Agnieszka Wisła

Agnieszka Wisła

Korpus Pomocniczy Pań – organizacja założona przez Agnieszkę Wisłę
Data i miejsce urodzenia	10 stycznia 1887 Szlachcin
Data i miejsce śmierci	18 grudnia 1980 Chicago
Zawód, zajęcie	działaczka polonijna
Odznaczenia

Agnieszka Wisła (ur. 10 stycznia 1887 w Szlachcinie, zm. 18 grudnia 1980 w Chicago) – działaczka polonijna, współzałożycielka Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce i główna założycielka Korpusu Pomocniczego Pań^[1].

Wychowywała się wraz z rodzeństwem w rolniczej rodzinie pod zaborem pruskim. Jej rodzice Mateusz Wizła i Franciszka z domu Michalak pracowali prawdopodobnie w miejscowym folwarku zlokalizowanym przy dworze rodziny Sablewskich^[2]. W 1906 roku Agnieszka wyemigrowała na statku Bremen do Stanów Zjednoczonych, gdzie już wcześniej dotarła jej siostra, Katarzyna. Wśród Polonii występowała pod nazwiskiem Wisła, a wśród anglojęzycznych współmieszkańców jako Wisla^[1].

W 1914 roku wstąpiła do Związku Sokolstwa Polskiego w Ameryce. Przeszła tam kurs sanitariuszki, by móc wspierać wojska na froncie I wojny światowej. Jako sokolica, zaangażowała się w akcję rekrutacyjną do Armii Polskiej tworzonej we Francji (tzw. Błękitna Armia). Między innymi napisała instrukcję dla kobiet-rekruterek, była też obecna na otwarciu obozu dla 22 tys. rekrutów w Niagara-on-the-Lake^[3]. Przywiozła tam wykonany przez siebie sztandar, uroczyście przekazany 14 października 1917 Armii Polskiej we Francji w imieniu Polek z Ameryki^[1].

Poza tym wykonywała w swojej pracowni odznaki i sztandary, organizowała w Chicago zbiórki na rzecz Armii Polskiej, mobilizowała też kobiety do wykonywania ciepłej odzieży i dostarczania ich ochotnikom do Kanady^[4].

Ponieważ nie była obywatelką Stanów Zjednoczonych, Czerwony Krzyż odrzucił jej zgłoszenie się w szeregi organizacji. Z inicjatywy Heleny Paderewskiej, powstał w tym czasie Polski Biały Krzyż^[5]. Agnieszka Wisła była jedną z 42 przeszkolonych w tej organizacji pielęgniarek. Grupę skierowano do Francji. Wisła pracowała w paryskich szpitalach Le Perray, „Blake” i „Aux No. 117”, a także w szpitalu amerykańskim, gdzie przebywało wielu rannych, polskich żołnierzy^[4].

Następnie zaangażowała się w niesienie wsparcia polskim żołnierzom, przebywającym na rekonwalescencji na południu Francji. Między innymi utworzyła w Nicei Gospodę Żołnierską, organizowała także wycieczki po Lazurowym Wybrzeżu^[1].

W maju 1919, razem z Ignacym Janem Paderewskim i jego żoną, wyjechała pociągiem dyplomatycznym do Polski. Dostała nowe zadanie – wsparcia polskich żołnierzy w trwającej wojnie polsko-bolszewickiej. Opiekowała się rannymi zdrowiejącymi na wsiach oraz walczącymi na froncie wschodnim: m.in. przewoziła dostarczane do Warszawy dary od Polonii amerykańskiej^[6].

W 1920 roku oddelegowano ją na Pomorze: jako przedstawicielka Polskiego Białego Krzyża, rozwijała tam działalność oświatowo-kulturalną wśród żołnierzy (zakładanie świetlic w dawnych koszarach niemieckich itp.)^[5]. W tym czasie rozpoczęła też rekrutację potencjalnych obrońców Warszawy, po czym sama przyjechała do stolicy i w okresie 12–18 sierpnia opatrywała rannych. Następnie wróciła na Pomorze, a w 1921 roku wróciła na okręcie President Grant do Nowego Jorku.

W tym okresie angażowała się również w wielką akcję repatriacji do Polski polskich dzieci z Syberii ewakuowanych w czasie wojny polsko-bolszewickiej do Stanów Zjednoczonych^[1][7].

 Osobny artykuł: Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce.

W 1921 roku na zjeździe w Cleveland powstało Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Jako pierwsza kobieta (i długo jedyna) Agnieszka Wisła włączyła się w działania filii tej organizacji w Chicago (5 SWAP)^[8].

W 1922 roku samodzielnie zorganizowała Komitet Pomocy Weteranom, który skupiał kobiety niosące wsparcie weteranom i ich rodzinom. W 1925 roku SWAP powołał Korpus Pomocniczy Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Początkowo w organizacji działali zarówno mężczyźni, jak i kobiety, ale po jakimś czasie zaangażowane były już tylko kobiety. Nazwę Korpus Pomocniczy Pań przyjęto jednak dopiero w 1992 roku. Agnieszka Wisła była prezeską tej organizacji do 1931 roku, a następnie prezeską honorową^[6].

Członkinie organizowały m.in. od 1928 roku schroniska dla bezdomnych weteranów^[1]. Korpus ustanowił też Dzień Bławatka (nazwa nawiązywała do Błękitnej Armii), będący doroczną zbiórką na rzecz Funduszu Inwalidzkiego im. Ignacego Jana Paderewskiego. Charakterystyczne stroje korpusianek szyto w pracowni Agnieszki Wisły, która była także projektantką tego umundurowania^[3].

W czasie II wojny światowej Korpus Pomocniczy m.in. sprzedawał obligacje wojenne, z których zysk zasilał Fundusz Inwalidzki. Agnieszka Wisła ze swojej strony kierowała odezwy w sprawie organizowania kursów dla sanitariuszek i nawiązywała porozumienia między oddziałami SWAP a polskimi szpitalami i organizacjami niosącymi pomoc (Stowarzyszenie Lekarzy Polskich i in.). Wisła zbudowała również grupy wsparcia dla polskich żołnierzy na froncie poprzez zorganizowanie korespondencji między nimi a polskimi dziewczętami^[9].

W powojennych latach Agnieszka Wisła spisywała swoje wspomnienia oraz nadal wspierała weteranów i akcje na rzecz Funduszu Inwalidzkiego. Współpracowała też nad wydaną przez SWAP w 1957 roku książką pt. Czyn zbrojny wychodźstwa polskiego w Ameryce: zbiór dokumentów i materiałów historycznych.

Za swoje działania została odznaczona przez polski rząd Srebrnym Krzyżem Zasługi RP i Krzyżem Żołnierzy Polskich z Ameryki, a także Orderem Odrodzenia Polski „Polonia Restituta”. Była także wyróżniona Mieczami Hallerowskimi przez Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, Krzyżem Zasługi Armii Polskiej w Ameryce, Krzyżem Legii Honorowej Sokolstwa Polskiego oraz Gwiazdą Górnośląską. W 1968, burmistrz Chicago uroczyście umieścił jej nazwisko w Senior Citizens Hall of Fame^[1].

Została pochowana na cmentarzu św. Wojciecha (St. Adalbert), w dzielnicy Niles, w Chicago^[1].

W październiku 2019 roku pamiątki związane z Agnieszką Wisłą zostały przekazane przez Związek Sokolstwa Polskiego w Ameryce do zasobu Instytutu Pamięci Narodowej^[10].

• Anitta Maksymowicz, Agnieszka Wisła, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2018, ISBN 978-83-8098-506-3, wersja zdigitalizowana.