Pliszka górska

Pliszka górska
	Motacilla cinerea
	Tunstall, 1771
	; Samica sfotografowana w Indiach
	; Samiec sfotografowany w Indiach
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	pliszkowate
Rodzaj	Motacilla
Gatunek	pliszka górska
Podgatunki
	M. c. patriciae Vaurie, 1957; M. c. schmitzi Tschusi, 1900; M. c. cinerea Tunstall, 1771;
	M. c. patriciae Vaurie, 1957; M. c. schmitzi Tschusi, 1900; M. c. cinerea Tunstall, 1771;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; letnie lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Pliszka górska^[3] (Motacilla cinerea) – gatunek małego ptaka z rodziny pliszkowatych (Motacillidae).

Występowanie

Pliszki górskie najliczniej występują w południowej Polsce

Zamieszkuje średnie szerokości od zachodniej Europy do wschodniej Azji, a ponadto północno-zachodnią Afrykę i wyspy we wschodniej części Oceanu Atlantyckiego. Nie ma jej na Islandii oraz na północy Skandynawii. W zachodniej i południowej Europie pliszki górskie są ptakami osiadłymi. W Polsce jest częściowo osiadła. W Danii i na południu Skandynawii pojawiła się dopiero na początku XX wieku. Ptaki z północy są wędrowne. Osobniki europejskie zimują w krajach basenu Morza Śródziemnego i w północnej Afryce, a azjatyckie – w południowej Azji aż po Nową Gwineę^[2]^[4], dokonując przy tym długich przelotów. Ptak zaobrączkowany w Drawieńskim Parku Narodowym został w styczniu 2019 r. zidentyfikowany w Hiszpanii, 70 km na południe od Walencji (odległość ok. 2 tys. km)^[5]. Do niektórych rejonów Europy Środkowej na tereny lęgowe pliszka powraca w kwietniu, a czasem już na początku marca. Odloty następują od września do grudnia.

W Polsce średnio liczny ptak lęgowy gór, terenów podgórskich i wyżyn. Nielicznie lub bardzo nielicznie występuje również w innych częściach kraju – nad rzekami Pomorza i Warmii, ziemi lubuskiej, Dolnego Śląska, południowej Lubelszczyzny, Kielecczyzny i Wielkopolski^[6]. Pomimo nazwy gatunkowej można ją zatem spotkać od Bałtyku po prawie Noteć. Wynika to z tego, że ptak nie wymaga terenu górskiego, a jedynie wartko płynącego cieku, w obrębie którego szuka bezkręgowców. Nie ma jej jednak w większości wschodnich i centralnych regionów. Nieliczne osobniki, które zostają na zimę, spotyka się zwykle blisko niezamarzniętych zbiorników.

Systematyka

Wyróżnia się trzy podgatunki M. cinerea^[7]:

M. cinerea patriciae – Azory.
M. cinerea schmitzi – Madera.
M. cinerea cinerea – zachodnia Europa, Wyspy Kanaryjskie i północno-zachodnia Afryka do środkowej, wschodniej i północno-wschodniej Azji.

Proponowane podgatunki canariensis, melanope i robusta^[4] zsynonimizowano z podgatunkiem nominatywnym^[7].

Charakterystyka

Cechy gatunku

Smukła sylwetka, bardzo długi czarny ogon z białymi brzegami. Samiec w szacie godowej ma czarne podgardle ograniczone od góry białym wąsem, wierzch głowy, kark i grzbiet szare, a spód intensywnie żółty. Skrzydła są czarniawe. Samica i młode w szacie spoczynkowej nie mają czarnej plamy na białym podgardlu (u samców pozostaje ona w trakcie zimy), lecz kolor żółty płynnie przechodzi przez biały do szarości wierzchu ciała (mniej skontrastowany). Spód nie jest tak jednolicie żółty jak u samców.

U podgatunku patriciae kolor szary na grzbiecie jest jaśniejszy. Podgatunek schmitzi ma bardziej kontrastowe upierzenie, a jego biały pasek oczny jest mniejszy niż u podgatunku nominatywnego, poza tym ma jasnoszare boki ciała^[8].

Bywa mylona z pliszką żółtą. Samiec pliszki górskiej w odróżnieniu od żółtej ma czarne podgardle i wyraźnie dłuższy ogon. Jest wielkości wróbla, choć w porównaniu z nim ma bardziej wydłużoną sylwetkę.

Gdy chodzi, ptak rusza ogonem w górę i w dół, co chwilę siadając na nowych kamieniach. Szybko lata, torem głęboko falistym. To ptak ruchliwy i rzucający się w pobliżu górskich potoków w oczy. Nie waha się wylatywać na zupełnie odsłonięte tereny, najczęściej przebywa na ziemi, a siada na wyżej położonych kamieniach, krzakach lub słupkach. Nie kryje się przed człowiekiem. Samiec wydaje z podwyższenia ostre „tsi sit”.

