Żuławy.

W końcu XVI wieku I Rzeczpospolita znajdowała się w długotrwałym konflikcie zbrojnym ze Szwecją. Bezpośrednie zagrożenie wojenne spowodowało, że władze Gdańska zdecydowały o ufortyfikowaniu miasta zgodnie z najnowszą ówcześnie sztuką obronną^[2], zastępując umocnienia średniowieczne. W latach 1623–1638 został zbudowany od strony południowej i wschodniej ciąg czternastu bastionów typu staroholenderskiego, według projektu Korneliusza van den Boscha^[3]. Langgarter Tor była jedną z czterech nowożytnych bram miasta, jednej na każdą stronę świata, w otaczającym pierścieniu wałów ziemnych. Pozostałymi bramami były: Brama Wyżynna (z lat 1574–1575), Brama Nizinna (z 1626 roku) i nieistniejąca Brama św. Jakuba (z lat 1625–1635).

Brama Długich Ogrodów została zaprojektowana przez gdańskiego architekta Jana Strakowskiego. Zlokalizowana na wschodnim krańcu miasta, chroniła wjazd od strony Żuław. Wzniesiona została w 1628 roku – rok ten znajduje się na froncie budowli, od strony wschodniej. Również od tej strony budynek ozdobiony jest kartuszem z herbem Gdańska. Brama została zbudowana z cegły i piaskowca. Była umieszczona w kurtynie wału ziemnego (pomiędzy bastionami), dzięki czemu była flankowana przez dwa sąsiednie bastiony „Lew” i „Wół”. Dodatkowym zabezpieczeniem bramy była fosa, w postaci Opływu Motławy. Komunikację umożliwiał centralny, szeroki i sklepiony przejazd oraz dwa boczne przejścia dla pieszych. Nad przejazdem mieściła się izba straży. Brama była mniej ozdobna niż Brama Wyżynna i Brama Nizinna.

Wały ziemne otaczały bramę do przełomu XIX i XX wieku. Z upływem czasu fortyfikacje straciły znaczenie militarne i stały się przestarzałą przeszkodą, znacznie utrudniającą rozwój i funkcjonowanie miasta. Od końca XIX wieku rozpoczęto w Gdańsku likwidowanie wałów i zasypywanie fosy. Zasypaniu uległa cała zachodnia odnoga Opływu Motławy. Podczas II wojny światowej w 1945 roku brama uległa niewielkim zniszczeniom i w 1949 roku została wyremontowana.

Współcześnie używana jest nazwa „Brama Żuławska”. Nie należy mylić jej z nieistniejąca Bramą Żuławską (Elbląską) zbudowaną kilkaset metrów dalej na wschód, na Knipawie dla wzmocnienia Langgarter Tor, w dodatkowym, zewnętrznym pierścieniu wałów.

• 
  Strona wewnętrzna bramy, nad przejazdem izba straży
• 
  Herb Gdańska
• 
  Brama z fosą i bastionami na planie z 1885 roku

• zabytki i inne obiekty turystyczne w Gdańsku

• Edmund Cieślak [red.]: Historia Gdańska, Tom II 1454–1655, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1982, ISBN 83-215-3244-6
• Jacek Friedrich, Gdańskie zabytki architektury do końca XVIII w., Gdańsk 1995, ISBN 83-7017-606-2
• Bramy miejskie. [w:] Encyklopedia Gdańska [on-line]. Fundacja Gdańska, 2012 (aktualizacja 2 lip 2014). [dostęp 2014-10-22].