Bothrops
| Bothrops[1] | |||
| Wagler, 1824[2] | |||
 Przedstawiciel rodzaju – żararaka lancetowata (B. atrox) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina |
Elapoidea | ||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
Bothrops | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Bothrops megaera Wagler, 1824 (= Bothrops leucurus Wagler, 1824) | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Bothrops – rodzaj jadowitych węży z podrodziny grzechotników (Crotalinae) w rodzinie żmijowatych (Viperidae). Nazwa rodzajowa, Bothrops, wywodzi się od greckich słów βόθρος, bothros, oznaczających „wgłębienie” i ὄψ, ops, oznaczających „oko” lub „twarz”, razem stanowiących aluzję do wrażliwych na ciepło receptorów. Węże tego rodzaju są odpowiedzialne za więcej zgonów ludzi w obu Amerykach niż jakakolwiek inna grupa jadowitych węży[6]. Obecnie rozpoznaje się 45 gatunków[7].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Większość gatunków żyje na terenach Ameryki Południowej na wschód od Andów, z wyjątkiem Urugwaju, południowego Paragwaju oraz południowej i środkowej Argentyny. B. osbornei, B. punctatus i B. asper zasiedlają też obszary Peru, Ekwadoru i Kolumbii na zachód od Andów, a B. asper zasiedla także Amerykę Środkową od Panamy po Meksyk. Dwa gatunki żyją na wyspach na Morzu Karaibskim (B. caribbaeus na Saint Lucia, B. lanceolatus na Martynice)[5][8][9]. Ich środowiskiem są bujne lasy tropikalne. Są wężami nadrzewnymi, które spędzają prawie całe swoje życie wśród nisko położonych gałęzi drzew, szczególnie w pobliżu rzek i strumieni lub na skraju lasu. Zabijają ofiary, posługując się jadem.
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]Długość węża wynosi od 45 cm do 220 cm. Ich głowa jest szeroka i wyraźnie odcina się od części szyjnej. Najbardziej charakterystyczną cechą tych węży jest rząd kolczastych łusek nad każdym okiem, które wyglądem przypominają brwi. Gatunki żararak mają bardzo różnorodne ubarwienie. Znane są formy całkowicie rudobrązowe, które posiadają rozmaite czarne, białe lub czerwone plamki, istnieją też gatunki szarobrązowe lub cytrynowożółte.
Metoda polowania
[edytuj | edytuj kod]Żararaki prowadzą nocny tryb życia i żywią się prawie wszystkimi drobnymi zwierzętami, które żyją w ich środowisku. Mogą polować na małe ssaki, ptaki i ich pisklęta, jaszczurki i żaby. Wąż, leżąc spokojnie, czeka na ofiarę, którą chwyta pyskiem i trzyma, dopóki nie zadziała jego jad, co zwykle jest sprawą kilku minut.
Jad węża działa, wywołując u ofiary silny krwotok wewnętrzny. Następnie zdobycz jest połykana w całości.
Wszystkie gatunki mają jedną wspólną cechę – posiadają po każdej stronie głowy pod oczami jamki, które wyglądają jak duże otwory nosowe. Cienka błona, która wyściela dno jamek, jest usiana receptorami (w liczbie od 500–1500 na mm²), które mogą rejestrować małe różnice temperatury. Receptory te są tak czułe, że potrafią wykryć różnice temperatur sięgające 0,002 °C i umożliwiają wężom zlokalizowanie obiektów o 0,1 °C cieplejszych lub zimniejszych niż otoczenie. Błona i receptory w jamkach funkcjonują podobnie jak źrenica w oku. Położona nad nimi warga rzuca cienie cieplne, tak by wąż mógł określić kierunek, z którego dochodzi ciepło, a ponieważ pola widzenia dwóch jamek zachodzą na siebie, zwierzę odczuwa bodźce temperaturowe stereoskopowo.
Dawniej uważano, że jamki są narządami węchu lub słuchu (węże nie mają uszu). Sugerowano też, że mogą być organami rejestrującymi wibracje powietrza o niskiej częstotliwości. Dopiero w roku 1892 zauważono, że grzechotnika przyciąga zapalona zapałka. Następnie odkryto, że pytony mają na wargach receptory, które są wrażliwe na ciepło. Pierwsze eksperymenty na grzechotnikach rozwiały ostatnie wątpliwości co do roli jamek, jako detektorów temperatury.
Żararaki są wężami jadowitymi. Atakują one jednak tylko wtedy, gdy są sprowokowane lub złapane.
Węże tego rodzaju są odpowiedzialne za więcej ofiar śmiertelnych w obu Amerykach niż jakakolwiek inna grupa jadowitych węży. Pod tym względem najważniejszymi gatunkami są B. asper, B. atrox i B. jararaca. Bez leczenia śmiertelność szacuje się na około 7%, ale po leczeniu zmniejsza się do 0,5-3%.
