Rojstona
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
rojstona |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} O.F. Cook Science ser. 2. 12: 479. 28 Sep 1900[1] | |
Rojstona[3], opatrznica[4], palma królewska[3][5] (Roystonea O.F. Cook) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych czyli palm (Arecaceae). Obejmuje 10 gatunków[6][7][8]. Rośliny te występują na Antylach, Florydzie, w Meksyku, Ameryce Centralnej i w północnej częśći Ameryki Południowej[9][7]. Większość gatunków z tego rodzaju uprawiana jest jako rośliny ozdobne[9], przy czym najszerzej rozprzestrzeniona została rojstona królewska R. regia[4].
Majestatyczna rojstona królewska, zwana też palmą królewską[5], jest bardzo cenionym w tropikach drzewem alejowym[4][9][7]. Bywa opisywana jako „bez zaprzeczenia najpiękniejsza ze wszystkich palm”[10]. Wymaga wilgotnej i przepuszczalnej gleby, ale dobrze znosi burze[5] i zasolenie, dlatego szczególnie często sadzona jest wzdłuż alei w nadmorskich kurortach, choć raczej na terenach parkowych (jej liście spadając z wysokości ok. 20 m i ważąc ponad 20 m stanowią zagrożenie na bardziej ruchliwych ulicach)[4]. Drzewa te dostarczają bardzo cenionego drewna konstrukcyjnego[4]. Nasady liści używane są do krycia chat (zwłaszcza na Kubie)[9], palmy te służą także do karmienia zwierząt domowych, są także jadane przez ludzi – zarówno serce palmy (rdzeń młodego pędu), „kapusta palmowa” (szczyt pędu)[9], jak i owoce[7]. Z nasion pozyskuje się także olej[7]. Jako rośliny użytkowe wykorzystuje się, poza rojstoną królewską, także warzywną[7]. Rojstona królewska została bardzo rozpowszechniona zwłaszcza na Kubie i trafiła tam nawet do państwowego herbu[11].
Naukowa nazwa rodzaju upamiętnia amerykańskiego generała Roya Stone'a (1836–1905)[9][4].
Morfologia
- Pokrój
- Palmy o pojedynczym, prosto wzniesionym, gładkim pniu (kłodzinie), osiągające do 40 cm średnicy i ok. 20 m wysokości[12][9]. Rośliny bez kolców i cierni[9][8].
- Liście
- Zebrane zwykle na szczycie pędu w gęstą, zieloną koronę. Liście pierzaste, pojedynczo złożone, z listkami całobrzegimi, równowąskimi do lancetowatych, pojedynczo złożone. Ogonek liściowy i oś liścia nieuzbrojone[9][8].
- Kwiaty
- Jednopłciowe (rośliny jednopienne), zebrane w kwiatostany wyrastające między liśćmi. Kwiatostany zwykle rozgałęzione do odgałęzień 3-go, rzadko 4-go rzędu[8]. Kwiaty siedzące zebrane po trzy, z żeńskim pośrodku i męskimi z jego boków[9]. Kwiaty męskie promieniste, z trzema listkami zewnętrznego i trzema listkami wewnętrznego okółka okwiatu, ze zwykle 6, rzadziej 10–12 pręcikami. Kwiaty żeńskie mają okazałe listki zewnętrznego okółka okwiatu i kształt kulistawy lub stożkowaty. Sześć prątniczków tworzy pierścień przylegający do wewnętrznego okółka okwiatu[8][9]. Zalążnia pojedyncza, jednokomorowa (powstaje jednak z trzech owocolistków), szyjka słupka niepozorna, na szczycie z trójdzielnym znamieniem[9].
- Owoce
- Pestkowce, w czasie dojrzewania zmieniające kolor od zielonego do czerwonego, czasem purpurowoczarnego. Egzokarp skórzasty, mezokarp mięsisty, zawierający oleje[9] i włókna tworzące warstwę otaczającą nasiono[8], te pojedyncze, kuliste lub kształtu owalnego[9].
Systematyka
Rodzaj w obrębie arekowatych Arecaceae klasyfikowany jest do monotypowego podplemienia Roystoneinae J. Dransf. & N. Uhl (1986) z plemienia Areceae Drude (1881) i podrodziny Arecoideae Beilschmied[8]. W innych ujęciach w tej podrodzinie tworzy monotypowe plemię Roystoneeae[13].
- Wykaz gatunków[6]
- Roystonea altissima (Mill.) H.E.Moore
- Roystonea borinquena O.F.Cook
- Roystonea dunlapiana P.H.Allen
- Roystonea lenis León
- Roystonea maisiana (L.H.Bailey) Zona
- Roystonea oleracea (Jacq.) O.F.Cook – rojstona warzywna
- Roystonea princeps (Becc.) Burret
- Roystonea regia (Kunth) O.F.Cook – rojstona królewska, opatrznica królewska
- Roystonea stellata León
- Roystonea violacea León
Przypisy
- ↑ a b Roystonea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-24].
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2019-11-24]. (ang.).
- ↑ a b Jens G. Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002, s. 36. ISBN 83-7311-378-9.
- ↑ a b c d e f Jolanta i Karol Węglarscy: Rośliny dalekiej Azji. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 228-229. ISBN 83-60247-27-7.
- ↑ a b c Janet Marinelli (red.): Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 378. ISBN 83-7391-888-4.
- ↑ a b Roystonea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-23].
- ↑ a b c d e f David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 806. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 359. ISBN 978-3-642-08378-5.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Roystonea O. F. Cook. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-23].
- ↑ A. Pokorny: Historyja naturalna trzech królestw. Botanika, Tom 2. Praga, Poznań, Lwów, Stanisławów: 1874, s. 187.
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 502. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ Roystonea O.F. Cook. [w:] Flora de Nicaragua [on-line]. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2019-11-23].
- ↑ Genus: Roystonea O. F. Cook. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-11-23].