Tolon

 

 

La vila de Tolon si situa entre la Rada de Tolon au sud e lo Mont Faron au nòrd. D'una superficia de 42,84 km², lo territòri comuna a una forma rectangulara. Es bordat per La Sanha de Mar, Oliulas, Evenós, Lo Revèst leis Aigas, La Valeta, La Garda, Lo Pradet e la Mar Mediterranèa. Son ocupacion es dictada per lo relèu e per lei règlas de proteccion de l'arsenau militar. Lo sector dau Mont Faron (514 m), cima pus auta de la vila, es ansin pauc abitat car la zòna, lòngtemps utilizada per lei militars, es unicament accessibla per una rota de sens unic o per un teleferic urban. Uei, l'i trobam un ensemble de fortificacions, un musèu dau Desbarcament de Provença, un zòo e d'endrechs reservats ai lesers (escalada...).

En revenge, lo litorau es densement poblat. Lo centre de la vila es articulat a l'entorn de la Rada, pòrt naturau situat entre la Lenga de Gienh e la peninsula de Sant Mandrier de Mar. Dins la partida istorica, lo plan dau bastit mòstra encara lei rèstas de doas encenchas de fortificacions : una pichona fortificacion medievala que delimita la vila vièlha (lo barri medievau) e que, vista de la mar semblava un castèu, e una fortificacion modèrna de Vauban que ne demòran que pauc de tròç, mai que mai la Pòrta d'Itàlia. Uei, la zòna urbanizada compta ansin amb un ensemble de barris que seguisson un aisse èst-oèst que correspònd a la circulacion litorala, pus simpla qu'aquela en direccion dei relèus septentrionaus :

• a l'èst : lo Morrilhon, ancian quartier de palunalhas e d'entrepaus amb tres fòrts e de plajas, Sant Joan de Var, Ròda e Brunet.
• a l'oèst : Beucaire, lo Pont Nòu, lo Pont de Làs (Tolon), l'Escalhon, divèrsei quartiers residenciaus e de banlègas.

L'idrografia es dominada per dos riulets. Lo pus lòng es l'Aigotier qu'es un fluvi litorau de 15 km que si gita dins la Rada^[2]. Son liech seguís un camin èst-oèst que passa dins la màger part dei quartiers orientaus e centraus de la Tolon. Es tanben sonat « Rius deis amoriers », malinterpretat en francés coma lo « Riu deis amorós ». Lo segond es lo Làs, un fluvi litorau de 12 km^[3]. Son liech seguís un aisse nòrd-sud entre lo Lac dau Revèst e la Rada.

 

La vila istorica si situa entre lo baloard Comandant-Nicolau au nòrd, la carriera de la Republica au sud, la carriera dei Dardanèls a l'oèst e lei carrieras Franklin-Roosevelt e Comandant-Marchand a l'èst. Lo baloard d'Estraborg marca lo limit entre la vila bassa au sud e la vila auta au nòrd. La vila auta, caracterizada per una arquitectura d'estil haussmanian, es lo centre principau de la vila (bancas, grands magazins, opèra, musèus...). La vila bassa a gardat un aspècte pus medievau. Es una zòna marchanda e pedona que conoís una certana pauperizacion dempuei leis ans 1970.

Tolon a quatre borgadas istoricas que forman, amb la vila istorica, lo grand centre urban de l'aglomeracion :

• lo Morrilhon, au sud-èst, a l'origina un vilatge de pescaires, es vengut una zòna residenciala. Es un important quartier de la vida nuechenca tolonenca.
• la Ròda, a l'èst, èra un barri de barracas au començament dau sègle XX. Uei, es totjorn un quartier popular mai d'infrastructuras modèrnas li son estadas construchas dempuei leis ans 1970.
• Sant Joan dau Var, a l'èst dei doas premierei borgadas, es egalament un quartier popular. En causa de la distància amb lo centre de Tolon, es vengut un centre segondari de la vila. Es estructurat a l'entorn de l'aisse marchand Cuzin-Joffre.
• lo Pònt dau Làs es l'unica borgada istorica que si situa a l'oèst dau centre istoric. Es organizat a l'entorn de la carriera dau XV^en Còrs. Puslèu popular, es un quartier residenciau e comerçant.

