Chiertek Anczimaa-Toka

Chiertek Amyrbitowna Anczimaa-Toka (ur. w 1912, umownie 1 stycznia, w kożuunie baj-tajgińskim, zm. 4 grudnia 2008 w Kyzyle) – tuwińska polityk, działaczka Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej, w latach 1940–1944 przewodnicząca Małego Churału (tuwińskiego parlamentu) i głowa państwa Tuwińskiej Republiki Ludowej, żona sekretarza generalnego Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej Sałczaka Toki. Uważana za pierwszą na świecie kobietę, która pełniła urząd głowy państwa, nie będąc monarchinią.

Urodziła się w chłopskiej rodzinie w kożuunie baj-tajgińskim w Tuwie^[1]. Według relacji jej rodziców urodziła się w czasie mroźnej zimy 1912 roku^[2]. Ona sama w danych paszportowych używała daty 1 stycznia^[2]. Wychowywała się razem z czwórką swojego rodzeństwa^[2]. Jej ojciec i starszy brat zmarli na ospę prawdziwą, kiedy była młoda^[1].

Była jedną z nielicznych kobiet w tym rejonie, które nauczyły się czytać i pisać w używanym lokalnie języku mongolskim^[1]. W końcowym okresie rosyjskiej wojny domowej, w 1921 na terenie Tuwy utworzono Tuwińską Republikę Ludową częściowo zależną od nowo utworzonego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich^[3]. W 1930 roku, kiedy Anczimaa miała 18 lat, wprowadzono pierwszy narodowy alfabet tuwiński, którego również się nauczyła^[1].

W 1930 roku została wcielona do Rewsomolu, młodzieżowego ramienia Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej, i została zobowiązana do nauczania czytania i pisania chłopów w swoim rejonie^[1]. Za swoje osiągnięcia na tym polu, w 1931 roku została wcielona do samej partii i była jedną z siedemdziesięciorga wybranych do Komunistycznego Uniwersytetu Pracujących Wschodu^[1]. Jako studentka, Anczimaa spotkała Nadieżdę Krupską, marksistowską rewolucjonistkę i żonę Włodzimierza Lenina, która stała się dla niej wzorem^[1]. Anczimaa ukończyła studia w 1935 roku, jako jedna z jedenastu z pierwotnej siedemdziesiątki^[1].

Po powrocie do Tuwy została szefową działu propagandy Rewsomolu^[1]. W 1938 roku mianowano ją dyrektorem Tuwińskiego Żenotdiełu, który, podobnie jak jego wcześniejszy rosyjski odpowiednik, był organizacją dążącą do poprawy warunków życia kobiet, likwidacji analfabetyzmu i edukowania kobiet w zakresie nowych praw, dotyczących małżeństwa, edukacji i pracy wprowadzonych przez rewolucyjny rząd radziecki^[1]. Pod koniec lat 30. XX wieku była członkinią trójki, która skazała na śmierć premiera Tuwy Sata Czurmit-Dażego i innych wysokich rangą urzędników oskarżonych o bycie szpiegami Japonii^[1]. Do 1940 roku awansowała na stanowisko przewodniczącej Małego Churału, czyli tuwańskiego parlamentu, stając się tym samym pierwszą kobietą w tym rejonie, która została głową państwa inną drogą niż dziedziczenie^[1]. Dziennik The Times nazwał ją pierwszą na świecie nie-monarchinią na stanowisku głowy państwa^[4].

Jako głowa państwa oddała do dyspozycji Rosji zasoby Tuwy w ramach walki przeciwko nazistowskim Niemcom w II wojnie światowej i miała wpływ na włączenie Tuwińskiej Republiki Ludowej do Związku Radzieckiego w 1944 roku^[1]. Jej mandat jako Przewodniczącej Prezydium zakończył się 10 listopada 1944 roku^[1]. Po zakończeniu kadencji jako Przewodnicząca Małego Churału, została Wiceprzewodniczącą Regionalnego Komitetu Wykonawczego, a następnie Wiceprzewodniczącą Rady Ministrów Tuwy, będąc odpowiedzialną za opiekę społeczną, kulturę, sport i propagandę^[1]. W 1972 roku przeszła na emeryturę^[1].

W 1940 roku wyszła za mąż za sekretarza generalnego Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej Sałczaka Tokę, zachowując swoje nazwisko panieńskie do śmierci męża w 1973 roku^[1]. Następnie przyjęła nazwisko Anczimaa-Toka^[1].

Zmarła 4 grudnia 2008 roku^[5]. Przeżyło ją dwóch synów i córka^[4].