Typowe objawy zatrucia obustronnego obejmują natychmiastowy piekący ból, zawroty głowy, nudności, wymioty, pocenie się, ból głowy, masywny obrzęk ugryzionej kończyny, krwotoczne pęcherzyki, miejscową martwicę, krwawienie z nosa i dziąseł, wybroczyny, rumień, niedociśnienie, tachykardię, koagulopatię z hipofibrinogenemią i małopłytkowość, hematemesis, smoliste stolce, krwawienie z nosa, krwiomocz, krwotok śródmózgowy i niewydolność nerek wtórną do niedociśnienia i dwustronnej korowej martwicy. Zwykle wokół miejsca ukąszenia występuje przebarwienie, a na tułowiu lub kończynach mogą pojawić się wysypki.
Ogólnie śmierć jest następstwem niedociśnienia wtórnego, niewydolności nerek i krwotoku wewnątrzczaszkowego[10].
Tak jak prawie wszystkie grzechotnikowate, żararaki rodzą w pełni uformowane młode. Do kopulacji dochodzi wśród gałęzi, samica po zapłodnieniu zatrzymuje jaja w swym ciele. W przeciwieństwie do jaj większości węży, które są otoczone pergaminową osłonką, zarodki żararaki otacza cienka, przezroczysta błona. Każdego roku samica może wydać na świat 12 lub więcej młodych. Świeżo urodzone potomstwo jest wyposażone w aparat jadowy i poluje na małe jaszczurki i żabki, dopóki nie urośnie do takiej wielkości, aby móc dawać sobie radę z większą zdobyczą. Żararaki łatwo rozmnażają się w niewoli i często mogą żyć w takich warunkach ponad 16 lat.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Bothrops: gr. βoθρος bothros „rów, wgłębienie”[11]; ωψ ōps, ωπος ōpos „oko”[12].
- Bothriopsis: rodzaj Bothrops Wagler, 1824; gr. οψις opsis „wygląd”[12][3]. Gatunek typowy: Bothriopsis quadriscutatus Peters, 1861 (Bothrops taeniatus Wagler, 1824).
- Rhinocerophis: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos, pysk”[13]; κερας keras, κερατος keratos „róg”[14]; οφις ophis, οφεως opheōs „wąż”[15]. Gatunek typowy: Rhinocerophis nasus Garman, 1881 (= Bothrops ammodytoides Leybold, 1873).
- Bothropoides: rodzaj Bothrops Wagler, 1824; gr. -οιδης -oidēs „przypominający”[5]. Gatunek typowy: Bothrops neuwiedi Wagler, 1824.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące gatunki[8]:
- Bothrops alcatraz
- Bothrops alternatus – żararaka urutu[16]
- Bothrops ammodytoides
- Bothrops asper
- Bothrops atrox – żararaka lancetowata[16]
- Bothrops ayerbei
- Bothrops barnetti
- Bothrops bilineatus – żararaka paskowana[16]
- Bothrops brazili – żararaka brazylijska[17]
- Bothrops caribbaeus
- Bothrops chloromelas
- Bothrops cotiara
- Bothrops diporus
- Bothrops erythromelas
- Bothrops fonsecai
- Bothrops insularis – żararaka wyspowa[16]
- Bothrops itapetiningae - żararaka kotiarinia[18]
- Bothrops jararaca – żararaka pospolita[16][18]
- Bothrops jararacussu – żararaka żararakusu[17]
- Bothrops jonathani
- Bothrops lanceolatus
- Bothrops leucurus
- Bothrops lojanus
- Bothrops lutzi
- Bothrops marajoensis
- Bothrops marmoratus
- Bothrops matogrossensis
- Bothrops medusa
- Bothrops monsignifer[19]
- Bothrops moojeni
- Bothrops muriciensis
- Bothrops neuwiedi
- Bothrops oligolepis
- Bothrops osbornei
- Bothrops otavioi
- Bothrops pauloensis
- Bothrops pictus
- Bothrops pirajai
- Bothrops pubescens
- Bothrops pulcher
- Bothrops punctatus
- Bothrops sanctaecrucis
- Bothrops sazimai[20]
- Bothrops sonene[21]
- Bothrops taeniatus – żararaka żółtopasa[17]
- Bothrops venezuelensis – żararaka wenezuelska[18]
Fenwick i współpracownicy (2009) przenieśli tradycyjnie zaliczane do rodzaju Bothrops gatunki B. alternatus (żararaka urutu), B. ammodytoides, B. cotiara, B. fonsecai, B. itapetiningae i B. jonathani do rodzaju Rhinocerophis, a gatunki Bothrops alcatraz, B. diporus, B. erythromelas, B. insularis (żararaka wyspowa), B. jararaca (żararaka), B. lutzi, B. matogrossensis, B. neuwiedi, B. pauloensis i B. pubescens – do rodzaju Bothropoides[5]. Z analizy filogenetycznej przeprowadzonej przez Carrasco i jego współpracowników (2012) wynika jednak, że gatunki pozostawione przez Fenwick i jego współpracowników (2009) w rodzaju Bothrops nie tworzą kladu, do którego nie należeliby również przedstawiciele rodzajów Bothriopsis, Bothropoides i Rhinocerophis; autorzy na tej podstawie zsynonimizowali te trzy rodzaje z rodzajem Bothrops, przenosząc wszystkie zaliczane do nich gatunki do tego ostatniego rodzaju[22]. Campbell i Lamar (2004) przenieśli gatunek B. colombianus do rodzaju Bothrocophias[23].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bothrops, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ J.G. Wagler: Serpentum Brasiliensium species novae ou, Histoire naturelle des espèces nouvelles de serpens: recueillies et observées pendant le voyage dans l’intérieur du Brésil dans les années 1817, 1818, 1819, 1820, exécuté par ordre de sa majeste le roi de baviere, pobliée par Jean de Spix, Chevalier de l’ordre civil de la Couronne de Baviere, Membre de l’Academie Royale de Munich, Conservaleur du Musee zoologique , zootomique et ethnographique, Membre de l’Academie des Curieux de la Nature etc. Monachii: Typis F.S. Hübschmanni, 1824, s. 50. (łac.).
