Caritas Pirckheimer

Caritas Pirckheimer

Barbara Pirckheimer

Wizerunek Caritas Pirckheimer na ścianie dawnego klasztoru klarysek w Norymberdze
Data i miejsce urodzenia	21 marca 1467 Eichstätt
Data i miejsce śmierci	19 sierpnia 1532 Norymberga
Zawód, zajęcie	przeorysza klarysek, humanistka
Multimedia w Wikimedia Commons

Caritas Pirckheimer (ur. 21 marca 1467 w Eichstätt, zm. 19 sierpnia 1532 w Norymberdze) – humanistka, przeorysza klasztoru św. Klary w Norymberdze w okresie reformacji, której była przeciwniczką.

Przyszła na świat jako Barbara, najstarsze z 12 dzieci dr. Johannesa Pirckheimera, patrycjusza, sekretarza w służbie księcia biskupa Eichstätt^[1], i jedno z 9 dzieci, które przeżyły^[2]. Jej młodszym bratem był Willibald Pirckheimer^[3]. Kiedy ojciec został doradcą księcia Bawarii Albrechta IV, rodzina przeprowadziła się do Monachium^[4]. W 1488 Caritas straciła matkę^[2], po której dostała imię^[5]. Rodzina wróciła do Norymbergi^[4].

Caritas otrzymała staranne wykształcenie, podobnie jak wielu jej przodków i osób z dalszej i bliższej rodziny^[6]. Uczestniczyła w lekcjach z braćmi^[3], brała też udział w spotkaniach nieformalnej grupy dyskusyjnej, które jej ojciec urządzał w domu dla zainteresowanych samorozwojem^[7]. Biegle władała łaciną^[3].

W wieku 12 lat zaczęła naukę w szkole klasztornej w klasztorze św. Klary w Norymberdze. W wieku 16 lat wstąpiła do klarysek, przyjmując imię Caritas (lub Charitas), co oznacza miłość Boża. Na karierę zakonną zdecydowało się także 6 sióstr Caritas^[3] (inne opracowania podają liczbę 7)^[4]. Cztery z nich oraz dwie bratanice Caritas, córki Willibalda, zostały później przeoryszami klasztorów^[7]. Inne opracowania podają, że przeoryszą została jedynie jedna siostra Caritas, Klara, jak również Katherine, córka Willibalda^[4].

Początkowo Caritas była nauczycielką i kierowniczką szkoły klasztornej^[3]. Opiekowała się biblioteką klasztorną^[8]. W 1503 została wybrana przez zakonnice na przeoryszę klasztoru^[3].

Była zainteresowana humanizmem. Odcięta od świata murami klasztoru, korzystała z książek, które pożyczał jej brat Willibald, który w 1495 wrócił ze studiów we Włoszech i szybko stał się cenionym niemieckim humanistą^[2]. Przekazywał siostrze greckie pisma, które przetłumaczył na łacinę^[3]. Zadedykował jej edycje tekstów Plutarcha, Fulgentiusa i Grzegorza z Nazjanzu^[6]. Przekazywał znajomym jej opinie, co w latach 90. XV w. doprowadziło do nawiązania kontaktów listownych między Caritas a współczesnymi jej humanistami^[3]: Benedictem Chelidoniusem^[8], Christophem Scheurlem^[4], Sykstusem Tucherem^[6], Erazmem z Rotterdamu, Johannesem Reuchlinem, Albrechtem Dürerem i Konradem Celtisem. Ten ostatni nazwał ją nową Hrotsvithą^[9]. Uważa się, że Dürer namalował jej portret^[10]. Zachowały się nieliczne listy Caritas, m.in. korespondencja z Celtisem, Dürerem oraz bratem. Pięć jej listów został opublikowanych w Norymberdze w 1515^[2].

Jej polemiki z mężczyznami były bardzo cenione^[3]. Gdy korespondencja Caritas z humanistami zyskała sławę, franciszkańscy zwierzchnicy klasztoru w Norymberdze zakazali przeoryszy pisania po łacinie, by uniemożliwić jej mieszanie się do polityki. Zakaz przyniósł odwrotny skutek, a skonfrontowany z Caritas kurator klszatoru musiał prosić innych kaznodziejów o wsparcie, gdyż nie był w stanie podołać przeoryszy w merytorycznej dyskusji. Przez jakiś czas prowadziła dysputy przez zakratowane okno klasztorne^[3].

W 1517 wystąpił Marcin Luter, a jego idee były szeroko dyskutowane w Norymberdze. Willibald Pirckheimer stał się jednym ze zwolenników reformatora. Kiedy list, w którym Caritas skrytykowała Lutra, został bez jej wiedzy opublikowany w 1523 jako pamflet, rodzeństwo popadło w czasowy konflikt^[2].

W 1524 rada miejska Norymbergi podjęła działania przeciwko dwóm żeńskim klasztorom w mieście. Willibald nie poparł działań reformatorów i bronił siostry^[2]. W 1525 rada miejska, której członkowie przeszli na protestantyzm, wydała decyzję o zamknięciu klasztoru klarysek oraz połączonych z nim szkół klasztornych dla dziewcząt^[3]. Rodzicom nakazano zabrać córki ze szkół^[11]. Zakonnice pod przewodnictwem Caritas sprzeciwiły się władzom. Sprawa zyskała rozgłos dzięki sławie Caritas jako humanistki^[3]. Otrzymała wsparcie m.in. Filipa Melanchtona i brata, dzięki czemu rada miejska nie zamknęła klasztoru^[12]. Rajcy jednak zakazali dziewczętom wstępować do klarysek, co miało doprowadzić do samoistnego zamknięcia placówki^[3]. W 1591 kościół klasztorny został przekształcony w protestancki zbór, a pomieszczenia klasztorne oddano pod zastaw miasta^[2]. W 1596 zmarła ostatnia przeorysza klarysek w Norymberdze i zagromadzenie przestało istnieć^[12]. Od 1960 w miejscu klasztoru działa Caritas-Pirckheimer-Haus (CPH), katolickie centrum edukacyjno-konferencyjne^[13].

Od lat 90. XV w. Caritas pracowała nad kroniką zakonu, poczynając od historii św. Franciszka i św. Klary. Zapewne zapiski prowadziły zakonnice, a Caritas redagowała całość. Kronika została pierwotnie spisana po niemiecku, ale została przetłumaczona na łacinę ok. 1501^[6]. Między późnym rokiem 1524 a początkami roku 1526, a następnie w końcu roku 1527, Caritas na bieżąco opisywała konflikt z radą miejską Norymbergi, dołączając do kroniki listy od rajców oraz transkrypcje rozmów. Prawdopodobnie po jej śmierci dodano ostatni rozdział, zawierający jej listy^[14]. Kronika zachowała się w kilku egzemplarzach i została opublikowana w XIX w. jako Denkwurdigkeiten^[15]. Nowe wydanie ukazało się w 2006^[16]. Kronika, jak też życie i korespondencja Caritas, są przedmiotem wielu opracowań^{[17][18][19][20]}. W literaturze jest czasem przedstawiana niemal jako kontrreformatorka^[1].