Lei quartiers periferics son generalament pus recents. Foguèron bastits per respòndre a la creissença demografica de l'aglomeracion, sovent dins de zònas agricòlas ancianas. Pasmens, quauquei quartiers foguèron desvolopats a partir d'un masatge ja existent. Aquelei quartiers son principalament de zònas residencialas. La mixitat sociala i es sovent febla. Per exemple, lo cap Brun es reservat ai classas aisadas de la vila.

 

Lo pòrt militar de Tolon es la principala basa navala de la marina militara francesa. Fondat durant lo rèine de Loís XIV, ocupa una partida importanta dau centre de la vila. En particular, es lo pòrt de basa dau pòrta-avions Charles de Gaulle, de tres pòrta-elicoptèrs, de sièis sosmarins nuclears d'ataca e de plusors fregatas. Per aquò, la basa dispausa d'installacions terrèstras importantas que li permèton d'assegurar la maintenança dei naviris, de lotjar lei personaus e d'assostar lei centres de comandament.

La dimension militara de Tolon es un element centrau de la geografia e de l'istòria de la vila. D'efiech, en causa de son importància estrategica, la basa a totjorn assostat de desenaus de miliers de militars (23 000 òmes en 2011) que representan una part significativa de la populacion totala de la vila. De mai, totjorn en causa d'aquela importància, l'ensemble de la region es estat fortificat. Aquò aumenta la talha dei sectors limitant l'urbanizacion siá en causa de l'existéncia de perimètres militars enebits ai civius siá en causa de la preséncia de vestigis de fòrts.

Tolon es una dei vilas pus caudas e ensorelhadas d'Occitània amb una temperatura anuala mejana de 15,9 °C. Segon la classificacion de Köppen, lo clima li es de tipe mediterranèu Csa amb d'estius eissuchs e cauds e d'ivèrns doç e umids. Lei precipitacions anualas mejanas son de 665 mm. Coma dins lo rèsta de Provença, son concentradas sus un periòde anant de setembre a mai. Lei pluejas an sovent un caractèr achavanit que pòt entraïnar d'inondacions. La nèu es excepcionala e dura gaire au sòu^[4]. Lei geladas son tanben raras^[5].

 

Tolon es istoricament una vila importanta de Provença e l'aglomeracion principala de Var. Pasmens, rivaliza pas amb Marselha e Niça en tèrmes de populacion. En 1793, sa populacion èra estimada a 19 000 estatjants (còntra 108 000 per Marselha). Après un premier periòde de creissença, de 1830 a 1860, s'estabilizèt entre 70 000 e 85 000 abitants. Puei, aguèt luec un segond lòng periòde de creissença, de 1890 a 1980, que menèt la populacion entre 160 000 e 180 000 estatjants.

A la fin deis ans 2010, la populacion tolonenca èra pus jova que dins lo rèsta de Var amb 33,7 % de mens de 30 ans (còntra 30,2 % dins lo departament). Aquò es lo resultat de la proporcion importanta de militars entre leis abitants de la vila.

 

Lo site de Tolon es un pòrt naturau frequentat dempuei l'Antiquitat per lei naviris fenicians e grècs. Durant aqueu periòde, l'endrech èra conoissut coma una pescariá de murèx, un cauquilhatge utilizat per la produccion de porpra. Lo quermès foguèt tanben exportat a partir de la region. En causa de la valor d'aquelei colorants e de l'interès dau pòrt, la zòna venguèt lèu l'objècte de conflictes frequents entre Celtoligurs, Grècs de Marselha e Fenicians de Cartage. Aquò durèt fins a l'intervencion romana de 120 avC que s'acabèt per l'annexion dau sud-èst de Gàllia per Roma, levat dau territòri marselhés que demorèt independent fins a la guèrra civila entre Pompèu e Cesar.

Pendent lo periòde roman, Tolon èra dich Telo Martius^[6]. Aquò indica que la vila èra una escala militara. Demorèt un centre important per la produccion de colorants e la tenchurariá. Durant lo rèsta de l'epòca romana, l'istòria de la region es pas ben conoissuda. Pasmens, la vila deguèt agantar una certana importància car es mencionada coma sèti d'un evescat en 541 (valent a dire quauquei decennis après la disparicion de l'Empèri Roman).

