Brzozowice

Panorama Brzozowic i Kamienia (po prawej część śródmieścia z Kalwarią i Bazyliką NMP)

Brzozowice

Dzielnica Piekar Śląskich
Zabudowania przy ulicy Oświęcimskiej w 2018 roku
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Piekary Śląskie
Data założenia	XIII
W granicach Piekar Śląskich	1975
SIMC	0942162
Powierzchnia	5,70[a] km²
Populacja (2007) • liczba ludności	11448[a]
• gęstość	2008[a] os./km²
Położenie na mapie Piekar Śląskich

Brzozowice (niem. Brzezowitz) − dzielnica Piekar Śląskich, położona w południowo-wschodniej części miasta, nad Brynicą.

Według Heinricha Adamy'ego niemiecka nazwa Brzezowitz powstała ze starszej, słowiańskiej formy Brzosowice, wywodzącej się ze słowiańskich nazw drzewa brzoza i zarośli brzezina („von brzoza, brzezina = Birke”), zaś jej sens (znaczenie) w języku niemieckim to 'Birkendorf' (pol. 'brzozowa wieś')^[1].

Osada położona nad Brynicą była już wzmiankowana w XIII wieku. W spisanym po łacinie dokumencie z października 1277 biskup krakowski Paweł zakłada parafię kamieńską, do której zostaje włączona wieś Brzozowice – wymieniona w nim jako "Bresowi Iasd" czyli brzozowy ujazd lub brzozowy jaz^[2].

W XVI wieku były już tu 44 szyby kopalń rud, a w XVIII wieku istniał w Brzozowicach piec do odlewania żelaza sztabowego. Szybki rozwój osady datuje się dopiero od XIX wieku, związane to było z rozwojem górnictwa. W XIX wieku (przed 1840 rokiem^[3]) działała niewielka kopalnia węgla kamiennego Henrietta^[4]. W latach 1857–1934 czynna była kopalnia rud cynku Cecylia, działała także kopalnia rud cynku Brzozowice^[3], a w latach 1927-1990 huta Krystyn. Brzozowice składały się przez długi czas z części wiejskiej i obszaru dworskiego, który należał do siemianowickich Donnersmarcków, przy którym prowadzono dużą hodowlę owiec^[3]. Obszar dworski został włączony do gminy Brzozowice w 1924 roku^[3].

W roku 1933 Kamień wraz z Brzozowicami utworzył jedną gminę. Na początku II wojny światowej – 6 września 1939 roku, przed ratuszem zostali rozstrzelani: Emil Mutwil i Paweł Ogaza. Dyrektor szkoły podstawowej Jan Demarczyk został stracony 17 września 1939 w lesie pod Strzybnicą (obecnie Tarnowskie Góry). W dniu 18 listopada 1941 roku odbyła się egzekucja – gestapo powiesiło: Józefa Hadasia, Huberta Hatko i Teodora Tomę. W roku 1947 wieś Brzozowice-Kamień uznano za gminę o charakterze miejskim, w 1954 roku awansowała ona do rangi osiedla, a w roku 1962 otrzymała prawa miejskie. Od 1975 w granicach miasta Piekary Śląskie.

W rejestrze zabytków województwa śląskiego znajduje się jeden zabytek Brzozowic, jest to kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kamieniu.

Inne starsze obiekty w dzielnicy to:

• chata kryta papą z połowy XIX wieku, ul. Piekarska 36
• dawna szkoła ludowa z 1896 roku, ul. Oświęcimska 1
• szkoła z 1932 roku (obecna MSP nr 12 im. Jana Demarczyka), ul. Związkowa
• krzyż kamienny z końca XIX wieku, róg ul. Oświęcimskiej i Konarskiego
• domy i kamienice przy ul. Piekarskiej, Oświęcimskiej, I Armii Wojska Polskiego i Lotników
• pozostałości huty Krystyn działającej w latach 1927-1990
• Szkoła z 1920 roku (obecna MSP nr 13 im. Powstańców Śląskich, ul. Jana Długosza 96

• Park Trzech Bohaterów
• skwer nad Brynicą
• Aleja Jesionów, ul. Konarskiego

• pomnik ku czci poległych w latach 1939-1945 – Park Trzech Bohaterów
• tablica na miejscu stracenia J. Hadasia, H. Hatki i T. Tomy – Park Trzech Bohaterów

• Franciszek Piekosiński: Monumenta Meadievii Historica. Codex diplomaticus Poloniae minoris, Volumes 9-10. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1886, s. 45-46.
• Piekary Śląskie – Informator o walorach krajoznawczych i kulturowych, Herbert Gawlik, Wydawca: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", Piekary Śląskie 1999
• J. Pyrlik: Brzozowice. W: Dzieje pracy Górnego Śląska. 1922–1927. Henryk Cepnik (red.). Lwów – Katowice: Nakładem „Straży Polskiej”, 1927.

• Brzozowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 733 .