Strąkowiec fasolowy

Strąkowiec fasolowy

Acanthoscelides obtectus[1]
Thomas Say, 1831
Chrząszcz na ziarnach fasoli
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	Anthropoda
Podtyp	Hexapoda
Gromada	Insecta
Podgromada	Pterygota
Rząd	Coleoptera
Podrząd	Polyphaga
Infrarząd	Cucujiformia
Nadrodzina	Chrysomeloidea
Rodzina	Chrysomelidae
Podrodzina	Bruchinae
Rodzaj	Acanthoscelides
Gatunek	Acanthoscelides obtectus
Multimedia w Wikimedia Commons

Strąkowiec fasolowy (Acanthoscelides obtectus) – chrząszcz z rodziny strąkowcowatych (podrodzina stonkowatych).

Jest to niewielki chrząszcz, pochodzący z Ameryki Południowej i Środkowej, rozprzestrzeniony w wyniku transportu fasoli konsumpcyjnej. Obecnie występuje we wszystkich strefach klimatycznych, wszędzie tam gdzie uprawia się i magazynuje fasolę. Uważany jest za głównego szkodnika ziaren fasoli.

Chrząszcze te są owalne, samice osiągają długość do 3,0–4,5 mm, samce są nieco mniejsze. Głowa jest silnie wydłużona, czarna z żółtymi włoskami na czole. Strona grzbietowa zabarwiona jest na kolor oliwkowy z szarymi plamkami, końce pokryw są czerwonawe, spodnia strona ciała jest koloru szarego. Chitynowe pokrywy skrzydeł są żółtozielone z deseniem szarych plam. Nie sięgają one do końca odwłoka (taka długość pokryw jest cechą charakterystyczną dla podrodziny strąkowcowatych). Odnóża są czerwonawe, na udach 3 trzeciej pary nóg występuje długi kolce oraz 2 dwa małe ząbki. Czułki są 12 członowe, długie i cienkie, tylko pierwsze 4 człony i ostatni jest koloru czerwonego. Jaja są mleczno-białe, matowe o wymiarach 0,7 × 0,25 mm. U samca pygidium skierowane jest w dół. Larwa po wylęgu jest owłosiona, posiada 3 pary odnóży. Po pierwszym linieniu traci odnóża i szczecinki. Jest koloru białego, a jej długość wynosi 4 mm. Poczwarka jest kremowa o długości 4 mm.

Biologia tego szkodnika gatunku została zbadana zarówno w warunkach polowych, jak i laboratoryjnych. Jeszcze w latach 60 ubiegłego wieku uważano, że chrząszcze te nie są w stanie przeżyć zimy w warunkach polowych. Jedynie przeżywają te osobniki, które zimują w magazynach. Nowsze badania potwierdziły, że strąkowiec ginie w temperaturze 0 °C po 2 tygodniach, natomiast w temp. 5–10 °C silnie zastaje zahamowany jego rozwój. Jaja tego szkodnika mogą przetrzymać krótkie działanie temperatur ujemnych. Niektóre osobniki mają możliwość przezimowania poza budynkami przechowalnianymi, wiąże się to z łagodniejszym przebiegiem zimy w obszarze środkowoeuropejskim w ostatnich dekadach. W latach z łagodniejszymi zimami stwierdzono, że chrząszcze te mogą rozmnażać się na uprawach, ale również rozwój tego gatunku może odbywać się w zimie w magazynach. Liczba pokoleń w magazynach tym okresie może wynieść nawet 8, w zależności od temperatury. W temperaturze 31 °C embrion rozwija się 4–6 dni, natomiast przy temp. 14 °C jego rozwój może trwać nawet do 45 dni. Rozwój larw trwa od 11 do 53 dni, w temp. poniżej 15 °C może wynieść nawet ok. 220 dni. Larwy zwykle żerują w ziarnach fasoli (w jednym może być ich nawet 20). W warunkach magazynowych chrząszcze nie pobierają pokarmu i żyją od 2 do 25 dni. Samice składają jaja pojedynczo lub po kilka sztuk; w magazynie lub przechowalni bezpośrednio na worki lub opakowania w polu natomiast do strąków fasoli. Jedna samica może złożyć nawet 200 jaj, w ciągu 2 tygodni życia. Strąkowiec fasolowy może rozwijać się w zakresie temp. optymalnej 21–27 °C. W warunkach sprzyjających chrząszcze wychodzą z poczwarki wiosną, wylatują z przechowalni, żerując wtedy na kwiatach (głównie roślin z rodziny astrowatych Asteraceae). Larwy wgryzają się do wnętrza nasion fasoli, żerując w nich do osiągnięcia stadium poczwarki. Każda larwa zanim przeobrazi się w poczwarkę, wygryza okrągłe okienko w okrywie nasiennej, które przegotowuje w ten sposób jako miejsce ułatwiające wyjście imago. Strąkowiec fasolowy zasiedla wszystkie uprawiane odmiany fasoli Phaseolus vulgaris w tych produktach jest znacznie dłuższy niż normalnie w ziarnach fasoli.