Durant l'Edat Mejana, Tolon demorèt un pichon pòrt, regularament pilhat per lei Sarrasins. En periòde de carestiá, lei marins tolonencs venguèron tanben de còps piratas. La vila medievala si desvolopèt lentament gràcias a la proteccion dau Castèu de la mar bastit en 1366. En 1348, durant l'epidemia de pèsta negra, la comunautat jusieva de Tolon foguèt victima d'un violent pogrom. Lei subrevivents s'enfugissèron ò si convertissèron au catolicisme. En 1410, pròva de la qualitat creissenta dei fortificacions protegissent lo pòrt, la ciutat bloquèt un desbarcament de marins genoés. Pasmens, en 1481, au moment de l'annexion de Provença per França, solament 250 ostaus foguèron recensats.

 

Tre lo rèine de Carles VIII, lei rèis de França decidèron de transformar Tolon en pòrt militar. En 1486, foguèt donc creat un arsenau e la rada foguèt utilizada per assostar de flòtas militaras. De fortificacions foguèron construchas per o protegir coma la Torre Reiala en 1524. En 1543, durant lei Guèrras d'Itàlia, lo rèi Francés I^èr prepausèt a una flòta turca de passar l'ivèrn dins la vila. Aquò li permetiá de perseguir seis atacas còntra Espanha e Itàlia^[7]. L'afaire foguèt un escàndol per l'Euròpa crestiana. La populacion, levat dei caps d'ostau, deguèt quitar la vila. La catedrala foguèt transformada en mosqueta e de vendas d'esclaus, compres d'esclaus crestians, foguèron organizadas au mercat^[8]. En cambi, leis abitants foguèron exemptats dau pagament de la talha durant 10 ans^[9].

Durant lei Guèrras de religion, Tolon demorèt fòrça fidèu au rèi Enric IV. Tre 1594, la corona comencèt donc de trabalhs importants per transformar la vila en pòrt militar major. Un barri foguèt construch per englobar la vila e sei borgadas. L'arsenau foguèt modernizat e completat per d'ensembles novèus de construccion navala. Enfin, dos mòles pès foguèron bastits. Gràcias a sa prefondor, lo pòrt de Tolon podiá acuelhir de naviris mai e mai gròs. Òr, en causa de l'aumentacion de la talha dei vaissèus e de la quantitat de canons embarcats, dispausar d'un tau pòrt èra fòrça interessant per lo poder reiau. Amb Brèst, Tolon s'impausèt donc coma un dei pòrts militars principaus de França.

Tolon joguèt ansin un ròtle important durant la Guèrra de Trenta Ans (1618-1648) e Richelieu ordonèt de renfòrçar lei fortificacions dins leis ans 1630 per la construccion dau fòrt de Balaguier. Au començament dau rèine de Loís XIV, Tolon demorèt un còp de mai fidèu au rèi durant la Fronda^[10]. Sota l'impulsion de Colbert, d'amainatjaments suplementaris foguèron aponduts au pòrt e aquela favor reiala permetèt la reconstruccion rapida de la vila après sa destruccion per un incendi en 1677. Pasmens, la catastròfa foguèt l'occasion de mandar Vauban per agrandir e renfòrçar lei fortificacions e per cavar una darsa suplementària e de calas de radob. Lo pòrt aguèt un ròtle important durant totei lei guèrras dau rèine de Loís XIV.

En 1707, durant la Guèrra de Succession d'Espanha, una armada de 35 000 òmes menada per lo prince Eugèni ataquèt la vila. Per empachar la captura de la flòta, lo poder reiau ordonèt de la sabordar e de transferir lo materiau important a Marselha. Lo sètge durèt dau 29 de julhet au 21 d'aost. S'acabèt per una victòria dei defensors e per una retirada murtriera per leis asalhidors. Pasmens, foguèt pas possible de tornar armar lei naviris sabordats. Puei, en 1720, la vila foguèt tocada per la pèsta de Marselha. Entre 13 000 e 16 000 morèron durant lei dos ans que durèt l'epidemia siá mai de la mitat de la populacion. Aquela demenicion dau nombre d'abitants foguèt pas compensada avans lo començament dau sègle XIX.

Pasmens, aqueu declin èra parciau. D'efiech, lo pòrt militar gardèt son importància durant lei guèrras menadas per la Marina Reiala durant lo sègle XVIII. En particular, durant la Guèrra de Succession d'Àustria, una batalha aguèt luòc au larg dau cap Sicie lo 22 de febrier de 1744 per rompre un blocus establit per lei Britanics. Lo poder centrau sostenguèt donc la reconstruccion de la vila. En 1748, li fondèt un camp de fòrçats qu'aculhèt 2 000 presoniers. Aquò provesissèt una man d'òbra pauc costosa per lei trabalhs locaus.

