Brygada KOP „Nowogródek”

Brygada KOP „Nowogródek”

2 Brygada Ochrony Pogranicza

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1924
Rozformowanie	1937
Nazwa wyróżniająca	„Nowogródek”
Dowódcy
Pierwszy	płk Józef Olszyna-Wilczyński
Ostatni	płk Romuald Kohutnicki
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Baranowicze Nowogródek
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	Piechota
Podległość	Dowództwo KOP

Brygada KOP „Nowogródek” – brygada piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.

We wrześniu 1924 powołano Korpus Ochrony Pogranicza. 2 Brygada Ochrony Pogranicza zorganizowana została w pierwszym etapie formowania Korpusu. Podstawą formowania był rozkaz szefa Sztabu Generalnego nr L. dz. 12044/O.de B./24 z dnia 27 września 1924^[1].

Zorganizowano ją w październiku 1924, na terenie województwa nowogródzkiego. 2 oraz 3 Brygadę formowały okręgi: I Warszawa, III Grodno i IX Brześć. W skład 2 Brygady weszły: 6 batalion graniczny, 8 batalion graniczny, 9 batalion graniczny, 2 szwadron kawalerii, 9 szwadron kawalerii i 10 szwadron kawalerii. Przegrupowanie do miejsca przeznaczenia brygada rozpoczęła 27 października 1924. Oddziały brygady rozwinęły się od Lubienia na południu do Rakowa na północy i rozpoczęły służbę ochronną w pasie o szerokości 162 km i głębokości 30 km^[2]. Dowództwo brygady rozmieszczono w Baranowiczach^[3] przy ulicy Szosowej 42^[1][4].

W 1926 zorganizowano na szczeblu brygady szkołę podoficerską dla niezawodowych podoficerów piechoty^[5]. Szkoła stacjonowała w Klecku przy 9 batalionie granicznym^[6]. Latem 1928 zlikwidowana została szkoła podoficerska. W jej miejsce, oraz w miejsce identycznych szkół funkcjonujących w pozostałych brygadach, w twierdzy Osowiec utworzony został batalion szkolny KOP^[5]. Ponadto przy 2 Brygadzie OP zorganizowano Szkołę Tresury Psów Meldunkowych. Szkoła stacjonowała w Klecku przy 9 batalionie granicznym^[6].

W 1928 brygada ochraniała odcinek granicy państwowej długości 180,099 kilometrów^[7].

Aby zapewnić odpowiednią liczbę żołnierzy z wyszkoleniem saperskim, 1 kwietnia 1928 utworzono brygadowy ośrodek wyszkolenia pionierów przy 9 batalionie granicznym w Klecku^[7].

W 1931^[a] zorganizowano kompanie saperów dla poszczególnych brygad Korpusu Ochrony Pogranicza^[9] zorganizowano kompanie saperów dla poszczególnych brygad Korpusu Ochrony Pogranicza^[9]. Dzieliły się na cztery typy, a nazwy przybierały od macierzystych jednostek. Brygada „Nowogródek” otrzymała kompanię typu III. Kompanie tego typu miały dwa plutony po trzy drużyny i drużynę gospodarczą. Etat kompanii wynosił 3 oficerów, 9 podoficerów i 80 szeregowców^[8].

31 stycznia 1934 została zlikwidowana Szkoła Tresury Psów Meldunkowo-Śledczych KOP w Klecku^[10]. Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”. Jej wynikiem było między innymi rozformowanie Brygady KOP „Nowogródek”^[11]. Pułk KOP „Wołożyn” został podporządkowany bezpośrednio dowódcy korpusu, a pozostałe pododdziały weszły w skład pułku KOP „Snów”^[12][13].

