Teodòsi I

Las fonts anticas sul regne de Teodòsi son pro nombroses e variadas mas se contradison sovent. Es perque lo personatge a un imatge ambigú. Fins ara los istorians estiman malaisidament aquel emperaire, qualificat de « Grand » mas tanben accusat de fanatisme religiós, d'indecision e de flaquesa. Cal pasmens jutjar aquel regne segon la perspectiva del periòde dramatic que viu l'empèri, invasion dels Gòts, crisi religiosa amb la fin del paganisme, e demorar prudent e mesurada dins la presentacion de son bilanç^[4].

Dins las fonts primàrias dispausam d'en primièr del còdi teodosian, recuèlh de leis publicat en 438 jol regne de son falen Teodòsi II. Cal apondre las Constitucions sirmondianas^[5]. Unas leis se trapan dins lo còdi Justinian, del sègle VI. Aqueles recuèlhs permeton de conéisser una partida importanta de l’òbra legislativa de Teodòsi, sens pasmens qu'aquela s'i trapa dins son integralitat.

Dispausam tanben de mai d'unes discors prononciats dabans Teodòsi per de retaires pagans, subretot aqueles de Pacatus a Roma e de Temistios a Constantinòble. Aqueles discors contenon cadun un laus de l'emperaire a qui s'adreçan, independentament de las esperanças de lors autors. Al meteis periòde, lo senator de Roma, mas tanben retaire, Simmac es l'autor d'una vasta correspondencia adreçada a un nombre elevat de personalitats pròches de Teodòsi. Fin finala Libanios, sens dobte lo retaire lo mai celèbre de l'epòca, es l'autor de mai d'un discors adreçat directament a Teodòsi e, coma Simmac, d'una importanta correspondencia amb los principals notables del regne^[6].

Las figuras religiosas màger de l'epòca son tanben una font d'informacion preciosa subretot lor correspondencia. Coma d'Ambròsi de Milan, qu'a de relacions estreta amb los diverses emperaires d'aquela fin del sègle IV, e qu'es una font importanta sul regne de Teodòsi e tanben sus l'ensems dels eveniments del periòde. Ambròsi en mai es l'autor de l'orason funèbra de Teodòsi. Joan Crisòstom escriguèt las Omelias sus las estatuas^[7], allusion a la revòlta de 387 a Antiòquia e una autra omelia^[8] per un aniversari de la mòrt de Teodòsi uns ans mai tard.

Teodòsi I benlèu nasquèt l'11 de genièr de 347 a Cauca (Coca d'ara) una vilòta al Nòrd Oèst de la província romana de Gallaecia, près de l'actuala Segòvia. Son paire, que tanben se nomena Flavi Teodòsi, es un militar victoriós^[9] de Valentinian I, e latifundista de la region. Per una rason incertana es executat a Cartage al començament de 376 benlèu sus òrdre de Valens^[4]. Los grands pairals, Onori e Termantia, èran ja de crestians nicèus, tot coma son paire e el meteis. Teodòsi tanben aviá un fraire, Onori, qu'adoptèt mai tard la filha Serena e qu'aguèt una granda influéncia amb son mariadatge amb lo magister militum Stilicon.

Lo jove Teodòsi passa son enfença dins son Ispània natala. Se conéis gaireben pas res de son educacion, levat de l'interés qu'aviá per l'estudi de l'istòria. A causa de sa nauta naissença, recep benlèu una bona educacion.

A partir de 368, fa partit de l'escòrta de son paire. Comença una carrièra militara e es present amb el a las campanhas en Bretanha en 368/369, a la campanha contra los Alamans en 370 près del Ren (lo paire es a l'epòca magister equitum praesentalis e foguèt donc comandor de la cavaleria de l'armada) e contra los Sarmats en 372/373 près del Danubi.