 

Lo periòde revolucionari es una epòca de tensions e de dificultats per Tolon. En decembre de 1789, lei marins si revoutèron e arrestèron lo luòctenent generau deis armadas navalas, d'Albert de Rions, que voliá empachar lei marins e leis obriers de sortir de l'arsenau per sostenir lo movement revolucionari. Puei, en 1792, d'insurgents participèron ai chaples de Setembre, un movement violent qu'entraïnèt l'execucion de quauquei presoniers reialistas estremats dins la preson de la vila^[11]. Aquò causèt l'exili de mai d'un oficier. Pasmens, lei revolucionaris tolonencs èran puslèu de tendància girondina. En genier de 1793, après la mesa en accusacion dei deputats girondins, la comuna jonhèt donc lo camp deis insureccions federalistas. Encara nombrós dins la marina, lei reialistas prenguèron pauc a pauc lo poder, çò que suscitèt de tensions amb lei marins republicans menats per lo còntra-amirau Saint-Julien de Chabon.

Leis eveniments s'accelerèron après la presa de Marselha per l'armada de la Convencion, lei jacobins foguèron expulsats de la vila. Lei partisans de la Convencion sortiguèron de la vila per ragantar l'armada dau generau Carteaux. Ansin, la vila demorèt entre lei mans dei federalistas e dei reialistas. Tre lo 28 d'aost, reçaupèron l'ajuda d'una armada compausada de contingents britanics, espanhòus e italians (17 000 òmes) sostenguda per una esquadra angloespanhòla. Enfin, lo 1^èr d'octòbre de 1793, leis autoritats de la vila issèron lo drapèu reiau e reconoissèron Loís XVII coma rèi. Enterin, l'armada republicana aviá començat lo sètge de la vila lo 18 de setembre. Durèt fins au 18 de decembre e s'acabèt per la reconquista dau pòrt per lei Francés après de combats onte si destrièt Napoleon Bonaparte, cap de l'artilhariá deis assetjaires. Avans de quitar Tolon, lei Britanics cremèron lei naviris e l'arsenau.

La repression foguèt dura amb 700 a 800 abitants fusilhats per lei militars après la represa de la vila e 290 condamnacions suplementàrias prononciadas dins lo corrent de l'annada seguenta per lei tribunaus revolucionaris^[12]. Tanben, Tolon perdèt brèvament son nom istoric per venir Pòrt-la-Montanha e la prefectura foguèt transferida a Draguinhan. Pasmens, son pòrt demorava estrategic e participèt a la preparacion de l'expedicion d'Egipte.

 

Durant lei guèrras napoleonencas, la plaça de Tolon foguèt renforçada per de fortificacions suplementàrias e per la construccion de dos bacins novèus^[10]. Durant lo sègle XIX, lo pòrt demorèt una basa importanta per la preparacion deis operacions navalas francesas (expedicion de Navarin, d'Argier, de Crimèa...). La populacion aumentèt de 20 000 abitants en 1800 a mai de 80 000 en 1860. Puei, demeniguèt leugierament fins a 70 000 dins leis ans 1880 avans de tornar créisser per passar la barra dei 100 000 au començament dau sègle XX. Lei transformacions de la marina durant lo sègle XIX sostenguèron aqueleis evolucions. D'efiech, durant aqueu periòde, mai d'una transformacion tecnologica cambièt la natura dei flòtas de guèrra (motors de vapor, blindatge, obús explosius...). Aquò transformèt la natura dei mestiers maritims que prenguèron un caractèr mai industriaus. Ansin, una comunautat d'obriers italians si formèt dins la vila. Una imigracion còrse marquèt tanben la demografia locala e, en causa dei transferiments de personaus dins la Marina Nacionala, una comunautat bretona si creèt.

 

A partir dau començament dau començament dau sègle XX, la corsa ais armaments europèa menèt a un renforçament novèu dei fortificacions de Tolon. Prenguèt principalament la forma d'un amainatjament dei cimas situadas a l'entorn dau pòrt^[10]. En 1893, la vila aculhèt lo tsar Alexandre III durant un important viatge diplomatic per accelerar lo raprochament entre França e Russia. Pasmens, l'utilizacion dei fons de la marina èra pas totjorn eficaç a aquela epòca. En 1907 e 1911, dos accidents entraïnèron l'explosion dei cuirassats Iéna (118 mòrts) e Liberté (300 mòrts) dins lo pòrt, probablament en causa de pouveras de qualitat marrida.