• Dowództwo 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach
• 6 batalion graniczny w Iwieńcu
• 8 batalion graniczny w Stołpcach
• 9 batalion graniczny w Klecku
• 2 szwadron kawalerii w Iwieńcu
• 10 szwadron kawalerii w Radziwiłłmontach

Struktura 2 Brygady Ochrony Pogranicza w 1927^[14][3]

• Dowództwo 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach
• 8 batalion graniczny
• 9 batalion graniczny
• 27 batalion odwodowy
• 9 szwadron kawalerii
• 10 szwadron kawalerii
• 4 szkolny szwadron kawalerii?
• szkoła podoficerów niezawodowych brygady
• szkoła tresury psów meldunkowych KOP w Klecku
• pluton żandarmerii przy 2 BOP

Struktura Brygady KOP „Nowogródek” w styczniu 1934^[15]

• Dowództwo Brygady KOP „Nowogródek”
• pułk KOP „Wołożyn”
• batalion KOP „Stołpce”
• batalion KOP „Kleck”
• batalion KOP „Snów”
• szwadron kawalerii KOP „Stołpce”
• szwadron kawalerii KOP „Radziwiłłmonty”
• kompania saperów KOP „Stołpce”
• Szkoła Tresury Psów Meldunkowo-Śledczych KOP w Klecku

Dowódcy brygady

• płk sap. Józef Olszyna-Wilczyński (10 X 1924^[16] – XI 1925 → dowódca 1 Brygady OP^[17])
• płk piech. Stefan Wiktor Pasławski (27 XI 1925^[18] – 17 II^[18] / 6 V 1926 → dowódca 6 Brygady OP^[19])
• mjr piech. Kazimierz Niedźwiedzki (wz. 17 II – 1 VIII 1926)^[18]
• płk piech. Bolesław Antoni Fijałkowski (6 V^[20] – VII 1926 → dowódca 5 Brygady OP^[21])
• płk piech. Bronisław Ostrowski (1 VIII 1926 – 3 III 1928^[18] → dyspozycja Ministra Skarbu^[22])
• płk piech. Stanisław Juszczacki (20 II 1928^[22][18] – 22 XI 1930^[23]  → dyspozycja I wiceministra i szefa Administracji Armii^[24])
• płk piech. dr Jerzy Roman Trojanowski (7 I 1931 – 12 XI 1935)^[18]
• płk piech. Romuald Kohutnicki (12 XI 1935 – III 1937^[18] → dyspozycja Ministra Spraw Wojskowych^[25])
• ppłk dypl. Tadeusz Puszczyński (wz. 1 XI 1936 – 15 III 1937^[18])

Szefowie sztabu

• mjr dypl. piech. Jerzy Oskierka-Kramarczyk (1927 – 7 VI 1930 → dowódca baonu w 1 pspodh)
• kpt. dypl. piech. Tadeusz Jan Tokarz (od 7 VI 1930^[26])
• kpt. dypl. Stanisław II Gawroński (do 9 XII 1932 → Dowództwo KOP^[27])
• kpt. dypl. Jan Antoni Becher (9 XII 1932^[27] – 7 VI 1934 → szef sztabu Brygady KOP „Grodno”^[28])
• mjr dypl. Ludwik Marian Sobolewski (od 7 VI 1934^[29])

Oficerowie sztabu brygady

• mjr piech. Kazimierz Niedźwiedzki (31 X 1924^[30][31] – 1927 → dowódca 6 baonu granicznego)
• kpt. SG Wielisław Krajowski (25 VI – 6 VIII 1927 → referent w DOK IX)
• mjr SG Jerzy Oskierka-Kramarczyk (6 VIII – ? 1927 → szef sztabu brygady)

Obsada oficerska 30 września 1928^[23] :

• dowódca brygady – płk Stanisław Juszczacki
• szef sztabu mjr szt. gen. Jerzy Oskierka-Kramarczyk
• kierownik referatu wywiadowczego – kpt. Tadeusz Bruniewski
• oficer referatu wywiadowczego – kpt. Antoni Laskowski^[b]
• oficer ordynansowy – por. Leon Modzelewski
• oficer sztabu – por. Kazimierz Biskupski
• oficer nadetatowy – por. Franciszek Kurka

• Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1931/32 r.. Wydawnictwo Ministerstwa Poczt i Telegrafów, 1931.
• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924–1939. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2009. ISBN 978-83-88178-71-9.
• Małgorzata Gwara, Magdalena Lewnau, Beata Czekaj-Wiśniewska: Korpus Ochrony Pogranicza. Jednodniówki w zbiorach Centralnej Biblioteki Wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Polonia Militaris, 2006. ISBN 83-60619-03-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• IwonaI. Wiśniewska IwonaI., KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Nowogródek»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013 .
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Wykaz zmian stanu oficerów Brygady KOP „Nowogródek” w latach 1927–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.182/17.)