Benlèu mercé a l'influéncia de son paire, Teodòsi es promougut dux Moesiae primae, e recep lo comandament d'una província militara dins los Balcans. Aquel tipe de nominacion essent a aquel epòca corrent e lo jove Teodòsi semblava èsser totalament a la nautor de la tasca. En 373, son paire fuguèt fin finala enviat en Africa per dominar la rebellion de l'usurpator Firmus, pendent que son filh batava en 374 los Sarmats en Panònia (près de l'actuala Ongria), après qu'aqueles darrièrs derniers passèron lo Danubi. Alara, provèt sa valor militara. L'execucion de son paire, per de rasons confusas, provòca sa disgràcia provisòria entre 375/6 e 378.

La mòrt de l'emperaire Valens a la batalha d'Andrinòple (378) obliguèt Gracian a proclamar Teodòsi emperaire en 379: recebèt Orient, Macedònia e Dàcia.

Teodòsi se fixa per objectiu d'estabilizar las frontièras, d'en primièr al Nòrd amb los Gòts puèi a l'Èst amb los Pèrses.

En 380, amb Gracian, arrestèt los Gòts en Epir e Dalmàcia. Toedòsi installa una partida dels Ostrogòts en Panònia, e s’installa a Constantinòble.

Teodòsi avent enrotlat dins l’armada romana dels contingents de barbars lor daissant una organizacion autonòma. Aqueles federats preparan l’occupacion de l’Empèri pels barbars.

En 382, installa los Visigòts en Mesia. Aquela decision, considerada pels contemporanèus coma catastrofica, foguèt una de las causas primièra de la fin de l'Empèri Roman d'Occident. de fach, aquela insercion d'un pòble barbar unit e fòrt dins l'empèri, e al meteis temps dins l'armada imperiala, acabèt amb un contròtle vertadièr de l'emperaire sus sas armadas. Mas après lo desastre d'Andrinòple jos l'emperaire Valens es possible que Teodòsi aviá pas gaire de causida.

Alara que la guèrra amb los Perses sassanids s'èra descadenada jos Valens, Teodòsi compausa amb lo rei Shapur III, qu'envièt una ambassada a Constantinòble en 384 per demandar la patz. Foguèt signada a Ekeleac en 387. Lo tractat portava subretot sus l'astre d'Armenia, que foguèt divisada entre las doas grandas poténcia, la part du leon anant a Pèrsia,

En 380, publiquèt l’edicte (dich edicte de Tessalonica) seguent: « Tòtes los pòbles devon aderir a la fe transmesa als Romans per l’apòstol Pèire, aquela que reconeisson lo pontif Damàs e Pèire, l'evèsque d'Alexandria, es a dire la Santa Trinitat del Paire, del Filh e del Sant Esperit. »

La fe catolica trinitària, tala que foguèt definida pel Concili de Nicèu, trionfava alara sus l’arrianisme, que foguèt condamnat encara un còp pel primièr concili ecumenic de Constantinòble (381).

En abril 390, lo pòble de Tessalonica se rebèla a causa de la perturbacion d'una correguda de carri per una istòria de mors, e de magistrats fuguèron tuats e lor còs traïnat dins la vila. La repression faguèt sèt mila a detz mila mòrts, segon las fonts, fasent que Teodòsi foguèt excommuniat per l’ecèsque Ambròsi de Milan. Las victimas dels chaples fuoguèron subretot de Romans e los chaplaires d’ancians barbars, populacions qu'avián estat recrutadas per l’armada. Pendent de meses, Teodòsi e Ambròsi domerèron dins lors posicions respectivas. Puèi Teodòsi, sentent que la seuna vengava impossibla, acceptèt de venir s’umiliar publicament dabnas Ambròsi la tèsta cobèrta de cendres per obtenir sonretorn dins la Glèisa^[10].

 