Durant la Premiera Guèrra Mondiala, Tolon foguèt la basa navala pus importanta deis Aliats en Mediterranèa e aguèt un ròtle major dins l'avitalhament dei fòrças desplegadas dins lei regions balcanicas. Pasmens, en junh de 1919, foguèt tocada per lei mutinariás favorablas ai bolchevics. Durant l'entre doas guèrras, la vila conoissèt tornarmai una fasa de desvolopament e de creissença que li permetèt de passar 150 000 abitants en 1936. L'esfòrç intens de modernizacion de la flòta, iniciat per Georges Leygues, foguèt una dei causas d'aquela prosperitat. Dins aquò, entraïnèt una aumentacion de la populacion obriera e Tolon foguèt tocat per lei contestacions deis ans 1930. En particular, en aost de 1935, de combats entre policiers e obriers de la construccion navala ostils ai mesuras d'austeritat s'acabèron amb la mòrt de mai d'una persona e la proclamacion de l'estat d'urgéncia^[13].

La Segonda Guèrra Mondiala foguèt un periòde malaisat per la vila que sa populacion demenissèt fins a 125 000 abitants en 1946. D'efiech, après l'armistici de 1940, una partida de la flòta francesa foguèt internada dins lo pòrt. En novembre de 1942, durant l'invasion de la Zòna Liura per la Wehrmacht, l'amirau Jean de Laborde ordonèt lo sabordatge d'aquelei naviris per empachar lor captura. Aquò entraïnèt la destruccion de 77 naviris representant 225 000 tonas. Leis Alemands assaièron de reparar certaneis unitats mai la destruccion de l'otís industriau de l'arsenau empachèt l'avançada dau projècte. En causa de l'importància dau pòrt, Tolon foguèt ocupada per una importanta garnison (18 000 òmes). Pasmens, atacats per lei tropas colonialas francesas après lo desbarcament de Provença, lei defensors capitulèron lo 26 d'aost après sièis jorns de combat.

Après 1945, èra necessari de tornar construrre la màger part dau pòrt e de la vila. Puei, en 1962, i aguèt un besonh novèu e urgent de lotjaments per absorbir l'arribada dei Pès Negres d'Argeria. Per aquò, de quartiers novèus foguèron fondats e la vila agantèt 181 000 abitants – son maximom istoric – en 1981. Pasmens, la qualitat d'aqueu bastit èra marrit e, en l'abséncia de politicas de renovacions, lo centre istoric conoissèt tanben de dificultats. Enfin, politicament, de 1945 a 1959, la vila conoissèt un periòde d'instabilitat amb sièis premiers cònsols e lo teissut economic locau foguèt pas capable d'integrar totei lei populacions novèlas. Aquela situacion menèt a la formacion dau Pichon Chicago, un quartier mau famat a proximitat de la vila vièlha qu'èra dominat per una pega locala relativament poderosa.

L'eleccion de Maurici Arreckx (UDF) coma premier cònsol en 1959 agravèt aquela deriva. D'efiech, premier cònsol, deputat, senator e president dau Conseu generau de Var durant sa carriera, Arreckx aviá de liames amicaus amb lo mitan, especialament amb Jean-Louis Fargette qu'es considerat coma lo pairin principau dau mitan varés deis ans 1970 a son assassinat en 1993. Lo periòde Arreckx es donc marcat per fòrça afaires de corrupcion e assassinats que culminèron amb l'execucion de la deputada Yann Piat en 1994^[14][15]. Pasmens, lo sistèma Arreckx declinèt a partir de la fin deis ans 1980 e Arreckx eu meteis foguèt condamnat dins mai d'un afaire de corrupcion entre 1994 e 2000. En 1995, son èx-adjonch, François Trucy, foguèt batut per Jean-Marie Le Chevallier (FN) ais eleccions comunalas. Fau nòtar durant aqueu periòde, a l'iniciativa de Jacques Chirac, lo retorn de la prefectura de Var a Tolon en 1974, maugrat de protestacions violentas de part de la populacion de Draguinhan.

