Antoni Karbowiak

Antoni Karbowiak (ur. 10 stycznia 1856 w Dąbrowie koło Krotoszyna, zm. 27 lipca 1919 w Białce koło Makowa Podhalańskiego) – polski pedagog, historyk oświaty i wychowania, członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie^[1].

Syn Kajetana i Róży z Kaczmarków. Pochodził z rodziny chłopskiej^[2]. Do końcowych klas szkoły powszechnej i od 1870 do gimnazjum uczęszczał w Krotoszynie, gdzie należał do kółka samokształceniowego i rozwinął zainteresowania etnograficzne. Z powodu udziału w polskiej demonstracji patriotycznej w ostatnich latach nauki był zmuszony przenieść się do gimnazjum w Śremie, gdzie w 1880 zdał maturę. Rozpoczęte zgodnie z wolą rodziny, która przeznaczyła go do stanu duchownego i ograniczyła wsparcie finansowe do tego kierunku kształcenia, studia teologiczne w Würzburgu porzucił po jednym semestrze i od kwietnia 1881 do kwietnia 1882 odbył roczną służbę wojskową w armii pruskiej celem zgromadzenia środków na nowe studia. W czasie służby napisał niezachowaną pracę Zwierzęta w literaturze ludowej. Próbował uzyskać stypendium na studia slawistyczne od carskiego Ministerstwa Oświaty, prosił też o rekomendację Józefa Ignacego Kraszewskiego, który udzielił mu wsparcia moralnego. Utrzymując się z udzielania korepetycji, w 1882 podjął studia z archeologii i historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, zakończone w 1886 doktoratem z historii wychowania pod kierunkiem ówczesnego rektora Józefa Łepkowskiego^[3].

W 1891 został nauczycielem w gimnazjum w Wadowicach, a od 1893 do przejścia na emeryturę w 1918 był nauczycielem w Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie, prowadząc jednocześnie pracę naukową. W 1905 habilitował się na UJ w zakresie historii wychowania i pedagogiki. Po przejściu na emeryturę w 1918 uzyskał decyzją naczelnika państwa z 8 lutego 1919 tytuł profesora nadzwyczajnego^[4]. Opublikował ponad 80 prac. Jego najważniejsza praca to trzytomowe Dzieje wychowania i szkół w Polsce wydane w latach 1898–1923. Zmarł nagle podczas spędzanego z rodziną urlopu^[5] i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[6].

Był pionierem historii oświaty, która poprzez nadanie mu tytułu profesorskiego zyskała oficjalne uznanie jako dyscyplina akademicka^[7]. Według opinii z lat 20. XX w. „niezmordowaną pracą położył fundamenty dla przyszłych historyków i badaczy szkolnictwa polskiego”^[8].

Do grona jego uczniów w Wadowicach należał Jan Jakóbiec, pedagog, później okręgowy delegat rządu w Krakowie (1941–1945), który utrzymywał z nim kontakt i napisał o nim wspomnienie^[9].

• Dzieje wychowania i szkół w Polsce, Petersburg 1898 [1],
• O książkach elementarnych na szkoły wojewódzkie z czasów Komisyi edukacyi narodowej, Lwów 1898 [3],
• Obiady profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego w XVI i XVII wieku, Kraków 1900[2]
• Materiały do dziejów Komisji Edukacji Narodowej, Lwów 1905.

• Słownik biograficzny historii Polski, tom 1: A–K (pod redakcją Janiny Chodery i Feliksa Kiryka), Wrocław-Warszawa-Kraków 2005, s. 657
• HenrykH. Barycz HenrykH., Antoni Karbowiak – człowiek i dzieło. W pięćdziesięciolecie zgonu, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 14 (2), 1969, s. 259–286 .
• Antoni Karbowiak: O książkach elementarnych na szkoły wojewódzkie z czasów Komisyi edukacyi narodowej. Lwów: Muzeum, 1893.

• Publikacje Antoniego Karbowiaka w bibliotece Polona