Los emperaires Teodòsi, per l’Empèri d'Orient e Gracian, per l’Empèri d'Occident ambedos crestians, fan de la fe catolica l'unica religion oficiala e obligatòri de l'Estat, per l’Edicte del 28 de febrièr de 380, dich l'edicte de Tessalonica. L’emperaire Gracian daissa alra lo títol de pontifex maximus de l'ancian cult roman pagan. Aquel títol foguèt mai tard donat a l’evèsque de Roma, dins un sens sacerdotal novèl, segon la primautat petriniana, es a dire la primautat pontificala. Los temples pagans de l'empèri roman son alara tencats (subretot en Orient, jol vam de Teodòsi), e l'estatua de la divesa Victòria es sortida del Senat roman per òrdre de Gracian, çò que provoquèt l'inutila protestacion d'una aristocracia pagana minoritària mas encara politicament influenta à Roma (p.ex. la supplica del senator pagan Quint Aureli Simmac al subjècte). En Egipte, lo patriarca Teofil d'Alexandria es encargat d’aplicar l’edicte de Teoòsi I qu'enebís als pagans l’accés a lors temples e totas las ceremonias paganas. Los temples son o destruits, o consacrats coma glèisas. Las estatuas de las divinitats paganas son trencadas e lo Serapeum de Memfis es destruit sus òrdre del quita emperaire. Lo temple d'Isis o foguèt mai tard, pendent de soslevaments populars seguissent lo conflicte entre los partisans del patriarca Ciril d'Alexàndria e Orèst l darrièr prefècte pagan de la vila.

Las seguidas de l'Edicte son catastroficas pels tenents dels ancians cultes pagans. Los ròtles son drasticament capvirats: son alara los adeptes de la « religion pagana » e lors òbras que son enebidas e eliminats, aprés aver causat tant de martirs crestians, subretot pendent la darrièra granda persecucion de Dioclecian, al començament del quite sègle IV. Totas las òbras e manifestacions jutjadas paganas son pauc a pauc interditas. En 415, un soslèvament preparat per un cert Pèire lo magistrat, a Alexàndria, que lo patriarca Ciril podèt pas conténir, s'acaba pel linchatge d'Ipàtia, filosofa neoplatoniciena, adèpta de Plotin, acusada o de practicas de magia, o d'empachar la reconciliacion entre lo patriarca Ciril d'Alexàndria e lo prefècte pagan Orèst. Segon Socrat l'Ecolastic, son còs trocejat al suc del Cinaron per i èsser brutlada, alara que los insurjats van cap a la Bibliotèca per l'incendiar. Fin finala, en 392, Teodòsi espotissiá l’usurpacion d’Eugèn.

Entre 383 e 388, deguèt enfrentar l’usurpacion de Magne Clemens Maxim, qu'après aver desfach Gracian s’èra emparat de tota la prefectura de las Gàllias e ocupèt Roma e l’Itàlia tota al prejudici de Valentinian II. Teodòsi venquèt Maxim qui fuguèt tuat a Aquilèu, en 388.

De 388 a 391, Toedòsi demorèt en Occident, gaireben totjorn a Milan. En 390, volent acabar amb las mors del mond antica fins alara, e impausar la morala ascetica precicada pels crestians mai radicals, publiquèt una lei castigant de mòrt los omosexals, e reprimèt dins lo sang per las tropas barbaras una insurreccion a Tessalonica.

Entre 392 e 394, reprimèt l’usurpacion d’Eugèn, un foncionari proclamat emperaire après la mòrt de Valentinian II.

En 394, foguèt l’autor del decret interdisent los Jòcs Olimpics acusats de difusar lo paganisme (los jòcs foguèron restablits sonque en 1502 ans mai tard en Grècia).

Teodòsi, que patissiá d'idropisia, moriguèt a Milan, lo 17 de genièr de 395. Alara, l’Empèri tornèt èsser unificat pel primièr còp dempuèi trenta ans, mas pel darrièr còp.

De son primièr maridatge amb Aelia Flacilla, Teodòsi aguèt dos filhs: August Arcadi en 383, e Onòri en 393. Partejèt entre eles l’Empèri: Flavius Honorius (10 ans) recebèt l’Occident e Flavius Arcadius (18 ans) l’Orient, e encarguèt lo Vandal Stilicon de vigilar sus eles.

• M. Poinsignon, État politique et religieux de l'Empire à la mort de Théodose-le-Grand (395), dans les Travaux de l'Académie nationale de Reims, Reims, 1853, vol.18, p.28-57 [1]

• Pierre Maraval, Théodose le Grand, le pouvoir et la foi, édition Fayard, 2009.
• Bertrand Lançon, Théodose, Perrin, 393 p., 2015

• Antiquitat tardièra