La conquista de Tolon per lo Frònt Nacionau èra una premiera per aqueu partit. Dins aquò, l'experiéncia capitèt mau en causa de problemas dins la majoritat municipala, de decisions pas totjorn legalas e dau deute important laissat per l'administracion Arreckx. Tre 1996, Le Chevallier deguèt aumentar leis impòsts locaus de 9 %. Puei, de scissions intèrnas acabèron de fragmentar lo FN tolonenc. En mai d'aquò, lo premier cònsol foguèt condamnat per d'afaires de corrupcion en 2001. Ansin, Le Chevallier, qu'aviá quitat lo FN en 1999, deguèt afrontar tres autrei listas d'extrèma drecha ais eleccions comunalas de 2001. Foguèt batut tre lo premier torn e l'UDF, amb Hubert Falco, tornèt prendre lo contraròtle de la vila.

Hubert Falco dirigissèt Tolon de 2001 a 2023. Aqueu periòde, totjorn endecat per la corrupcion e lo clientelisme, veguèt de transformacions importantas^[16]. D'efiech, Falco organizèt una majoritat establa gràcias a sei liames amb lei retirats, lei Pes Negres, lei militars e lei rets locaus de la franc-maçonariá^[17]. Menèt pereu una politica de reduccion drastica dei despensaas publicas e, amb quauquei comunas de l'aglomeracion tolonenca, fondèt la Comunautat d'Aglomeracions Tolon Provença Mediterranèa^[18]. Aquò li permetèt de trobar lei finanças necessàrias per iniciar la restauracion dei quartiers istorics. Aquò permetèt d'atraire de populacions pus aisadas dins lo centre de la vila mentre que lei classas popularas èran pauc a pauc obligadas de migrar vèrs lei quartiers periferics ò lei vilas vesinas.

A la fin deis ans 2000, lei resultats d'aquela politica venguèron visibles amb l'arribada d'investissaires novèus dins la vila. De mai, permetèt la realizacion de trabalhs importants sus lo ret rotier de l'aglomeracion coma la dubertura dau tunèu de Tolon entre leis autorotas A50, A57 e A570. Enfin, la vila pòu tornarmai assaiar de rivalizar amb Marselha e Niça per venir un pòl regionau entre aqueleis aglomeracions. Pasmens, es totjorn minada per de problemas de corrupcion e de clientelisme coma l'illustra la condamnacion d'Hubert Falco per destornament de fons publics en 2023^[19].

Ciutat militara que si desvolopèt a partir de l'Edat Mejana, Tolon a un patrimòni arquitecturau qu'es marcat per leis edificis militars destinats a l'arsenau e a protegir lo pòrt còntra una ataca enemiga, leis edificis religiós e leis amainatjaments modèrnes bastits despuei lo periòde industriau. Lo bastit militar es fòrça present en Tolon e dins son relarg. Comprèn d'edificis divèrs e d'epòcas variadas coma la Torre Reiala, lo Fòrt Sant Loís, la Pòrta d'Itàlia e l'Anciana Pòrta de l'Arsenau. Aqueu patrimòni militar es completat per de monuments que celèbran ò que rendon omenatge a de personas, a de divinitats ò a d'eveniments. Per exemple, es lo cas de l'estatua de l'engèni de la navegacion.

Lo patrimòni religiós es largament fach de construccions catolicas. Es dominat per la Catedrala de Nòstra Dòna de la Seds qu'es lo sèti dau diocèsi de Tolon. Sa construccion comencèt au sègle XI e l'edifici conoissèt de transformacions importantas pendent lei sègles XVII e XVIII. Es ansin d'estile romanic amb d'elements ulteriors d'origina gotica e neoclassica^[20]. D'autrei glèisas de remarca de Tolon son la Glèisa de Sant Francés e la Glèisa de Sant Loís que son de construccions pus recentas e fòrça influenciadas per lo neoclassicisme dau sègle XVIII.

•  
  Anciana Pòrta de l'Arsenau
•  
  Pòrta d'Itàlia
•  
  Torre Reiala
•  
  Façada de Nòstra Dòna de la Seds
•  
  Retaule de Nòstra Dòna de la Seds
•  
  Glèisa de Sant Francés
•  
  Estatua de l'Engèni de la navegacion

 

