Cyrena

Ten artykuł od 2010-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Cyrene”. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Stanowisko archeologiczne Cyrena^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ruiny Cyreny
Państwo	Libia
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, III, VI
Numer ref.	190
Region[b]	Kraje arabskie
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1982 na 6. sesji
Obiekt zagrożony	2016-
Położenie na mapie Libii Cyrena
32°49′07″N 21°51′26″E/32,818611 21,857222
Multimedia w Wikimedia Commons
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Cyrena (gr. Κυρήνη Kyrēnē) – starożytne miasto położone w północnej Libii, w prowincji Cyrenajka, ok. 16 km od Morza Śródziemnego na płaskowyżu o wysokości 550 m n.p.m. Niedaleko miasta znajdował się port Apollonia, początkowo również samodzielne miasto, od końca VII wieku p.n.e. traktowane jako port Cyreny. Apollonię z Cyreną łączyła tzw. droga królewska, zbudowana przez legionistów rzymskich ok. 100 n.e., w miejscu której dziś biegnie nowoczesna droga asfaltowa.

Cyrena została założona między rokiem 675 a 650 p.n.e. (wiele źródeł podaje rok 630 p.n.e.) przez Dorów z Santorynu, a następnie sama była metropolią dla wielu kolonii. Szczegóły opisujące założenie miasta podaje Herodot w IV księdze swych Historii. Była największym i najważniejszym z greckich pentapolis w północnej Afryce. Początkowo panowali tu królowie z rodu Battiadów, około roku 460 p.n.e.^[1] zaprowadzono ustrój republikański. Podczas ateńskiego najazdu na Sycylię (415–413 p.n.e.), epizodu wojny peloponeskiej, miasto udzieliło pomocy obu stronom^[2]. W 401 p.n.e. w Cyrenie na krótko zapanowała tyrania, wybuchła też wojna domowa^[3]. Odkrycia archeologiczne wskazują na dużą zamożność mieszkańców i sugerują rozmyślne trzymanie się z dala od greckiej polityki (brak też widocznych wpływów egipskich)^[4]. Po śmierci Aleksandra Wielkiego Cyrena znalazła się w rękach dynastii Ptolemeuszy, a następnie przeszła w ręce Rzymian i została stolicą prowincji Cyrenajka obejmującej również Kretę.

Z Cyreny pochodzili tacy słynni filozofowie i uczeni starożytności jak: Arystyp, Karneades, Eratostenes i poeta Kallimachos oraz późniejszy biskup Ptolemaidy Synezjusz.

W okresie greckim jeden z głównych towarów eksportowych Cyreny na cały obszar śródziemnomorski, objęty monopolem państwowym, stanowił sylfion (łac. silphium), sok o znaczeniu medycznym pozyskiwany z niezidentyfikowanej dziś rośliny, która wyginęła w czasach rzymskich.

W czasach Sulli mieszkańcy miasta zostali podzieleni na cztery grupy: obywatele, rolnicy, obcy i Żydzi. Ci ostatni zostali pozbawieni równych praw, jakie mieli w stosunku do pozostałych grup za czasów Ptolemeuszy. W połączeniu z aspektami religijnymi wywoływało to rozruchy. Do powstań doszło między innymi w roku 73 n.e. za czasów Wespazjana i ponownie w latach 115–117 za panowania cesarza Trajana. Bunty zostały stłumione, ale jak podaje Kasjusz Dion (LXVIII 32), w drugim z nich, obejmującym również Egipt i Cypr, około 200 000 Greków i Rzymian poniosło śmierć. W wyniku pacyfikacji Libia została tak wyludniona, że kilka lat później trzeba było zakładać nowe osiedla – tak przynajmniej podaje Euzebiusz z Cezarei.

Cyrena pozostawała ważnym ośrodkiem handlowym i morskim aż do trzęsienia ziemi, które zniszczyło miasto w roku 365. Ammianus Marcellinus opisał je jako opuszczone, a urodzony w Cyrenie około roku 373 Synezjusz podaje, że miasto było rumowiskiem wydanym na pastwę koczowników. Upadek Cyreny przypieczętowały najazdy arabskie w VII wieku.

Według Biblii z Cyreny pochodził Szymon Cyrenejczyk, który według Nowego Testamentu pomagał nieść krzyż Chrystusowi. 51 dni później, na żydowskim święcie Pięćdziesiątnicy, była obecna spora liczba osób m.in. z różnych „części Libii, które leżą blisko Cyreny” (Dz 2:10). Chrześcijaństwo w Antiochii Syryjskiej zapoczątkowały również osoby pochodzące z Cyreny (Dz 11:20). W okresie gdy święty Paweł rozpoczynał swą pierwszą podróż misjonarską ok. 47 r. n.e., wśród proroków i nauczycieli w Antiochii wymieniono Lucjusza Cyrenejczyka (Dz 13:1). W Dziejach Apostolskich 6:9 mowa jest o Cyrenejczykach, którzy toczyli spór ze Szczepanem w Jerozolimie.

Obecnie Cyrena jest stanowiskiem archeologicznym niedaleko wioski Szahhat. Najokazalszym zabytkiem są ruiny świątyni Apolla pochodzące z VII wieku p.n.e. Inne to ruiny świątyni Demeter i częściowo odkopane ruiny świątyni Zeusa – zniszczone na rozkaz Kadafiego w lecie 1978 roku. Pomiędzy Cyreną a Apollonią znajduje się wielka (około 10 km²) i bardzo dobrze zachowana nekropolia.

Ostatnio odkryto również zespół 76 nienaruszonych posągów rzymskich pochodzący z II wieku p.n.e. Ocalały one dzięki przysypaniu przez zawaloną podczas trzęsienia ziemi z 376 roku ścianę budynku, w którym stały.

W latach 80. XX wieku w górach w okolicy Cyreny prowadzili wykopaliska archeolodzy włoscy i libijscy, badający groty skalne, w których ukrywali się chrześcijanie przed prześladowaniami Rzymian. Z tym regionem Koptowie łączą postać św. Marka Ewangelisty, który według ich tradycji poniósł śmierć męczeńską w Aleksandrii, a urodzić się miał właśnie w okolicy Cyreny.

Zobacz hasło Cyrena w Wikisłowniku