Cirth

Cirth

Słowo "cirth" zapisane wariantem pisma cirth o nazwie Angerthas Daeron
Charakterystyka
Rodzaj	alfabetyczne
Typ	jednoszeregowe
Języki pisma	khuzdul, sindarin, quenya, westron, angielski
Twórca	J.R.R. Tolkien
Kodowanie
ISO 15924	Cirt
Multimedia w Wikimedia Commons
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Cirth lub kirth^[1] (sind. runy; od elfickiego rdzenia kir-, oznaczającego ciąć, rozszczepiać^[2]; qya. certar^[3]) – jeden z alfabetów opracowanych przez J.R.R. Tolkiena na potrzeby stworzonej przez niego mitologii Śródziemia.

Pierwsze runy stworzyli elfowie ze szczepu Sindarów, mieszkający w Beleriandzie. Znaki te były wykorzystywane do tworzenia inskrypcji wyskrobywanych w kamieniu lub nacinanych w drewnie (podobnie jak nordyckie runy)^[3]. W Drugiej Erze cirth rozprzestrzenił się na wschód Śródziemia, gdzie stał się znany (i zaczął być wykorzystywany) przez krasnoludów, ludzi i orków^[3]. Najstarsze runy przedstawiały się następująco^[4]:

Spółgłoski	p	b	mh	m
	t	d	n
	k	g	ng
	r	l	~ h lub s	s lub h	ss
Samogłoski	i	u	e	o

Przed końcem Pierwszej Ery w Beleriandzie, pod wpływem kontaktu z Ñoldorami i opracowanym przez nich alfabetem tengwar, doszło do uporządkowania i udoskonalenia cirthu. Tradycja przypisywała to dzieło elfowi Daeronowi (minstrelowi i uczonemu z dworu króla Thingola z Doriathu)^[5][1]. Z tego względu ta wersja cirthu znana była jako Angerthas Daeron^[6].

Krasnoludowie, mający kontakt z elfami, zaczęli wykorzystywać cirth dla swoich celów. Alfabet ten został przez krasnoludów dostosowany do specyfiki ich języka, khuzdûlu. Odmianę tę zaczęto określać jako Angerthas Moria, czyli Długie szeregi run z Morii^[7]. Przykładem wykorzystania Angerthas Moria we Władcy Pierścieni jest górna część napisu na grobie Balina^[8].

Niektórzy krasnoludowie, który w Trzeciej Erze opuścili Khazad-dûm, przenieśli się do Ereboru, gdzie założyli Królestwo pod Górą. Jego mieszkańcy posługiwali się zmodyfikowaną wersją alfabetu, określaną jako styl ereborski (Angerthas Erebor)^[8]. Przykładem wykorzystania Angerthas Erebor we Władcy Pierścieni jest Księga Mazarbul^[8] i dolna część napisu na grobie Balina^[9].

• 
  Transkrypcja górnej części napisu z grobu Balina w Morii, zapisanej w Angerthas Moria. Od lewej do prawej zapisano: Balin Fu[nd]inul UzbadKʰazaddûmu (Balin, syn Fundina, władca Morii^[9]).
• 
  Transkrypcja dolnej części napisu z grobu Balina w Morii, zapisanej w Angerthas Erebor. Od lewej do prawej zapisano: Balin sʌn ov Fu[nd]in lord ov Moria (Balin, syn Fundina, władca Morii)^[9].

Runy księżycowe (ang. moon-letters) były specjalną odmianą pisma krasnoludów. Napis sporządzony runami księżycowymi był widoczny jedynie w świetle księżyca. Istniała także możliwość zapisania tymi runami tekstu, który byłby widoczny jedynie w tej samej dacie (i fazie księżyca), w której został sporządzony^[10].

Litery te pojawiają się jedynie w Hobbicie. W trakcie pobytu w Rivendell uczestnicy wyprawy Thorina dowiadują się, że na mapie Throra znajduje się dopisek, sporządzony runami księżycowymi. Tekst ten ujawnia im, jak dostać się do wnętrza Góry wejściem nieznanym Smaugowi^[11].

Poniższa ilustracja przedstawia zestawienie run cirthu oraz ich odpowiedników w alfabecie łacińskim^[12]. Wartości rozdzielone znakiem pauzy (np. nj-z) oznaczają, że ta sama runa oznacza nj (wartość z lewej) w Angerthas Daeron i z (wartość z prawej) w Angerthas Moria. Wartości wewnątrz nawiasów (np. (y)) używali jedynie elfowie, a wartości oznaczonych gwiazdką – jedynie krasnoludowie^[8].

Austriacki filolog Rufold Simek porównał rozprzestrzenienie się na wschód Śródziemia cirthu i zmiany, wprowadzone w nim (głównie przez krasnoludów), do powstania fuþarku młodszego, powstałego z fuþarku starszego ok. VIII – IX w. n.e.^[13] Badacz tolkienowskich języków, Arden R. Smith, zwrócił także uwagę na podobieństwo sytuacji plemion germańskich, przed przyjęciem chrześcijaństwa posługujących się jedynie runami, do sytuacji Sindarów, którzy zetknęli się z Ñoldorami i ich alfabetem po opuszczeniu Valinoru^[14].

Na okładce albumu The Broadsword and The Beast z 1982 r. brytyjskiej grupy Jethro Tull znajdują się pierwsze słowa piosenki Broadsword, zapisane cirthem^[15].