ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ, ਆਰਾ

ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ
ਮਾਂ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ
Maa Aranya Devi
ਧਰਮ
ਮਾਨਤਾ	Hinduism
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ	Bhojpur
Deity	Aranyani (believed)[1]
ਟਿਕਾਣਾ
ਟਿਕਾਣਾ	ਆਰਾ
ਰਾਜ	ਬਿਹਾਰ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
Position in Bihar
ਗੁਣਕ	25°34′04″N 84°40′23″E / 25.5678967°N 84.6729917°E / 25.5678967; 84.6729917
ਵੈੱਬਸਾਈਟ
Aranya Devi Temple Official Website

ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਆਰਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਆਰਾ, ਭੋਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦਾ ਨਾਂ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਥਾਪਿਤ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹੈ।^[2]

ਦੇਵੀ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਮੰਦਿਰ, ਸਤਯੁਗ ਤੋਂ ਕਲਿਯੁਗ ਤੱਕ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ, 108 ਸ਼ਕਤੀਪੀਠਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਿੱਧ ਪੀਠ ਵੀ ਹੈ।^[3] ਮੰਦਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪੂਜਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। 2005 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਇਸ ਮੰਦਰ ਬਾਰੇ ਕਈ ਕਥਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਕਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦੀ ਜਨਕਪੁਰ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।^[4]

ਇਸ ਸਮੇਂ ਮੰਦਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਕਾਰਨ ਪੁਰਾਣੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਨਵੀਂ ਬਹੁ-ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਇਮਾਰਤ ਉਸਾਰੀ ਅਧੀਨ ਹੈ।^[5][6]

2005 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ, ਲਕਸ਼ਮਣ ਅਤੇ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਧਨੁੱਸ਼ ਯੱਗ ਲਈ ਬਕਸਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਜਨਕਪੁਰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਆਦਿਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੋਨਭਦਰ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ।^[7]

ਕਥਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਉਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਕੇਵਲ ਆਦਿਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਜੰਗਲ ਸੀ। ਪਾਂਡਵ ਆਪਣੇ ਜਲਾਵਤਨ ਦੌਰਾਨ ਆਰਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਆਦਿਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ। ਦੇਵੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪਾਂਡਵ ਧਰਮਰਾਜ ਯੁਧਿਸ਼ਠਿਰ ਨੂੰ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਮਾਂ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰੇ। ਫਿਰ ਧਰਮਰਾਜ ਯੁਧਿਸ਼ਠਿਰ ਨੇ ਇੱਥੇ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ।^[8] ਦਵਾਪਰ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਮਯੂਰਧਵਾਜ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਾਂਡੂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਰਜੁਨ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਆਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਦਾਨ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਅੰਗ ਦਾ ਮਾਸ ਆਪਣੇ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਮੰਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਆਰੇ ਨਾਲ ਮਾਸ ਲਈ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਦੇਵੀ ਨੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ।^[9]

ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਰੂਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਛੋਟੀ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਦਾ ਰੂਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[10] ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਸਾਲ 1953 ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ, ਲਕਸ਼ਮਣ, ਸੀਤਾ, ਭਰਤ, ਸ਼ਤਰੂਘਨ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।

• ਬਿਹਾਰ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ Archived 17 June 2023 at the Wayback Machine.</link>
• ਅਰਣਿਆ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ Archived 2023-06-17 at the Wayback Machine.