Tolon a un patrimòni artistic ancian centrat sus la cultura occitana. En particular, existisse una escòla felibrenca, l'Escolo de la Targo, que foguèt fondada en 1898. L'existéncia d'una literatura en occitan es atestada dins la vila tre 1333 amb una pèça de teatre jogada per de familhas noblas. Puei, pendent lei sègles seguents, d'escrivans coma Estève Pelabon (1745-1808), autor de la pèça Lo Grolier Bel Esprit, vò Suseta e Tribòr, Victor Quintius Toron (1794-1872), Carles Poncy (1821-1891) e Enric Espieut (1923-1971) foguèron liats a la vila. Aquela tradicion teatrala existisse totjorn a l'ora d'ara amb lo Centre Dramatic Occitan, una còla professionala fondada per Andrieu Neyton que rèsta dins lo Teatre Mediterranèa. De liames importants amb l'istòria culturala de Tolon son pereu establits durant lei rescòntres de rugbi onte la Cançon de la Copa es regularament cantada per lo public.

Tolon a plusors musèus consacrats a de tematicas divèrsas. Lo pus important es probable lo Musèu de la Marina qu'es un musèu nacionau que fa partida dau Musèu Nacionau de la Marina. Coma son nom l'indica, presenta l'istòria de l'arsenau e de la marina militara francesa de sa creacion au periòde actuau. La vila dispausa tanben de musèus d'importància regionala coma lo Musèu dau Vièlh Tolon dedicat a l'istòria de la vila, lo Museum Departamentau de Var dedicat ai sciéncias naturalas e a la geologia, lo Musèu d'Art de Tolon dedicat a la pintura dau sègle XV au sègle XX, a l'art contemporanèu e a la fotografia, lo Memoriau dau Desbarcament de Provença e lo Musèu deis Arts Asiatics de Tolon. Li a tanben de centres d'exposicion dins lei vilas per acuelhir ò mostrar de colleccions.

Tolon dispausa de la sieuna universitat que foguèt creada en 1979 en gropant divèrsei centres d'ensenhament superior presents dins l'aglomeracion de la vila. Es organizada a l'entorn dau campus de La Garda per lei seccions literàrias e scientificas e dau campus de Tolon per lo drech e lei sciéncias socialas. Au nivèu deis efectius, li aviá 11 000 estudiants inscrichs en 2021 per un efectiu de 2 200 emplegats. 15 laboratòris de recèrca èran implantas sus lei diferents campus (9 en sciéncias e tecnologias e 6 sciéncias socialas). Li a tanben doas escòlas d'engenhaires que son l'Escòla d'Engenhaires de l'Universitat de Tolon (publica) e l'Institut Superior de l'Electronic e dau Numeric (privada). Lo raionament de l'ensemble deis establiments universitaris e de recèrca tolonencs es limitat car dèvon faciar la concurréncia dei centres d'Ais-Marselha, de Niça ò de Montpelhièr que son pus ancians e sovent pus prestigiós^[21].

Li a doas publicacions en provençau a Tolon. La premiera es la La Targo (« la Targa ») qu'es la publicacion bisannuala de l'Escòla de la Targa e dau Felibritge. La segonda es Lo Cebier / Lou Cebié – sotatitolat La Letra Occitanista – qu'es la publicacion politica mensuala liada amb lo Partit Occitan gavidat per Girard Tautil.

 

Coma ciutat provençala,Tolon es una tèrra onte se manja d'alhòli, onte se fa de castanhada e onte se manja lei Tretze dessèrts de Calenda. Un plat fòrça tipic de Tolon (e partejat amb la Mediterranèa fins a Gènoa e tanben amb Argentina e Uruguai per l'immigracion) es la cada : se tracta d'una mena de galeta cauda de farina de céser.

 

Lo Rugbi Club Tolonenc (RCT) es probable lo club esportiu pus famós de Tolon^[22]. Fondat en 1908, es un club istoric dau campionat de França de rugbi de XV e dei competicions europèas. A ganhat quatre còps lo campionat de França (1931, 1987, 1992 e 2014) e tres la Copa d'Euròpa (2013, 2014 e 2015). Sei simbòls tradicionaus son lei colors roja e negra e lo muguet. Jòga normalament sei partidas a domicili a l'Estadi Mayol (17 500 plaças).

Lo Sporting Club de Tolon (SC Tolon) es un club de fòtbol fondat en 1945. Jòga sei partidas a domicili a l'Estadi de Bòn Rescòntre (8 200 plaças). Foguèt globalament professionau de 1945 a 1998^[23]. Pasmens, aguèt jamai un ròtle important en Premiera Division e son títol pus important es una victòria en Segonda Division en 1983. Agantèt tanben dos còps lei semifinalas de la Copa de França en 1963 e en 1984. Despuei la fin deis ans 1990, es un club en crisi minat per de problemas financiers recurrents.

