Błękitna Dywizja

250 Dywizja Piechoty

250. Infanterie Division

Agustín Aznar i Mora Figueroa, znani żołnierze dywizji, na froncie wschodnim
Historia
Państwo	Hiszpania  III Rzesza
Sformowanie	20 lipca 1941
Rozformowanie	20 października 1943
Nazwa wyróżniająca	Błękitna
Tradycje
Kontynuacja	Błękitny Legion
Dowódcy
Pierwszy	Agustín Muñoz Grandes
Ostatni	Emilio Esteban Infantes
Działania zbrojne
front wschodni (II wojna światowa) blokada Leningradu
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe
Formacja	Wehrmacht
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	L Korpus Armijny[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Błękitna Dywizja (hiszp. La División Azul, niem. Blaue Division) lub 250 hiszpańska dywizja ochotnicza – formacja wojskowa z okresu II wojny światowej, złożona z hiszpańskich frankistów, którzy walczyli u boku armii niemieckiej na froncie wschodnim przeciwko Armii Czerwonej w okresie od 20 lipca 1941 do 20 października 1943. Oficjalna nazwa hiszpańska formacji brzmiała Division Española de Voluntarios (Hiszpańska Dywizja Ochotnicza), w języku niemieckim 250 Infanterie Division (spanische) (250 Dywizja Piechoty (hiszpańska)).

Po ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 roku działacze hiszpańskiej Falangi przystąpili do organizowania formacji wojskowej do walki u boku armii niemieckiej. Miał to być gest rewanżu za pomoc jakiej III Rzesza udzieliła Francisco Franco podczas wojny domowej w Hiszpanii wysyłając Legión Cóndor.

24 czerwca 1941 roku w centrum Madrytu miała miejsce antyradziecka manifestacja członków Falangi. Okrzyk Rusia es culpable! („Rosja jest winna”) stał się hasłem frankistów deklarujących gotowość walki z „wrogami Europy”, Rosją i „bezbożnym komunizmem”. 28 czerwca 1941 rząd Franco wezwał Hiszpanów do wstępowania w szeregi tej ochotniczej formacji. W pierwszym miesiącu zgłosiło się 70 tysięcy, z czego wybrano 18 tysięcy^[2]. Jej odpowiednikiem lotniczym była Błękitna Eskadra^[2].

Dywizja była formowana przez Wehrmacht na poligonie Grafenwähr na mocy rozkazu z 20 lipca 1941 roku, poza falą mobilizacyjną, w XII Okręgu Wojskowym.

Wchodzące w skład pułków bataliony formowano we wszystkich większych miastach Hiszpanii: Madrycie, Saragossie, Sewilli, Ceucie, Valladolid, La Coruna, Burgos, Walencji i Barcelonie. Podczas werbunku zgłosiło się ok. 70 tys. ochotników, z czego wybrano 18 tysięcy. Równolegle formowano pułk artylerii, jednostki towarzyszące oraz zaplecze. Początkowo powstał problem tego jakie mundury mogą nosić żołnierze dywizji – Hiszpania nie była oficjalnie w stanie wojny z ZSRR, więc oficjalnie nie można było używać mundurów armii hiszpańskiej. Wybrnięto z problemu tworząc uniform kombinowany, składający się z błękitnej bluzy mundurowej Falangi (stąd nazwa dywizji), czerwonego beretu hiszpańskich monarchistów – karlistów i oliwkowych bryczesów z munduru hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej. Nieoficjalnie jednak wielu ochotników, szczególnie oficerów, nosiło zwykłe mundury wojskowe. Dowódcą dywizji został gen. Agustín Muñoz Grandes, doświadczony frankistowski dowódca z czasów wojny domowej i jednocześnie zwolennik przystąpienia Hiszpanii do wojny po stronie państw Osi.

Zdaniem publicysty historycznego Tymoteusza Pawłowskiego, organizując „Błękitną Dywizję” Franco pogłębiał przyjazne stosunki z Niemcami, które naciskały na włączenie się Hiszpanii do wojny, nie narażając się przy tym zbytnio Wielkiej Brytanii, z którą współpraca była konieczna dla zapewniania dostaw ropy naftowej, a przy tym walczył ze znienawidzonym komunizmem, dając zarazem „zajęcie” części sfrustrowanych bezczynnością weteranów wojny domowej oraz najaktywniejszym germanofilom^[3].