- ↑ a b W.C.H. Peters. Beschreibung von zwei neuen Schlangen vor, Mizodon variegatus aus Westafrika und Bothriopsis quadriscutata. „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1861 (1), s. 359, 1862. (niem.).
- ↑ S. Garman. New and little-known Reptiles and Fishes in the Museum Collections. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 8, s. 85, 1880–1881. (ang.).
- ↑ a b c d A.M. Fenwick, R.L. Gutberlet, J.A. Evans & Ch.L. Parkinson. Morphological and molecular evidence for phylogeny and classification of South American pitvipers, genera Bothrops, Bothriopsis, and Bothrocophias (Serpentes: Viperidae). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 156 (3), s. 617–640, 2009. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2008.00495.x. (ang.).
- ↑ Jonathan A. Campbell, TŚhaka A. Touré, Snake species of the world : a taxonomic and geographic reference, Washington, DC: Herpetologists' League, 1999–, ISBN 1-893777-01-4, OCLC 42256497 [dostęp 2021-01-06].
- ↑ Mohamed A. Ghoneim, Integrated Hospital Information System, 2006 ITI 4th International Conference on Information & Communications Technology, IEEE, grudzień 2006, DOI: 10.1109/itict.2006.358220, ISBN 0-7803-9770-3 [dostęp 2021-01-06].
- ↑ a b P. Uetz & J. Hallermann: Genus: Bothrops. The Reptile Database. [dostęp 2019-11-18]. (ang.).
- ↑ R. Midtgaard: Bothrops. RepFocus. [dostęp 2019-11-18]. (ang.).
- ↑ William W. Lamar, The venomous reptiles of the Western Hemisphere, Ithaca: Comstock Pub. Associates, 2004, ISBN 0-8014-4141-2, OCLC 52047308 [dostęp 2021-01-06].
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 33.
- ↑ a b Jaeger 1944 ↓, s. 155.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 197.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 44.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 154.
- ↑ a b c d e W. Juszczyk: Gady i płazy. Wyd. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986, s. 73, 235, 236, 237, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0043-4.
- ↑ a b c Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 415. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b c W. Jaroniewski: Jadowite węże świata. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1988, s. 100-105. ISBN 83-02-00977-6.
- ↑ J. Timms, J.C. Chaparro, P.J. Venegas, D. Salazar-Valenzuela, G. Scrocchi, J. Cuevas, G. Leynaud & P.A. Carrasco. A new species of pitviper of the genus Bothrops (Serpentes: Viperidae: Crotalinae) from the Central Andes of South America. „Zootaxa”. 4656 (1), s. 99–120, 2019. DOI: 10.11646/zootaxa.4656.1.4. (ang.).
- ↑ F.E. Barbo, J.L. Gasparini, A.P. Almeida, H. Zaher, F.G. Grazziotin, R.B. Gusmão, J.M.G. Ferrarini & R.J. Sawaya. Another new and threatened species of lancehead genus Bothrops (Serpentes, Viperidae) from Ilha dos Franceses, Southeastern Brazil. „Zootaxa”. 4097 (4), s. 511–529, 2016. DOI: 10.11646/zootaxa.4097.4.4. (ang.).
- ↑ P.A. Carrasco, F.G. Grazziotin, R.S.C. Farfán, C. Koch, J.A. Ochoa, G.J. Scrocchi, G.C. Leynaud & J.C. Chaparro. A new species of Bothrops (Serpentes: Viperidae: Crotalinae) from Pampas del Heath, southeastern Peru, with comments on the systematics of the Bothrops neuwiedi species group. „Zootaxa”. 4565 (3), s. 301–344, 2019. DOI: 10.11646/zootaxa.4565.3.1. (ang.).
- ↑ P.A. Carrasco, C.I. Mattoni, G.C. Leynaud & G.J. Scrocchi. Morphology, phylogeny and taxonomy of South American bothropoid pitvipers (Serpentes, Viperidae). „Zoologica Scripta”. 41 (2), s. 109–124, 2012. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2011.00511.x. (ang.).
- ↑ J.A. Campbell, W.W. Lamar: The venomous reptiles of the Western Hemisphere. Ithaca, NY: Comstock Publishing Associates, 2004. ISBN 0-801-44141-2.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).