•  
  La rada de Tolon
•  
  Calabrun
•  
  Lo Mont Faron, darrier la vila
•  
  La rada de Tolon vista per satellit
•  
  La rada de Tolon vista per satellit
•  
  Lei cariatidas de l'escultor Pèire Puget
•  
  De vaissèus dau pòrt militar

• La Spezia (Itàlia) dempuei 1958.
• Mannheim (Alemanha) dempuei 1958.
• Norfolk (Estats Units) 1988.
• Kronstadt (Russia) dempuei 1996.
• Khemisset (Marròc) dempuei 2005.

1. ↑ Diccionari provençau-francés, CREO-ESCOMESSA
2. ↑ Base de données Sandre, fiche « L'Eygoutier », consultada lo 19 d'octòbre de 2022, [1].
3. ↑ Base de données Sandre, fiche « Rivière neuve », consultada lo 19 d'octòbre de 2022, [2].
4. ↑ En mejana, sus lo periòde 1981-2010, de tombadas de nèu èran observadas 1,5 j/an.
5. ↑ En mejana, sus lo periòde 1981-2010, de geladas son observadas 2,9 j/an.
6. ↑ A la meteissa epòca, Narbona, un autre pòrt militar, èra dicha Narbo Martius.
7. ↑ R. J. Knecht, Francis I, Cambridge University Press, 1982.
8. ↑ Christine Isom-Verhaaren, Allies with the Infidel: The Ottoman and French Alliance in the Sixteenth Century, Bloomsbury Publishing, 2011.
9. ↑ Robert Knecht, The Rise and Fall of Renaissance France, 1483-1610, Oxford, Blackwell, coll. « Blackwell Classic Histories of Europe », 2^a edicion, 2001, p. 181.
10. ↑ ^{10,0 10,1} et ^10,2 Michel Vergé-Franceschi (dir.), Dictionnaire d'histoire maritime, París, Éditions Robert Laffont, coll. « collection Bouquins », 2002, pp. 1410-1414.
11. ↑ Jean-Paul Bertaud, La Révolution française, Perrin, coll. Tempus, 2004, p. 169.
12. ↑ Albert Soboul (dir.), Dictionnaire historique de la Révolution française, Quadrige/PUF, 1989, p. 1041.
13. ↑ « Toulon disorders », New York Times, 9 d'aost de 1935.
14. ↑ José Lenzini, Arreckx, sénateur et... parrain ?, Plein Sud Eds, 1995.
15. ↑ L'enquista de la polícia trobèt ges de liame entre Arreckx e l'assassinat de Yann Piat. Pasmens, aquel afaire aguèt de consequéncias fòrça negativas sus la fin de sa carriera (« Yann Piat : une femme à abattre », Faites entrer l'accusé, France 2).
16. ↑ Simon Fontvieille e Jean-Baptiste Malet, « À Toulon, le maire organise son plébiscite », Le Monde diplomatique, març de 2020.
17. ↑ « Toulon : Certains francs-maçons locaux continuent d’avoir maille à partir avec la justice », Capital.fr, 9 de febrier de 2010, consultat lo 7 de mai de 2022.
18. ↑ « Toulon : le maire redresse la barre », Le Point, 14 de decembre de 2001.
19. ↑ « Hubert Falco déchu de ses mandats par la justice, qui souligne « un mépris des règles et une volonté d’échapper à certaines réalités » », Le Monde.fr,‎ 14 d'abriu de 2023, consultat lo 3 de junh de 2023.
20. ↑ Christian Fontaine, « Cathédrale Sainte-Marie de la Seds », in Congrès archéologique de France. 160e session Monuments du Var, 2002, Société française d'archéologie, 2005, pp. 265-268.
21. ↑ Per exemple, l'Universitat de Montpelhièr foguèt creada en 1289 a partir d'una escòla de medecina ja presenta dins la vila en 1137.
22. ↑ Gaëlle Nohant, Le Rugby club toulonnais : 1908-2008, EPA, 2008.
23. ↑ Durant aqueu periòde, perdèt brèvament son estatut professionau de 1947 a 1948 e de 1993 a 1996.
24. ↑ https://www.lexilogos.com/provencal/felibrige.php?q=Lucas

•   Portal de Provença