Agathe
Agathe (stgr. Ἀγάθη Agathē, Ἀγάθη Τύχη Agathē Týchē, łac. Agatha, Agatha Tyche) – grecka kolonia Massalii na północno-zachodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego[1][2]. Obecnie Agde we francuskiej Langwedocji[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Jedno z miast o najstarszym rodowodzie we Francji, po Béziers (fundowanym w 575 p.n.e.) i Marsylii (600 p.n.e.)[4]. Założone początkowo jako placówka handlowa (emporium) w ówczesnej delcie rzeki Hérault (Arauris) przez małoazjatyckich kolonizujących Fokajczyków z Massalii, pod nazwą Dobre (Szczęśliwe) Miasto (Ἄγαθὴ πόλις)[5]. Wraz z położonymi dalej na zachód Emporion, Antipolis i Olbią Galijską tworzyło ciąg greckich emporiów w tej części Morza Śródziemnego[6], lecz w Zatoce Lwiej było poza macierzystą Massalią jedynym miejscem zasiedlanym przez Greków w okresie przedrzymskim[7].
Odległe o kilka kilometrów od galijskiego oppidum w Bessan[7], powstało na terytorium Wolków Arekomików (Volci Arecomici)[6] w celu ochrony greckiego handlu przed napaściami barbarzyńców (zwłaszcza z kierunku iberyjskiego) oraz jako stacja wymiany towarów (faktoria) i punkt handlowego pośrednictwa pomiędzy krainami śródziemnomorskimi a wnętrzem celtyckiej Galii, zasobnej tam (masyw Sewennów) w bogactwa mineralne. Będące zarazem portem rzecznym i morskim Agathe odgrywało na tyle istotną rolę komercyjną w zachodniej części Morza Śródziemnego, że zachowało ją i za czasów panowania rzymskiego[7]. Wiadomo, że pod koniec V w. p.n.e. otoczone murem miasto zajmowało powierzchnię 4,25 ha, z zabudową mieszkalną o solidnej konstrukcji, rozmieszczoną w regularnej siatce ulic. Przynajmniej od początku IV w. p.n.e. terytorium polis o powierzchni ok. 20 tysięcy ha, zostało częściowo przeznaczone dla potrzeb rolnictwa i w związku z tym podzielone na ok. 1500 działek (kleroi)[8].
Pod koniec II wieku p.n.e. Agathe zostało włączone do nowopowstałej rzymskiej prowincji – Galii Narbońskiej, nie znalazło się jednak na szlaku Via Domitia, wybudowanej przez Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa, pierwszej w Galii drogi rzymskiej łączącej ją z Hiszpanią. M.in. wskutek tego miasto w czasach rzymskich prawdopodobnie nie przekraczało swego poprzedniego zasięgu[8] i nie doznawało sukcesywnego rozwoju. W późnym cesarstwie, około 400 n.e. stało się stolicą diecezji, zniesionej dopiero podczas rewolucji francuskiej (1790). Pod koniec V wieku zajęli je Wizygoci, którzy stworzyli swe państwo w południowej Galii i Iberii. Za zgodą ich władcy Alaryka II we wrześniu 506 r. odbył się tam sobór Kościoła rzymskiego (Concilium Agathense)[5].
W źródłach pisanych Agathe wymieniane jest przez autorów starożytnych, takich jak Strabon (Geographika IV 1,5-6), Pliniusz (Naturalis historia III, 33), Pomponiusz Mela (De situ orbis II, 5), Klaudiusz Ptolemeusz (Geographia II 10,2), a także przez Pseudo-Skymnosa i Stefanosa z Bizancjum[9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ S. Loseby: Places: 147985 (Agatha). Pleiades, 2019. [dostęp 2024-11-04]. (ang.).
- ↑ N.G.L. Hammond: Dzieje Grecji. Warszawa: PIW, 1994, s. 763, mapa 13/C-1, ISBN 83-06-02383-8.
- ↑ Agathe (Gallia) w: Topos Text [online] (ang.) [dostęp 2024-11-04].
- ↑ Ludovic Trabuchet: Des révélations sur le passé grec de Béziers. „Midi Libre” 12.03.2012. (fr.) [dostęp 2024-11-04].
- ↑ a b Encyclopædia Britannica (edycja XI). T. 1. Oxford: Oxford University Press, 1911, s. 372.
- ↑ a b Der Kleine Pauly. Lexikon der Antike. T. 1. München: Deutscher Taschenbuchverlag, 1979, kol. 115, 20–28, ISBN 3-423-05963-X.
- ↑ a b c The Princeton encyclopedia of classical sites (ed. Richard Stillwell). Princeton (N.J.): Princeton University Press, 1976, s. 16-17, ISBN 978-1-4008-8658-6.
- ↑ a b An Inventory of Archaic and Classical Poleis (ed. Mogens Herman Hansen, Thomas Heine Nielsen). Oxford: Oxford University Press, 2004, s. 159, ISBN 0-19-814099-1.
- ↑ Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. T. I/1, Stuttgart: J.B. Metzler, 1893, kol. 738.