13 lipca wyruszył pierwszy pociąg z ochotnikami z Madrytu do Niemiec. Niemcy wyposażyli hiszpańską dywizję w standardowy sprzęt Wehrmachtu, włącznie z umundurowaniem. Jednostka została też przemianowana na 250 Dywizję Piechoty i włączona w skład 16 Armii. Drogę na front, w rejon Nowogrodu Wielkiego żołnierze przebyli do Suwałk pociągiem, a pozostałe 1300 km pieszo, gdyż Niemcy nie dostarczyli przewidzianych dla tej dywizji ciężarówek.

Dywizja walczyła na północy ZSRR nad rzeką Wołchow i jeziorem Ilmeń, następnie wzięła udział w blokadzie Leningradu, biorąc udział w odpieraniu radzieckiej operacji tichwińskiej w listopadzie i grudniu 1941 roku. Również pod Leningradem przyszło jej stoczyć bitwę z wielokrotnie silniejszym przeciwnikiem pod Krasnym Borem 10 lutego 1943 roku. Środkowa pozycja hiszpańskiej obrony została rozbita przez żołnierzy 63 Gwardyjskiej Dywizji Piechoty z 55 Armii co zmusiło Błękitną Dywizję do opuszczenia Krasnego Boru^[4]. Hiszpanie ponieśli ogromne straty np. w jednym z batalionów, z 835 żołnierzy, sprawnych pozostało 27. Ogółem poległo w tej bitwie 1127 Hiszpanów, a 1035 było rannych, zaginęło 91 żołnierzy. Kulminacja walk przypadła na luty 1943 roku, kiedy dowództwo nad Dywizją objął gen. Emilio Esteban Infantes. Wkrótce jednak, w związku z naciskami angielskiej i amerykańskiej dyplomacji (zażądanymi w formie ultymatywnej przez Stalina) i zmianą sytuacji międzynarodowej (coraz bardziej widoczna porażka państw Osi), Hiszpania została zmuszona do ogłoszenia pełnej neutralności i od 12 października 1943 roku rozpoczęła wycofywanie „Błękitnej” Dywizji do kraju. Ogółem przez jednostkę przewinęło się ok. 45 tys. żołnierzy, a jej straty wyniosły ok. 5 tys. poległych i ponad 8 tys. rannych^[2]. 372 żołnierzy dostało się do niewoli, z której pozostałych 286 zwolniono dopiero w 1954 roku^[2].

Po repatriowaniu dywizji do Hiszpanii część jej żołnierzy kontynuowała walkę z Sowietami w niemieckich mundurach: najpierw jako Błękitny Legion, następnie w szeregach 28 Dywizji Ochotniczej SS „Wallonien”.

Ustanowiono specjalne medale dla członków Błękitnej Dywizji:

• 9 listopada 1943 – Medal za Kampanię w Rosji (przez rząd hiszpański)
• 3 stycznia 1944 – Medal Błękitnej Dywizji (przez niemieckie dowództwo)

• gen. por. Agustín Muñoz Grandes 20.07.1941 – 13.12.1942;
• gen. por. Emilio Esteban Infantes 13.12.1942 – 20.10.1943.

Skład po przeorganizowaniu w Grafenwöhn^[5]:

• 262 pułk piechoty Pimentel
• 263 pułk piechoty Vierna
• 269 pułk piechoty Esparza

• Błękitna Eskadra
• Błękitna Armia (formacja Wojska Polskiego)
• Synożupannyki (ukraińska formacja określana jako Błękitna Dywizja)

• Carell Paul, Operacja „Barbarossa”, Warszawa 2000, ISBN 831109199-4.
• PaulP. Carell PaulP., Spalona ziemia. Odwrót Wehrmachtu na Wschodzie, KazimierzK. Szarski (tłum.), Warszawa: Bellona, 2003, ISBN 83-11-09475-6, OCLC 749204110 . Brak numerów stron w książce
• Ian Baxter: Od odwrotu do klęski. Ostatnie lata Wehrmachtu na froncie wschodnim 1943-1945. Warszawa: 2009. ISBN 978-83-11-11537-8.
• Haupt Werner, Army Group North. The Wehrmacht in Russia 1941–1945, b.m.w i b.m.r., ISBN 0-7643-0182-9.
• Robert Forczyk: Wojna pancerna na froncie wschodnim 1943-1945. Czerwony walec. Łódź: 2020. ISBN 978-83-7731-255-1.
• Wojciech Muszyński: Toreadorzy Hitlera. Hiszpańscy ochotnicy w Wehrmachcie i Waffen-SS 1941-1945. Warszawa: 2019. ISBN 978-83-66490-10-9.
• Schramm Percy Ernst, Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht 8 vol., Bonn 2003, ISBN 3-8289-0525-0.

• Strona Fundacji „Błękitna Dywizja” (wersja archiwalna, po hiszpańsku)