Wymiary średnie

długość ciała: ok. 18–19 cm
rozpiętość skrzydeł: ok. 25–27 cm

Masa ciała

ok. 15–21 g

Biotop

Żyje nad dzikimi, wartkimi, naturalnymi wodami płynącymi – zajmuje brzegi czystych potoków i rzek o rwącym nurcie i kamienistych, zarośniętych brzegach oraz piaszczystym lub żwirowym dnie (zarówno cieków śródlądowych i tych płynących przez osady ludzkie), zazwyczaj w górach, lecz spotykana również nad spełniającymi te warunki terenami nizinnymi, np. na stawach rybnych. Niekiedy głazy lub duże kamienie w nurcie rzeki zastępują inne ludzkie konstrukcje i jazy, które spiętrzały wodę przy dawnych młynach i małych elektrowniach. Jest zatem w znacznym stopniu uzależniona od wody, co powiązane jest z pokarmem, na który poluje.

Okres lęgowy

Na lęgowiska w Polsce wraca w marcu. Lęgi wyprowadza od kwietnia do lipca. Większość par robi to dwa razy. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

W szczelinach skał i kamieni nad brzegami wód, zagłębieniach terenu, a także w ścianach budynków i mostów. Położone blisko strumieni, korzeni na brzegach, w otworach różnych wodnych budowli w np. małych mostach, groblach, ścianach ścieżek flisackich, w ścianach i krokwiach budynków, które mogą być oddalone od wody. Pliszki górskie wiją gniazdo ze źdźbeł trawy, mchów, korzeni i kawałków liści. Przeplatają je delikatnymi korzonkami roślin i włosiem. Osłonięte jest od góry.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza zazwyczaj dwa lęgi, składając w maju–lipcu 4–6 białych, zielonkawych lub szarawych pokrytych gęstymi, jasnobrązowymi małymi plamkami jaj o średnich wymiarach 19x14 mm. Do gniazd pliszek górskich swoje jaja podrzucają często kukułki.

Wysiadywanie, pisklęta

Jaja wysiadywane są przez okres 12–14 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 12–13 dniach. Do tego czasu karmią je oboje rodzice. Często wysiaduje jajo kukułki. Jesienne wędrówki rozpoczynają się we wrześniu i październiku.

Pożywienie

Pliszki górskie najchętniej łowią owady związane z ciekami płynącymi

Owady wodne i lądowe, ich larwy i inne drobne bezkręgowce zbierane na brzegach strumieni, potoków i znad wody, z roślin, ziemi, a czasem chwytane w locie. Rzadziej zjada kijanki i małe ryby.

Żeruje pośród niskiej roślinności i na odsłoniętych stanowiskach. Często brodzi w wodzie i wyjmuje z niej pokarm. W trakcie łowów za zdobyczą chodzi, podbiega lub ku niej podfruwa.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje pliszkę górską za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 5–20 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[2].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski pliszka górska została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[10]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 krajowa populacja lęgowa liczyła 7–10 tysięcy par^[11].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Motacilla cinerea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Motacilla cinerea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Motacillidae Horsfield, 1821 – pliszkowate – Wagtails and Pipits (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-08].
↑ ^a ^b Grey Wagtail (Motacilla cinerea). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)]. (ang.).
↑ Katarzyna Szyszko-Podgórska: Pliszka długodystansowa [w:] "Przyroda Polska" nr 971, kwiecień 2019, s. 37
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 562. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego bardzo nieliczny oznacza zagęszczenie 0,1–1 par na 100 km², nieliczny – 1–10 par na 100 km², a średnio liczny – 10–100 par na 100 km².
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-08]. (ang.).
↑ N. Bouglouan: Grey Wagtail. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-06-08]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 192. ISBN 978-83-7073-474-9.
Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Motacilla cinerea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Motacilla cinerea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Motacillidae Horsfield, 1821 – pliszkowate – Wagtails and Pipits (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-08].

[ibc-4] Grey Wagtail (Motacilla cinerea). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)]. (ang.).

[5] Katarzyna Szyszko-Podgórska: Pliszka długodystansowa [w:] "Przyroda Polska" nr 971, kwiecień 2019, s. 37

[6] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 562. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego bardzo nieliczny oznacza zagęszczenie 0,1–1 par na 100 km², nieliczny – 1–10 par na 100 km², a średnio liczny – 10–100 par na 100 km².

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-08]. (ang.).

[oiseaux-8] N. Bouglouan: Grey Wagtail. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-06-08]. (ang.).

[9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-10] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-11] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]