Gatunek ten pierwotnie występował na obszarze Ameryki Południowej i Środkowej. Obecnie jest gatunkiem kosmopolitycznym. Acanthoscelides obtectus po raz pierwszy w Europie został stwierdzony w 1880 r. w południowej Francji; zawleczony był tam z transportem nasion fasoli konsumpcyjnej pochodzącej z Ameryki Południowej i Środkowej. Stamtąd rozprzestrzenił się na Hiszpanię, następnie Portugalię i cały region śródziemnomorski. Po pierwszej wojnie światowej obecność tego gatunku stwierdzono już w Niemczech, Holandii, Austrii, Szwajcarii oraz na Węgrzech i wybrzeżach czarnomorskich Rosji. Przed 1950 roku obecność strąkowca fasolowca odnotowano na terenie Czech. W Polsce natomiast pierwsze informacje dotyczące masowego wystąpienia tego szkodnika w magazynach spożywczych pochodzą z 1934, a odnotowano je na Dolnym Śląsku oraz Legnicy 1939. W roku 1943 był notowany już w wielu miejscowościach położonych na Dolnym Śląsku. Po drugiej wojnie światowej ekspansja strąkowca była związana z dostawami fasoli w ramach pomocy UNRRA dla Europy. Od roku 1945 rozprzestrzenił się w całym kraju, zarówno w magazynach i przechowalniach, jak też w uprawach fasoli, doskonale przystosowując się do warunków klimatycznych jakie panują w Polsce. Jego obecności nie odnotowano jeszcze w wysokich częściach gór oraz kompleksów leśnych tj. Puszczy Białowieskiej, Wzgórz Trzebnickich, Kotliny Nowotarskiej, Bieszczadów, Pienin i Tatr^[2]

Obecnie w Polsce jest jednym z najgroźniejszych szkodników fasoli zarówno w uprawach polowych, jak i w magazynach. Porażone nasiona tracą swoją wartość spożywczą oraz siewną. Żerowanie obniża zdolność kiełkowania nasion o ponad 25%, w przypadku żerowania 2 larw zdolność zmniejsza się o 45%. Nasiona uszkodzone tracą masę, są zanieczyszczone wylinkami oraz odchodami. Larwa wgryza się do wnętrza pozostawiając otwór 0,5 mm, w pierwszej fazie nasion tych nie można odróżnić od nasion zdrowych jest to tzw. porażenie ukryte i aby je stwierdzić należy stosować specjalistyczne metody diagnostyczne^[3].

Niechemiczne: Należy niszczyć resztki pożniwne, które mogą być siedliskiem dla przezimowania szkodników. Zaatakowaną fasolę w warunkach domowych można przebrać odrzucając porażone ziarno. Do zwalczania strąkowca fasolowca polecana jest metoda fizyczna, która polega na stosowaniu wysokich i niskich (ujemnych) temperatur. Inną metoda zwalczania chrząszczy jest wykorzystanie mikrofal. Skuteczność tej metody zależy od mocy oraz czasu oddziaływania fal na owady. Im oddziaływanie czasowe było dłuższe, a moc większa odnotowywano największą śmiertelność wśród owadów.

Chemiczne: W budynkach magazynowych szkodnika zwalcza się głównie przez gazowanie, używając preparatów wydzielających fosforowodór (PH₃). Nasiona przed samym siewem można zabezpieczyć stosując zaprawy nasienne. W okresie wegetacji roślin można stosować insektycydy. Należy stosować środki nieszkodliwe dla pszczół, a plantacje opryskiwać wieczorem. Do tego celu można stosować środki chemiczne z grupy fosfoorganicznych i pyretroidów.

Ta sekcja od 2021-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• T.W. Bralewski: Wpływ mikrofal na śmiertelność chrząszczy Strąkowca fasolowca (Acanthoscelides obteectus Say.). 2007, s. 122–123.
• T.W. Bralewski, R. Hołubowicz, N. Staniak: Wpływ przemrażania nasion fasoli zwykładej (Phaseolus vulgaris L.) i grochu siewnego (Pisum sativum L.) na zasiedlenie ich przez strąkowce. Prog.Plant Protection/Post. Ochr. Roślin. 2005, s. 585–587.
• J. Boczek: Nauka o szkodnikach roślin uprawnych. Wyd. 3 poprawione i uzupełnione. Warszawa: SGGW, 1998, s. 354–356.
• J. Boczek: Nauka o szkodnikach roślin uprawnych. Wyd. 4 poprawione i uzupełnione. Warszawa: SGGW, 2001, s. 354–356.
• J. Nawrot: Owady – szkodniki magazynowe. Themar Sp. z o.o., 2001, s. 1–149.
• H. Šefrová, Z. Laštůvka: Catalogue of alien animal species in the Czech Republic. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculture Mendelianae Brunensis / Sborník Mendelovy Zemedelské a Lesnické Univerzity v Brne. 2005, s. 151–170.
• A. Wnuk: Entomologia dla rolników. Wyd. 2 poprawione. Cz. 2 szczegółowa. Kraków: Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja, 1994, s. 1–267.
• Księga Gatunków Obcych Inwazyjnych W Faunie Polski. 2012-06-22r. (pol.).