Czuwak

Ten artykuł od 2023-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Zobacz hasło czuwak w Wikisłowniku

Czuwak – w transporcie szynowym jeden z elementów zabezpieczających, którego celem jest minimalizowanie zagrożeń wynikających z kierowania pojazdem przez człowieka. Nazwa została bezpośrednio zaczerpnięta od czasownika czuwać, ponieważ jego podstawowym zadaniem jest sprawdzenie przytomności prowadzącego pojazd. W zależności od rodzaju pojazdu oraz trakcji czuwak lub jego element musi być stale wciśnięty w trakcie jazdy (tzw. czuwak bierny lub pasywny) lub uruchamiany w określonym momencie jazdy (czuwak aktywny). Niespełnienie tych wymogów automatycznie powoduje zapoczątkowanie hamowania awaryjnego pojazdu^{[potrzebny przypis]}.

 Osobny artykuł: czuwak aktywny.

W pojazdach szynowych kolejowych używa się najczęściej czuwaków aktywnych, czyli takich, w których maszynista musi odpowiednio zareagować (np. wciśnięciem przycisku) na podany mu przez urządzenie sygnał (świetlny, dźwiękowy)^{[potrzebny przypis]}.

W tramwajach używa się z reguły czuwaków pasywnych. Wśród tramwajów jeżdżących w Polsce, zadania czuwaka realizowane są najczęściej poprzez trzeci (skrajny po lewej stronie) pedał w kabinie motorniczego w wagonach rodziny Konstal 13N i 105N. Jest to czuwak bierny, dlatego w czasie jazdy powinien być na stałe wciśnięty. Jego puszczenie powoduje włączenie hamulców elektrodynamicznego oraz szynowego (oraz dodatkowo dzwonka alarmowego w kabinie prowadzącego pojazd), co umożliwia szybkie zatrzymanie składu. Chroni to podróżnych oraz prowadzącego przed zagrożeniami wynikającymi z sytuacji na torach (wtargnięcie pieszego, najechanie innego pojazdu) i umożliwia natychmiastową reakcję motorniczego. Zapewnia również bezpieczeństwo w przypadku zasłabnięcia, zaśnięcia lub choroby motorniczego – ustanie siły wciskającej czuwak powoduje jego zadziałanie^{[potrzebny przypis]}.

W nowszych wagonach tramwajowych, w których sterowanie oparte jest na ręcznym zadajniku jazdy, zadania czuwaka realizowane są zazwyczaj przez rękojeść, która musi pozostawać wciśnięta w trakcie jazdy, zazwyczaj jednak jest dostępny również czuwak w postaci pedału, będący alternatywą dla trzymania dłoni na rękojeści^{[potrzebny przypis]}.

• Train Stopped Safely by ‘Dead-Man Feature’ Andy Newman 2010-04-28 The New York Times