Antun Sa’ada

Antun Sa’ada

Data i miejsce urodzenia	1 marca 1904 Duhur asz-Szuwajr
Data i miejsce śmierci	8 lipca 1949 Bejrut
Multimedia w Wikimedia Commons

Antun Sa’ada (arab. أنطون سعادة; ur. 1 marca 1904 w Duhur Szuwajr, zm. 8 lipca 1949 w Bejrucie) – syryjski i libański polityk, nacjonalista syryjski, twórca i główny ideolog Syryjskiej Partii Socjal-Nacjonalistycznej.

Jego ojciec, Chalil Sa’ada, był lekarzem, następnie został również publicystą^[1]. Przyszły polityk urodził się na wsi na terenie obecnego Libanu. W wieku szesnastu lat wyjechał do São Paulo, gdzie emigrował już wcześniej jego ojciec. Głoszone przez ojca i publikowaną przez niego gazetę idee niepodległości Syrii i świeckiego państwa miały istotny wpływ na rozwój jego poglądów^[1]. Rodzina Sa’adów była wyznania prawosławnego^[2]. W 1929 przyszły polityk wyjechał do Syrii^[1]. Tam podjął pracę w piśmie "Al-Ajjam"^[3].

16 listopada 1932 Sa’ada utworzył tajne kółko młodych intelektualistów, którzy składali mu przysięgę lojalności; stało się ono zaczątkiem Syryjskiej Partii Socjal-Nacjonalistycznej^[3]. Głosił konieczność rewizji granic w świecie arabskim i utworzenia Wielkiej Syrii^[3][2]. Odrzucał natomiast panarabizm i dążenie do tworzenia jednego państwa wszystkich Arabów. Twierdził, że nie istnieje naród arabski, natomiast Syryjczycy są już ukształtowanym narodem^[1]. Pogląd ten prawdopodobnie przejął również od ojca, który przed emigracją do Brazylii żył przez kilka lat w Egipcie i przekonał się, że mimo posługiwania się tym samym językiem, przybysze z Syrii nie są tam uważani za członków tej samej grupy narodowej. Wśród egipskich Syryjczyków istniało silne poczucie odrębności^[1]. Sa’ada mógł również znać idee nacjonalizmu niemieckiego i włoskiego, jak również książkę jezuity Henriego Lammensa La Syrie. Jej autor utrzymywał, że naród syryjski ma starożytne korzenie i istniał jeszcze przed podbojem arabskim^[1]. Z czasem kolejnym źródłem inspiracji dla Sa’ady stał się również faszyzm; dlatego uznał za nieodzowne tworzenie przy partii paramilitarnych organizacji młodzieżowych^[4].

Partia Sa’ady pozyskiwała kolejnych członków w środowiskach młodych intelektualistów oraz studentów Uniwersytetu Amerykańskiego w Bejrucie, a następnie także innych uczelni w Syrii i Libanie^[3]. Do organizacji chętnie przystępowali również członkowie mniejszości wyznaniowych (chrześcijanie, alawici)^[5][6]. W 1935 zakończyła prowadzenie działalności w podziemiu i zorganizowała pierwszą publiczną konferencję w Bejrucie. Ogłosiła podczas niej, że nie uznaje niesuwerennego państwa libańskiego, żądając, by połączyło się ono z Syrią. Z tego powodu 10 grudnia 1935 Sa’ada został aresztowany i oskarżony o zdradę stanu. Przed sądem stwierdził, że prawdziwej zdrady dopuściła się Francja, ustanawiając na Bliskim Wschodzie system mandatowy. Proces był szeroko relacjonowany; oskarżonego uznano za winnego i skazano na długoletnie więzienie^[3]. Wielu autorów podkreśla charyzmę i siłę przekonywania Sa’ady^[7][3].

W 1938 został zwolniony, zezwolono mu na wyjazd do Europy. Podczas II wojny światowej pracował w berlińskim radiu, popierając wojnę III Rzeszy przeciwko Francji i Wielkiej Brytanii^[3]. Początkowo Sa’ada utożsamiał Wielką Syrię z pojęciem Bilad asz-Szam^[8], ostatecznie jego wizja Wielkiej Syrii objęła tereny od gór Taurus na północy do Kanału Sueskiego i Morza Czerwonego na południowym zachodzie oraz do Zatoki Perskiej i gór Zagros na wschodzie; dodatkowo należał do niej Cypr^[4].

Twierdził, że nie było potrzeby angażowania się państw arabskich w wojnę z Izraelem w 1948-1949^[9]. Utrzymywał równocześnie, że Syryjczycy mogą być awangardą wyzwolenia wszystkich Arabów, a wręcz powinni pokierować ich walką o pełną emancypację^[10]. Twierdził, że wyjątkowość Syryjczyków wynika z odwiecznego związku z wielkimi cywilizacjami, które pierwotnie znajdowały się na zamieszkiwanym przez nie terytorium. Odrzucał natomiast islam i język arabski jako siły, które mogły kształtować ich świadomość narodową^[4].

Dzięki pomocy Kamala Dżumblatta i Kamila Szamuna w 1947 wrócił do Bejrutu. Natychmiast po przybyciu do Libanu wezwał do zbrojnego obalenia władzy prezydenta Biszary al-Churiego. Krytykował również obowiązujący w Libanie podział władzy między chrześcijanami i muzułmanami^[3].

9 czerwca 1949 paramilitarne formacje związane z Syryjską Partią Socjal-Narodową starły się w Bejrucie z Falangą Libańską. Libański sąd uznał, że zamieszki zostały sprowokowane przez partię Sa’ady i zdelegalizował ją. Około siedmiuset członków partii uciekło przed aresztowaniem do Syrii. Również Antun Sa’ada udał się do Damaszku. Został tam przyjęty przez rządzącego krajem generała Husniego az-Za’ima, który zgodził się wesprzeć jego plany obalenia prezydenta i rządu Libanu^[3]. Próba organizacji zbrojnego zamachu stanu przeciwko władzom libańskim nie powiodła się jednak. Równocześnie az-Za’im i premier Syrii Muhsin al-Barazi porozumieli się z premierem Libanu Rijadem as-Sulhem; w zamian za wydanie Sa’ady rząd Libanu miał uznać władzę az-Za’ima, ustanowioną w wyniku zamachu stanu, w Syrii. W rezultacie 6 lipca 1949 ideolog syryjskiego nacjonalizmu został wydany Libanowi, a dwa dni później rozstrzelany za zdradę stanu^[3].

Śmierć Sa’ady skłoniła część wojskowych z otoczenia az-Za’ima, na czele z Samim al-Hinnawim do przeprowadzenia zamachu stanu i zamordowania dyktatora, który doprowadził do śmierci ideologa ruchu, z którym się utożsamiali^[11]. Syryjski nacjonalizm Sa’ady zachowywał wpływy w Syrii do końca lat 50^[4].